Προφορική Ιστορία: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Προφορική Ιστορία: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Η προφορική ιστορία και η συγκυρία της κρίσης

Ο όρος Προφορική Ιστορία μπορεί να θεωρείται «νέος», και γιατί συνδέεται με την τεχνολογία του μαγνητόφωνου, αλλά στην πραγματικότητα είναι τόσο παλιός όσο και η ανάγκη των ανθρώπων να γνωρίζουν το παρελθόν τους. Είναι το πρώτο είδος Ιστορίας, πριν ακόμα την εφεύρεση και τη διάδοση της γραφής. Στις προφορικές κοινωνίες η αφήγηση ενός γεγονότος αποκτούσε μια μοναδική σημασία, όπως πολύ καλά ξέρουμε από τα Ομηρικά έπη. Με την επέκταση της γραφής, οι δημηγορίες του Θουκυδίδη αποτελούν ένα εξαίρετο δείγμα χρήσης της προφορικής μαρτυρίας.

Ωστόσο, η Ιστορία κατοχυρώθηκε ως επιστήμη τον 19ο αιώνα με το ρεύμα του θετικισμού και βασιζόταν στα γραπτά τεκμήρια, τα αρχεία. Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Μια καίρια τομή, στα μέσα του 20ου αιώνα, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφορούσε τα αντιαποικιακά κινήματα. Μια Ιστορία βασισμένη μόνο στα αρχεία θα ήταν μια ιστορία των αποικιοκρατών, ενώ για τους αγώνες και τις αγωνίες των αποικιοκρατούμενων για την ανεξαρτησία τους θα υπήρχε σκοτάδι. Και το σκοτάδι δεν μπορεί να αποτελέσει υποκείμενο της ιστορίας.

Στην Ελλάδα, τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, βιώνουμε μια πολυδαίδαλη και πολυσχιδή κρίση, η οποία οδήγησε στον βίαιο μετασχηματισμό της κοινωνίας. Το συνεχώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό τοπίο που ανέτρεψε την καθημερινότητα μας κατέστησε τη γνώση του παρελθόντος, την Ιστορία, σε ύψιστη αναγκαιότητα. Το κοινωνικό σώμα στην προσπάθειά του να σχηματίσει μια νέα ταυτότητα είναι υποχρεωμένο να φτιάξει ένα νέο αφήγημα για το παρελθόν ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του παρόντος αλλά και να οραματιστεί και να διεκδικήσει ένα καλύτερο μέλλον.

Η διαδικασία αυτή ευνόησε την ανάπτυξη της προφορικής ιστορίας που εμπεριέχει τις μαρτυρίες των πολλών, των καθημερινών ανθρώπων. Οι αφηγήσεις ζωής μπορούν επίσης να μετατραπούν σε ένα προνομιακό εργαλείο ανάλυσης των ραγδαίων κοινωνικών εξελίξεων. Επιπλέον, η προφορική ιστορία προσφέρει τη δυνατότητα και σε μη επαγγελματίες ιστορικούς, μετά από ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο, να συλλέγουν μαρτυρίες. Διαθέτει εκείνα τα εργαλεία ώστε να έρθουν οι «αφανείς» στο προσκήνιο και τα μέλη των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας (ΟΠΙ) να προτάξουν την προσωπική μνήμη –ως αντανάκλαση της συλλογικής-  απέναντι στις απρόσωπες αγορές και τη λήθη.

Οι μη επαγγελματίες ιστορικοί των ΟΠΙ επέλεξαν να ιδρύσουν τις ομάδες τους στις γειτονιές όπου ζουν (Προφορική Ιστορία και Κοινότητα), και -καθόλου τυχαία- πολλοί από αυτούς είναι εκπαιδευτικοί. Αντιτάσσουν δηλαδή το τοπικό (local) απέναντι στο παγκόσμιο (global) μαζί με το όραμα για ένα ‘άλλο’ σχολείο για τη νέα γενιά (Προφορική ιστορία και σχολικό πρόγραμμα).

Πηγή: http://oralhistorygroups.gr/

Η σπουδαιότητα του μαθήματος της Ιστορίας

Στο άκουσμα της σκέψης για κατάργηση του μαθήματος της Ιστορίας Γενικής Παιδείας Γ΄ Λυκείου, έκανα τις παρακάτω σκέψεις:
Αρχικά, τι σημαίνει Ιστορία; Μόνον αν απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη σημασία και την αναγκαιότητά της, ιδιαίτερα την παρούσα εποχή. Πάντα στην ελληνική γλώσσα η ετυμολογία μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμη.
Η λέξη «Ιστορία» παράγεται από το αρχαίο ρήμα «οίδα», που σήμαινε «γνωρίζω». Ιστορία, λοιπόν, σημαίνει Γνώση. Και βέβαια όχι μια οποιαδήποτε γνώση.

Οι άνθρωποι συνηθίζουν να λένε το παροιμιακό «Η Ιστορία επαναλαμβάνεται». Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Είναι γραμμική και περιγράφει –σε όλες τις φάσεις της– μια σχέση «αιτίου – αιτιατού». Όσο το «αίτιο» δεν αλλάζει τόσο το «αποτέλεσμα» θα παραμένει το ίδιο. Και εδώ έγκειται η σπουδαιότητα του μαθήματος αυτού. Γιατί όσο οι κοινωνίες δεν κατανοούν ποια τα λάθη τους, τι τις οδήγησε σε αυτά, υπό ποιες συνθήκες έγιναν, ποια τα χαρακτηριστικά τους, τόσο θα παραμένουν εγκλωβισμένες σε αυτά. Ολα τα παραπάνω είναι βέβαια θεωρίες. Ωστόσο, πλείστα παραδείγματα, και μάλιστα από τη σύγχρονη Ιστορία, τις επιβεβαιώνουν.

Στην ύλη της Γ΄ Λυκείου υπάρχει κεφάλαιο για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσα από το βιβλίο αλλά και από τη βιωματική μάθηση (ντοκιμαντέρ, επισκέψεις σε ιστορικούς χώρους, αναζήτηση πηγών) οι μαθητές μπορούν να κατανοήσουν τι ήταν το φαινόμενο του ναζισμού, υπό ποιες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες άνθησε στην πολιτική τάξη της Γερμανίας, ποια τα χαρακτηριστικά του, ποιες οι συνέπειές του κ.ά.

Όμως παρατηρούμε ότι και στην Ελλάδα υπάρχει ένα αξιοπρόσεκτο ποσοστό που υποστηρίζει ένα καθαρά νεοναζιστικό κόμμα, αλλά και στην Ευρώπη όλο και περισσότερο πιάνουν τόπο οι ρητορικές μίσους, πολλές από τις οποίες είναι παρόμοιες με εκείνες κατά των Εβραίων το 1933-1945. Άρα, εκείνοι που δηλητηριάζονται από τη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό είναι ανιστόρητοι, δεν έχουν αναπτύξει «γνωστικά αντισώματα» μέσω της Ιστορίας. Μόνο με την Ιστορία, λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να συνειδητοποιήσουν πόσο σοβαρό είναι αυτό το φαινόμενο και, τελικά, να το συνθλίψουν.

Ακόμη, πολλοί υποστηρίζουν ότι το μάθημα αυτό προσφέρει μια περιττή γνώση και μας κρατά στο παρελθόν. Αυτό δεν ισχύει καθόλου. Η Ιστορία, όπως αποδείχθηκε πιο πάνω, είναι πρόοδος. Είναι κατανόηση των προβλημάτων των κοινωνιών, χειραφέτησή τους και πυξίδα για την πορεία τους στο μέλλον. Είναι σχολείο από το οποίο πρέπει να μάθουμε.

Άλλωστε όταν (υπάρχει θέληση και) διαβάζεται, το «κοινό» που προσελκύει κινείται σε όλο το εύρος των ηλικιών και των επαγγελμάτων. Και αντί να συζητάμε πώς θα την αναβαθμίσουμε ποιοτικά έτσι ώστε να γίνει πιο εύληπτη, προσιτή και ελκυστική στους μαθητές, πώς -ως κράτος- θα προσπαθήσουμε για την διά βίου μάθησή της (μέσω ημερίδων, χώρων ιστορικής μνήμης, βιβλιογραφίας κ.λπ.), έχουμε φτάσει στο σημείο να ζητάμε την κατάργησή της.

Θα μου πει βέβαια κάποιος ότι η νεότερη ιστορία διδάσκεται και στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο και ότι την καταργούμε για να απαλύνουμε το πιεστικό ωράριο και την ύλη των μαθητών της Γ΄ Λυκείου. Ερώτημα: Έχει ένα παιδί 10 ή 15 χρόνων την ίδια ωριμότητα με έναν 18χρονο να συλλάβει σε (κάποιο) βάθος το νόημα της Ιστορίας, να επεξεργάζεται ιστορικές πηγές, ώστε μόνο του από πρωτογενή κείμενα να αντλεί σημαντικές πληροφορίες; Η απάντηση, νομίζω, είναι προφανής…

*φοιτητής Νομικής ΑΠΘ

Πεινώ

Κατοχή. Στις γωνιές των δρόμων οι ντενεκέδες με τα σκουπίδια περιμένουν όχι το αυτοκίνητο ή μάλλον το κάρο να τους αδειάσει. Περιμένουν τους πεινασμένους ανθρώπους να ψάξουν μέσα να βρουν κάτι φαγώσιμο: λεμονόκουπα, φύλλα κρεμμυδιού…

[…]
Τα μπακάλικα άδεια. Το μόνο που βρίσκαμε ήταν μουστάρδα. Ο κυρ Βαγγέλης -ο παντοπώλης μας- διερωτάται πώς αγοράζουμε όλο μουστάρδα… Μια μέρα του έλυσα την απορία αυτή: “Σπουδαίο φαγητό” του λέω…

Η λέξη “πεινώ” αντηχούσε συνεχώς στ’ αυτιά μας. Παιδιά γύριζαν σκελετωμένα, ωχρά, σύρριζα στο πεζοδρόμιο και φώναζαν “πεινώ” για να τ’ ακούσουν οι ένοικοι των ισογείων σπιτιών να συγκινηθούν και να τους δώσουν κάτι, αν είχαν.

[…]

Κάποτε μας έδιναν με δελτίο λίγο ψωμί οι φούρνοι. Ήταν από σκουπόσπορο. Αν το κρατούσες στα χέρια να πας στο σπίτι, κάποιος σου τ’ αρπούσε χωρίς ντροπή…

(Έρη Mελέκου, στο: Χατζηπατέρα-Φαφαλιού, Μαρτυρίες 40-44, β’ έκδοση, Αθήνα, Κέδρος, 1993, σ. 305)

ΘΕΜΑ Α

Α) Ποια είναι η ταυτότητα των ιστορικών των ΟΠΙ και ποιοι είναι οι λόγοι ίδρυσης των ομάδων τους; Να αποδοθούν συνοπτικά σε 60-70 λέξεις τα χωρία του κειμένου που απαντούν στα παραπάνω ερωτήματα (Κείμενο I).

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω διατυπώσεις ως Σωστές (Σ) ή Λανθασμένες (Λ) και να καταδείξετε τα χωρία που επιβεβαιώνουν τις απαντήσεις σας μέσα από τα δύο κείμενα I και II

1. Η Προφορική Ιστορία δεν συνδέεται με την μέχρι τώρα ανάγκη των ανθρώπων να μάθουν τις ρίζες τους, γι’ αυτό και είναι ένας νέος όρος. (Κείμενο I)
2. Χαρακτηριστικό στοιχείο της Προφορικής Ιστορίας είναι οι μαρτυρίες των απλών, καθημερινών ανθρώπων. (Κείμενο I)
3. Οι επαγγελματίες που καταγράφουν τις καθημερινές μαρτυρίες είναι άρτια εκπαιδευμένοι για τον συγκεκριμένο στόχο. (Κείμενο I)
4. Η γνώση της Ιστορίας βοηθάει στην κατανόηση πολιτικών φαινομένων και των συνθηκών που τα γέννησαν. (Κείμενο II)
5. Είναι λογική η κατάργηση του μαθήματος της Ιστορίας από την τρίτη (Γ’) Λυκείου, διότι το πρόγραμμα των μαθητών είναι επιβαρυμένο. (Κείμενο II)

Μονάδες 15

Β2. Να εντοπίσετε το είδος συντάξεων των υπογραμμισμένων χωρίων και να τις μετατρέψετε στην αντίθετη τους (ενεργητική-παθητική). Να εξηγήσετε τι αλλάζει σε κάθε περίπτωση μετά την μετατροπή της σύνταξης ως προς το ύφος του χωρίου

-Πρόταση (α) 2^η παράγραφος: «Ωστόσο η Ιστορία… θετικισμού»

-Περίοδος (β) 3^η παράγραφος: «Στην Ελλάδα… της κοινωνίας» [Και οι δυο περιπτώσεις είναι επιτονισμένες στο ΚείμενοI]

Μονάδες 10

Β3. Να αξιολογήσετε ως προς το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που έχουν στον δέκτη [Κείμενο II]

α) την ετυμολογία της λέξης «Ιστορία» στην πρώτη παράγραφο (μονάδες 7)

β) το ερώτημα της τελευταίας παραγράφου (μονάδες 8)

Και στις δύο περιπτώσεις θα λάβετε υπόψιν σας τη θέση τους μέσα στο κείμενο χωροταξικά.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ

• Να γράψετε τρεις (3) κειμενικούς δείκτες οι οποίοι φανερώνουν ότι πρόκειται για μαρτυρία. Ως τεκμήριο η συγκεκριμένη μαρτυρία καταφέρνει να σας πείσει για το θέμα που θίγει; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας. Η συνολική απάντηση να δοθεί σε 150 – 200 λέξεις.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Οι ΟΠΙ (Ομάδες Προφορικής Ιστορίας) έχουν στόχο «να καταστήσουν το κοινωνικό σώμα ικανό ν’ αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του παρόντος και να οραματιστεί ένα καλύτερο μέλλον» σύμφωνα με το κείμενο I. Συμφωνείτε με την στοχοθεσία αυτών των ομάδων; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας. Ποια ποικίλα προβλήματα και με ποιους τρόπους θα μετριάσει ενδεχομένως η μελέτη των προφορικών ιστοριών -αν ενταχθούν στο σχολικό πρόγραμμα- καθώς και η μελέτη και κριτική ανάλυση της καταγεγραμμένης ιστορίας από τα σχολικά εγχειρίδια αλλά και εξωσχολικές πηγές; Οι απόψεις σας θα αναλυθούν σε ομιλία σας στο δήμο σας στα πλαίσια διαλυκειακής εργασίας του νομού σας «Η ιστορική γνώση ως ανάχωμα στην κρίση των καιρών μας», ως εκπρόσωπος του Λυκείου σας. [Περίπου 350-400 λέξεις]

Μονάδες 30

Για να δείτε τις απαντήσεις στο αντίστοιχο κριτήριο αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:

Προφορική Ιστορία: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Γεωργοπούλου Μαρίας, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.