Πρόθεση συγγραφέα – Τρόπος ανάπτυξης / οργάνωσης παραγράφου Ενιαία Εξέταση

Πρόθεση συγγραφέα – Τρόπος ανάπτυξης / οργάνωσης παραγράφου Ενιαία Εξέταση 

Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στη συγκεκριμένη παράγραφο; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να αναπτύξει την παράγραφο υπηρετεί την πρόθεση αυτή;

Μία διδαχή της Ιστορίας είναι ότι σε μία δικτατορία, ακόμα κι αν υπάρχουν μορφές διαφωνίας, αν υπάρξει μια μετωπική σύγκρουση με έναν ξένο εχθρό, δημιουργούνται μορφές ταύτισης με τη χώρα. Για παράδειγμα, ο Χίτλερ ήταν ένας θηριώδης δικτάτορας, ναζιστές δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί, ωστόσο οι Γερμανοί στρατιώτες πολέμησαν μέχρι τέλους. Απ’ την άλλη, ο Στάλιν ήταν ένας μισητός δικτάτορας, κομμουνιστές δεν ένιωθαν όλοι οι σοβιετικοί πολίτες, ωστόσο αντιστάθηκαν μέχρις εσχάτων στα γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα και τελικά νίκησαν. Και ακόμα και οι Ιταλοί που μετά το 1943 γιόρταζαν τις αποβάσεις των συμμάχων ή πολεμούσαν στους λόφους, συμπεριφέρθηκαν με γενναιότητα στο Ελ Αλαμέιν.

Ενδεικτική απάντηση

Ο συγγραφέας επιδιώκει να υποστηρίξει τη θέση του, ότι δηλαδή ακόμα και σε μια δικτατορία, όταν υπάρχουν διαφωνίες, στην περίπτωση σύγκρουσης με τον εχθρό δημιουργούνται μορφές ταύτισης σε μια χώρα.  Ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να αναπτύξει την παράγραφό του είναι αυτός των παραδειγμάτων.  Τα παραδείγματα εντοπίζονται στις λεπτομέρειες της παραγράφου «Για παράδειγμα, ο Χίτλερ … από την άλλη ο Στάλιν … και ακόμα και οι  Ιταλοί … στο Ελ Αλαμέιν».  Ο τρόπος ανάπτυξης γίνεται ευδιάκριτος από τη χρήση της φράσης για παράδειγμα και μέσω των παραδειγμάτων επιτυγχάνει να αποσαφηνίσει και να τεκμηριώσει την άποψή του.   Διαπιστώνει ότι σε αυτές τις χαρακτηριστικές δικτατορίες ο λαός συσπειρώθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει την εισβολή των εχθρών.  Με αυτόν τον τρόπο γίνεται εύληπτη και κατανοητή η θέση του και ο λόγος του πειστικός.  Η παράθεση παραδειγμάτων επιβεβαιώνει τον αρχικό ισχυρισμό του, κινητοποιεί το ενδιαφέρον και διεγείρει την προσοχή των αναγνωστών.

Αυτή η διαδικασία με την οποία ένα άτομο μαθαίνει και υιοθετεί τα σχήματα συμπεριφοράς και τους κανόνες που θεωρούνται κατάλληλοι για το κοινωνικό του περιβάλλον την ονομάζουμε κοινωνικοποίηση.  Από την άποψη της κοινωνίας, η κοινωνικοποίηση είναι ένας τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται η κουλτούρα και το άτομο προσαρμόζεται σ` έναν οργανωμένο τρόπο ζωής.  Από την άποψη του ατόμου, η κοινωνικοποίηση είναι μια πραγματοποίηση των δυνατοτήτων του, ένας τρόπος που «ανθρωποποιεί» το βιολογικό οργανισμό του και τον μεταμορφώνει σε ένα «εγώ» με μια αίσθηση ταυτότητας.  Έτσι, η κοινωνικοποίηση καθορίζει τη συμπεριφορά του ατόμου, είναι ένα μέσο με το οποίο η κοινωνία ασκεί έλεγχο στο άτομο, αλλά αποτελεί και την απαραίτητη συνθήκη για την ανάπτυξη της ατομικότητας.

Ενδεικτική Απάντηση

Ο συγγραφέας επιδιώκει να αποσαφηνίσει τη σημασία της έννοιας της κοινωνικοποίησης (οριστέα έννοια) που παρέθεσε στη θεματική περίοδο, γι` αυτό επιλέγει να παραθέσει το γένος στο οποίο εντάσσεται -διαδικασία- και την ειδοποιό διαφορά που έχει από άλλες διαδικασίες «με την οποία ένα άτομο μαθαίνει και υιοθετεί τα σχήματα συμπεριφοράς και τους κανόνες που θεωρούνται κατάλληλοι για το κοινωνικό του περιβάλλον».  Με τον τρόπο ανάπτυξης του ορισμού αναδεικνύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της έννοιας της κοινωνικοποίησης και υπηρετείται η πρόθεση του συγγραφέα να καταστήσει σαφή και κατανοητή τη σημασία της.

Πίσω από τέτοιες τοποθετήσεις, ότι δηλαδή τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν είναι «μέτρο πολιτικού ανθρωπισμού», αλλά έκφραση του δυτικού πολιτικού και πολιτισμικού ιμπεριαλισμού, κρύβεται, μεταξύ άλλων, μια παρανόηση της ιδέας των δικαιωμάτων του ανθρώπου.  Γιατί η υιοθέτηση της εκ μέρους άλλων πολιτισμών δεν οδηγεί νομοτελειακά αυτούς του πολιτισμούς σε αλλοτρίωση και απώλεια της ταυτότητας και επειδή τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν είναι αυτονόητο μέρος του δυτικού πολιτισμού, αλλά σηματοδοτούν τις βαθιές κρίσεις του και θα έπρεπε λογικά να αποτελούν «σύμμαχο» και όχι «απειλή» για τους μη δυτικούς λαούς.  Πάντως, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου ήταν και είναι και στη Δύση αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων, τότε δεν πρέπει να απορεί για το γεγονός ότι αυτά και στους άλλους λαούς προκαλούν αντιδράσεις.  Ίσως αυτό να είναι μια αναγκαία φάση στην πορεία αντικειμενικότερης προσέγγισής τους.  Το γεγονός ωστόσο ότι και εκείνοι που απορρίπτουν τα δικαιώματα του ανθρώπου ως δυτική ιδεολογία, τα επικαλούνται για να στηρίξουν διάφορα αιτήματά τους, αποδεικνύει ότι αυτά αποτελούν «κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητας».

Ενδεικτική Απάντηση

Ο συγγραφέας  επιδιώκει να αποδείξει τη θέση που παρέθεσε στη θεματική περίοδο, ότι δηλαδή έχει παρερμηνευτεί η ιδέα των δικαιωμάτων του ανθρώπου και δεν αποτελούν μέτρο πολιτικού ανθρωπισμού, αλλά έκφραση του δυτικού πολιτικού και πολιτισμικού ιμπεριαλισμού.  Για να επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του επιλέγει να πείσει με λογικά επιχειρήματα «Γιατί η υιοθέτηση της εκ μέρους άλλων πολιτισμών δεν οδηγεί νομοτελειακά αυτούς του πολιτισμούς … και επειδή τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν είναι αυτονόητο μέρος του δυτικού πολιτισμού…».  Η ανάπτυξη της παραγράφου με αιτιολόγηση αποδεικνύεται από τη χρήση των αιτιολογικών συνδέσμων γιατί και επειδή.  Με τη χρήση της αιτιολόγησης γίνεται σαφής και κατανοητή η θέση του συγγραφέα που υποστηρίζεται από ισχυρά επιχειρήματα προσδίδοντας αξιοπιστία, αντικειμενικότητα και εγκυρότητα.

Κοντά σε αυτά, δημιουργείται και μια σημαντικότερη παρενέργεια, που αναφέρεται στην επιδίωξη της αλήθειας και αφορά την περιορισμένη δυνατότητά της. Το μεγάλο πρόβλημα, έλεγε ο Άλντους Χάξλει πριν από 50 χρόνια, δεν θα είναι ίσως η αναλήθεια  αλλά το άσχετον της πληροφορίας. Η μετάδοση ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών οδηγεί στη μείωση του χρόνου και της δυνατότητας της επεξεργασίας τους και κατά συνέπεια καλλιεργεί μια συναισθηματική και όχι λογική ανταπόκριση απέναντί τους, που πολύ γλαφυρά περιγράφηκε από τον Ιγκνάσιο Ραμονέ: σιγά σιγά, είπε, εδραιώνεται η απατηλή αυταπάτη ότι το να βλέπεις ισοδυναμεί με το να κατανοείς. Άρα, ο πλεονασμός των ειδήσεων, αντί να διευκολύνει τη συγκρότηση μιας σφαιρικής και ολοκληρωμένης εικόνας για την επικαιρότητα, είναι στην πραγματικότητα ο κύριος υπεύθυνος για την επιφανειακή, αποσπασματική και αποπροσανατολιστική σύλληψή της.

Π. Χατζημωυσιάδης

Ενδεικτική Απάντηση

Ο συγγραφέας επιδιώκει να παρουσιάσει τις αρνητικές συνέπειες της μετάδοσης ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών.  Στη θεματική περίοδο υποστηρίζει ότι «δημιουργείται και μια σημαντικότερη παρενέργεια, που αναφέρεται στην επιδίωξη της αλήθειας και αφορά την περιορισμένη δυνατότητά της» και στη συνέχεια στις λεπτομέρειες ισχυρίζεται πως «η μετάδοση ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών οδηγεί στη μείωση του χρόνου και της δυνατότητας της επεξεργασίας τους κατά συνέπεια καλλιεργεί μια συναισθηματική και όχι λογική ανταπόκριση απέναντί τους».  Έτσι, καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο πλεονασμός των ειδήσεων ευθύνεται για την επιφανειακή, αποσπασματική και αποπροσανατολιστική σύλληψή της «Άρα, ο πλεονασμός των ειδήσεων, αντί να διευκολύνει τη συγκρότηση μιας σφαιρικής και ολοκληρωμένης εικόνας για την επικαιρότητα, είναι στην πραγματικότητα ο κύριος υπεύθυνος για την επιφανειακή, αποσπασματική και αποπροσανατολιστική σύλληψή της». Η ανάπτυξη της παραγράφου με αίτιο – αποτέλεσμα υπηρετεί την πρόθεση του συγγραφέα να αναδείξει με πειστικό τρόπο την αιτιακή σχέση που συνδέει τη μετάδοση τεράστιου όγκου πληροφοριών με την ελλιπή και υποκειμενική ενημέρωση των δεκτών, ώστε να κατανοήσουν οι αναγνώστες τη σημαντική επίδραση που ασκεί.  Ο τρόπος του αιτίου – αποτελέσματος γίνεται αντιληπτός από τις λέξεις παρενέργειες, οδηγεί, κατά συνέπεια, κύριος υπεύθυνος.

Πώς βλέπετε λοιπόν το μέλλον του εγκεφάλου μας, που μεγαλώνει μέσα στο ραγδαία εξελισσόμενο θερμοκήπιο του ίντερνετ και των νέων τεχνολογιών του 21ου αιώνα;

Το πρώτο πιθανό σενάριο είναι ότι θα καταλήξει ο καθένας μας να συμπεριφέρεται σαν ηλεκτρονικός υπολογιστής και να προτιμά να αλληλεπιδρά με άλλο κομπιούτερ και όχι ανθρώπους, κάτι το οποίο ήδη συμβαίνει ως έναν βαθμό, καθώς πολλοί αισθάνονται πιο άνετα μπροστά σε έναν υπολογιστή.  Το δεύτερο σενάριο είναι ότι πολλοί λάτρεις του διαδικτύου ζώντας μια ζωή μπροστά σε μια οθόνη (κάτι που τους στερεί τη δυνατότητα ουσιαστικού διαλόγου), αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να αγκαλιάσουν πάσης φύσεως φονταμενταλιστικά κινήματα. Είναι ένα πολύ ελκυστικό αντίδοτο το να συμμετέχεις σε μια συλλογική φαντασίωση που σε οδηγεί να αδιαφορείς για την ιδιαιτερότητά σου.  Το τρίτο σενάριο, το οποίο φυσικά προτιμώ και για το οποίο αγωνίζομαι, αφορά την προσπάθειά μας να καλλιεργήσουμε την τεχνολογία που θα βοηθήσει τους ανθρώπους να νιώσουν την αίσθηση της ταυτότητάς τους, της ατομικότητάς τους και της αυτοεκπλήρωσής τους. Κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της έκφρασης της δημιουργικότητάς τους. Όμως, για να συμβεί αυτό, πρέπει τα άτομα να είναι ενεργά και όχι παθητικοί δέκτες, πρέπει να κατανοούν όσα συμβαίνουν γύρω τους και όχι απλώς να επεξεργάζονται πληροφορίες – και νομίζω ότι αυτή τη στιγμή τα κομπιούτερ δεν βοηθάνε τους ανθρώπους να πετύχουν κάτι τέτοιο.

Σούζαν Γκρίνφιλντ, συνέντευξη στον Σπύρο Χατζηγιάννη,
περ. Ε, εφημ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 27.2.2011

Ενδεικτική Απάντηση

Στην απάντηση της ερώτησης «Το πρώτο πιθανό σενάριο … να πετύχουν κάτι τέτοιο» η Σούζαν Γκρίνφιλντ επιδιώκει να διαχωρίσει τις πιθανές προοπτικές για τον εγκέφαλο λόγω της ραγδαίες ανάπτυξης της τεχνολογίας (διαιρετέα έννοια) και για το λόγο αυτό επιλέγει να τις διακρίνει σε τρεις κατηγορίες/σενάρια (μέλη της διαίρεσης). Το πρώτο σενάριο είναι η αλλοτρίωση των ανθρώπων «Το πρώτο πιθανό σενάριο … σε έναν υπολογιστή», το δεύτερο η μαζοποίηση «Το δεύτερο σενάριο … να αδιαφορεί για την ιδιαιτερότητά σου» και το τρίτο η έλλειψη δημιουργικότητας «Το τρίτο σενάριο … δεν βοηθάνε τους ανθρώπους να πετύχουν κάτι τέτοιο».  Η διαίρεση των προοπτικών/σεναρίων γίνεται με βάση τη στάση των ανθρώπων απέναντι στις νέες προκλήσεις που διαμορφώνονται (διαιρετική βάση).  Με τη διαίρεση υπηρετείται η πρόθεση της Σούζαν Γκρίνφιλντ να καταστήσει σαφή και κατανοητά τα αποτελέσματα της ανάπτυξης της τεχνολογίας και να διασαφηνίσει πόσο σημαντικό είναι να αποφύγουν οι άνθρωποι την παθητικότητα και την άκριτη υιοθέτηση συνηθειών και ιδεών που μπορεί να προκαλέσουν σημαντικά προβλήματα στη ζωή τους, αν δεν αντισταθούν στην ισοπεδωτική επιρροή του διαδικτύου.

Η λιτή και μεστή έκφραση διευκολύνει την επικοινωνία και γι’ αυτό βελτιώνει την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Προσδίδει βαρύτητα στα λόγια, τα κάνει µεστά σε περιεχόµενο, προάγει, επομένως, τη σκέψη, καθιστώντας την επικοινωνία πιο σαφή, ουσιώδη και ειλικρινή. Αντίθετα, ο εκτεταµένος και φλύαρος λόγος χρησιµοποιεί κυρίως εντυπωσιακά σχήµατα λόγου και ρητορικές εκφράσεις. Τα πολλά λόγια κρύβουν παγίδες, ενώ η λακωνικότητα είναι ο καθαρός και δίχως δυσάρεστες εκπλήξεις και απατηλές υποσχέσεις λόγος. Άρα, ο ρόλος της είναι παιδευτικός. ∆εν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως η σοφία ατόµων και λαών αποκρυσταλλώνεται σε επιγράµµατα και ακόµη πως, ό,τι η μνήµη του ανθρώπου επιλεκτικά διαφυλάσσει, είναι πάντοτε εκφρασµένο λακωνικά.

∆ηµήτρης Χριστόπουλος

Ενδεικτική Απάντηση

Ο συγγραφέας επιδιώκοντας να υποστηρίξει τη θέση του «Η λιτή και μεστή έκφραση διευκολύνει την επικοινωνία και γι` αυτό βελτιώνει την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων» επιλέγει να αναπτύξει την παράγραφό του με τη μέθοδο της σύγκρισης – αντίθεσης.  Αντιπαραβάλλει τον λακωνικό τρόπο έκφρασης με τον εκτεταμένο και φλύαρο «Προσδίδει βαρύτητα στα λόγια … ουσιώδη και ειλικρινή.  Αντίθετα, ο εκτεταμένος και φλύαρος … Τα πολλά λόγια … ενώ η λακωνικότητα … και απατηλές υποσχέσεις λόγος» και επισημαίνει τα οφέλη της λακωνικότητας σε αντίθεση με τις επιπτώσεις της αμετροέπειας.  Ο τρόπος οργάνωσης της παραγράφου γίνεται εμφανής από τη χρήση των αντιθετικών συνδέσμων αντίθετα και ενώ.  Με τον τρόπο αυτό κατορθώνει να διαφωτίσει τους αναγνώστες -μέσα από την αντιπαραβολή τους- για τα διαφορετικά τους γνωρίσματα και το περιεχόμενό τους, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο την αξία της λακωνικότητας.

Η ζωή ενός ανθρώπου μοιάζει εν πολλοίς με την πορεία του ήλιου κατά τη διάρκεια της ημέρας.  Η ανατολή, όπως και η γέννηση ενός παιδιού, είτε γεννά ευθύνες είτε την ελπίδα, δεν παύει ακόμα και κάτω από αντίξοες συνθήκες, να είναι ένα αισιόδοξο μήνυμα.  Ο ήλιος του μεσημεριού είναι που σφραγίζει τη μέρα καθορίζοντας αν θα μείνει στη μνήμη μας ως ηλιόλουστη ή συννεφιασμένη, όπως και στην ώριμη ηλικία καθορίζεται αν η πορεία ενός ανθρώπου θα θεωρηθεί επιτυχής ή όχι.  Κι έπειτα το ηλιοβασίλεμα, όπως και το τέλος, κρίνει το σύνολο της πορείας με έναν απολογισμό που σ` άλλους προκαλεί θλίψη για όσα δεν πρόλαβαν να ζήσουν και σ` άλλους την ικανοποίηση ότι αποχαιρετούν μια υπέροχη ζωή, ότι ζουν μια ήρεμη δύση.

Ενδεικτική Απάντηση

Ο συγγραφέας επιδιώκει να περιγράψει τα στάδια της ζωής ενός ανθρώπου και για το λόγο αυτό επιλέγει να τα παρομοιάσει/παραλληλίσει μεταφορικά με κάποιο πιο οικείο φαινόμενο, με την πορεία του ήλιου κατά τη διάρκεια της ημέρας.  Ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου είναι η αναλογία και αυτό γίνεται κατανοητό από την οργάνωσή της.  Στη θεματική περίοδο παρουσιάζονται τα περιγραφόμενα φαινόμενα «Η ζωή ενός ανθρώπου μοιάζει εν πολλοίς με την πορεία του ήλιου κατά τη διάρκεια της ημέρας» και στις λεπτομέρειες/σχόλια παρουσιάζονται οι λανθάνουσες ομοιότητες.  Ο τρόπος ανάπτυξης επιβεβαιώνεται από τη συχνή χρήση της διαρθρωτικής λέξης όπως «Η ανατολή, όπως και η γέννηση ενός παιδιού»,  «Ο ήλιος του μεσημεριού… όπως και στην ώριμη ηλικία» «το ηλιοβασίλεμα, όπως και το τέλος».  Η ανάπτυξη της παραγράφου με αναλογία υπηρετεί την πρόθεση του συγγραφέα να καταστήσει το περιγραφόμενο φαινόμενο πιο κατανοητό μέσα από τη μεταφορική σύγκρισή του με κάποιο άλλο που παρουσιάζει αναλογίες/ομοιότητες προς αυτό. Με αυτό τον τρόπο προβάλλεται μια λανθάνουσα ομοιότητα ανάμεσα στα περιγραφόμενα, που φαινομενικά είναι εντελώς διαφορετικά.   Η αναλογία ως τρόπος ανάπτυξης προσφέρει στο λόγο παραστατικότητα, ζωντάνια, αμεσότητα, πειστικότητα και διεγείρει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Η παραπάνω ενδεικτική ανάλυση, σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου, εκπονήθηκε από τη συνάδελφο Μαρία Μποβολή, η οποία την παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.