Πολιτισμός – Σύγχρονη Εποχή Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Tα μάρμαρα και τα σκουπίδια

 Για τον ψυχισμό που υφάνθηκε για χρόνια στην Ελλάδα, ο πολιτισμός είναι κάτι σαν τις πολιτιστικές στήλες στην εφημερίδα: δευτερεύουσα ύλη, διακοσμητική, κατάλληλη να ντύνει με «ανάσες τέχνης» την ξερή και σκληρή πολιτική και οικονομική ύλη.

Αυτό αντιστοιχεί ακόμα σε μια αντίληψη για τα έργα πολιτισμού που περιλαμβάνει από τα αρχαία μάρμαρα και φτάνει ως διάφορες μορφές του σύγχρονου θεάματος-ακροάματος. Τα πολιτιστικά δρώμενα είναι κι εδώ ιστορίες που χρωματίζουν κάτι που, κατά τεκμήριο, το λογαριάζουμε πιο «σοβαρό». Αυτή η προσέγγιση στον πολιτισμό πολύ λίγο απέχει από την αναζήτηση πινάκων που δένουν με το χρώμα του καναπέ ή των χαλιών. Γκουγκλάρονται πια αντίστοιχες προτάσεις και άπειροι συνδυασμοί για την προσωπική ικανοποίηση του χρήστη. Με αυτό τον τρόπο, ο πολιτισμός γίνεται ένα σύνολο ενδιαφερόντων και συναισθημάτων που υπερίπτανται πάνω από την πεζή καθημερινότητα και τις διαδρομές της.

Εν τω μεταξύ, σε κάθε γωνιά ξεχειλίζουν οι κάδοι των σκουπιδιών, συνθέτοντας τα δικά τους γλυπτά ασχήμιας και βρόμας. Είναι αυτό εμπειρία ξένη προς τον πολιτισμό; Η συνεχής κακοποίηση των χώρων της ζωής μας είναι αδιάφορη από τη σκοπιά του πολιτισμού;

Τώρα τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, τα κλεμμένα από τον Λόρδο Έλγιν, υπάρχει κάποια ελπίδα να επιστραφούν. Το θέμα έχει εξάψει την περιέργεια, δημοσιογράφοι, πολιτικοί και social media το συζητούν σαν να είναι κι αυτό μέρος της προεκλογικής διαμάχης.

Προφανώς η επιστροφή των μαρμάρων είναι μια συμβολική και ιστορική διεκδίκηση ουσίας. Δεν πρέπει όμως να γίνεται συνώνυμο της μάχης για τον πολιτισμό μας. Η φωταγώγηση του αρχαίου κλέους ή τα μεγάλα θεάματα και οι σκηνές που θαμπώνουν τα μάτια των συγχρόνων δεν μπορεί να γίνονται άλλοθι για άλλες μορφές λήθης και κλοπής.

Υπάρχει, αναμφισβήτητα, ένας πολιτισμός δημόσιων σχέσεων, brand name εξωστρέφειας, διακοσμητικού στολισμού. Ένας πολιτισμός που ελκύει ως γιορτή και επίτευγμα, έκθεμα ή λαμπρή, διαχυτική αλυσίδα events. Υπάρχει όμως και ένας πολιτισμός ταπεινών εκθεμάτων του ορατού μας κόσμου. Που θα είχε στο επίκεντρο μια πόλη λιγότερο κακοποιημένη από την αδιαφορία, τον βανδαλισμό, την κακή χρήση και την εγκατάλειψη των συλλογικών της υποδομών. Και φυσικά το να μην επικρατήσει ως εναλλακτική στη σιωπή της ερημιάς, ο σάλαγος του υπερτουρισμού.

Τα μάρμαρα που λάμπουν στον ήλιο και τα σκουπίδια που ζέχνουν στη γωνία είναι κομμάτια της ίδιας πραγματικότητας. Το πώς απολαμβάνουμε ένα έργο τέχνης και το πώς χρησιμοποιούμε τα δημόσια αγαθά δεν είναι αυτόνομα μεταξύ τους κεφάλαια. Πολύ συχνά, επικαλούμαστε τις σταθερές, υπερβατικές αξίες ή τα μεγάλα επιτεύγματα για να κρυφτούμε από τα πρόσφατα έργα μας, από τις συλλογικές μας κακοτεχνίες.

Μάλλον χρειάζεται να αλλάξουμε προτεραιότητα και ιεράρχηση. Πρέπει να σκοτώσουμε αυτό το αδιάφορο βλέμμα που τακτοποιεί τον κόσμο σε θαύματα και απορρίμματα, στα αναγκαία πράγματα και στα στολίδια ή στα ψυχαγωγικά καρυκεύματα. Να αποστατήσουμε από την ιδέα του πολιτισμού ως τεχνητής αρωματικής ύλης για ένα φαγητό που έχει γίνει άνοστο και ξερό.

Η καθημερινότητα και η χρήση του κοινού, τετριμμένου κόσμου διεκδικούν με τη σειρά τους προσοχή. Τα μάρμαρα θα λάμπουν στον ήλιο ή θα αποκατασταθούν, αργά ή γρήγορα, στις προθήκες και στους χώρους του Μουσείου της Ακρόπολης. Το απαιτούν και οι καιροί που επανορθώνουν, έστω με συμβολικές χειρονομίες, τις σκοτεινές σελίδες της αποικιοκρατικής κληρονομάς. Το ερώτημα είναι αν τα σκουπίδια θα εξακολουθήσουν να είναι η μοίρα μας.

Νίκος Σεβαστάκης, 07-01-2023, lifo.gr

Πολιτισμός και καθημερινότητα

 Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα της ομιλίας που έδωσε ο Ross Daly στην εκδήλωση που διοργάνωσε το Συμπόσιο Πολιτισμού στις 15/3/2023, στο Ηράκλειο, για τον Πολιτισμό και την σημασία του.

Πριν από αρκετά χρόνια ένας φοιτητής ρώτησε τη διακεκριμένη ανθρωπολόγο Margaret Mead ποια κατά τη γνώμη της ήταν η πρώτη ένδειξη πολιτισμού. Απάντησε ότι ήταν ένα σπασμένο μηριαίο οστό 15,000 ετών που είχε θεραπευτεί. Κανονικά ένα μηριαίο οστό, για γίνει καλά, θέλει τουλάχιστον 6 εβδομάδες. Το συγκεκριμένο κόκκαλο ήταν μια απόδειξη ότι κάποιος άλλος άνθρωπος διέθετε τον χρόνο και τον κόπο να μεταφέρει τον τραυματία σε ασφαλές μέρος, να δέσει τη πληγή και να τον φροντίσει μέχρι να γίνει καλά. «Η προσφορά βοήθειας σε έναν άλλον άνθρωπο που αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα είναι το σημείο από το οποίο αρχίζει ο πολιτισμός» είχε πει τότε η Margaret Mead.

Ένας άλλος ορισμός του πολιτισμού που πάει ακόμα πιο βαθιά μας έρχεται από μια φυλή αυτόχθονων της Αυστραλίας, μια «πρωτόγονη» φυλή όπως θα τους χαρακτήριζε ο δικός μας «πολιτισμός». Σε μια από τις περίπου 350 αυτόχθονες γλώσσες που ιστορικά μιλούσαν οι διάφορες φυλές των Aborigines της Αυστραλίας και Ωκεανίας, υπήρξε ως φαίνεται μια ιδιομορφία που κάποιοι ακόμα θεωρούσαν ως ελάττωμα της εν λόγω «φτωχής» γλώσσας των «υποανάπτυκτων» και «απολίτιστων» αυτών ανθρώπων. Η ιδιομορφία ήταν η εξής: δεν υπήρχε η ακριβώς αντίστοιχη λέξη της, γνωστής σε όλους εμάς των «πολιτισμένων» ανθρώπων, αντωνυμίας εγώ. Όσο περίεργο και αν φαίνεται, όντως δεν υπήρχε η λέξη εγώ. Στη θέση αυτής της λέξης υπήρχε μια άλλη δική τους λέξη που, από ότι φαίνεται κουβαλούσε το νόημα «ό,τι βρίσκεται στην αντίληψή μου». Δηλαδή ένας από αυτούς τους ανθρώπους, λέγοντας αυτή τη λέξη εννοούσε όχι μόνο τον εαυτό του όπως το αντιλαμβανόμαστε εμείς λέγοντας «εγώ», αλλά εννοούσε, εκτός από τον εαυτό του, όλους τους άλλους ανθρώπους που είχε συναντήσει στη ζωή του, όλα τα ζώα και τα φυτά που έχουν πέσει στην αντίληψή του, και ολόκληρο το φυσικό περιβάλλον όπως το έχει γνωρίσει ή φανταστεί ακόμα. Για μας είναι μάλλον αδύνατον να βρεθούμε στη θέση ενός εκ των ανθρώπων αυτών και να νιώσουμε πώς είναι να βιώνεις τον εαυτό σου και τον κόσμο ολόκληρο ως ένα και αδιαίρετο. Ένας άνθρωπος βλέποντας έτσι τον κόσμο δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι που θα εξυπηρετούσε ένα δικό του συμφέρον (κάτι που εξ ορισμού δεν θα μπορούσε να υπάρχει καν) και που θα αδικούσε κάποιον άλλον ακριβώς επειδή θα αδικούσε τον ίδιο τον εαυτό του όσο και τον άλλον (που εντέλει δεν είναι άλλος).

Εμείς, απ’ ό,τι φαίνεται χρησιμοποιούμε τη λέξη πολιτισμός προκειμένου να περιγράψουμε διάφορα και ενίοτε εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ο Ελληνικός, Κινέζικος, Γαλλικός πολιτισμός: Η συσσωρευμένη και διαχρονική πρακτική των Ελλήνων, Κινέζων και Γάλλων. Ο πολιτισμένος άνθρωπος: ο άνθρωπος που συμπεριφέρεται ευθυγραμμισμένος με κοινώς συμφωνημένους και αποδεκτούς κανόνες που ορίζονται ως πολιτισμένοι (πολύ συχνά ορίζονται απλώς ως συμπεριφορές που αποτρέπουν συγκρούσεις). Ο τομέας του πολιτισμού: τέχνες, γράμματα, αθλητισμός. Αυτές οι τρεις έννοιες και διαστάσεις του πολιτισμού καθώς και άλλες που σίγουρα μπορούν να αναφερθούν, ενώ σε κάποια σημεία διασταυρώνονται και συμπορεύονται, δεν μπορούμε να πούμε ότι ταυτίζονται και έτσι ο δικός μας ορισμός του πολιτισμού, για λόγους πρακτικούς τουλάχιστον, είναι μάλλον κάπως προβληματικός. Φοβάμαι ότι η λέξη καθώς και η έννοια του πολιτισμού, στον δικό μας κόσμο, από την αλόγιστη και υπερβολική χρήση, έχει φθαρεί σε τέτοιο βαθμό που είναι μάλλον αμφίβολο αν έχει πραγματικό αντίκρισμα πια.

Πολύ συχνά κάθομαι και αναρωτιέμαι γιατί βρίσκομαι εδώ σε αυτή τη ζωή. Καθόλου πρωτότυπο το ερώτημα βέβαια και σίγουρα δεν είμαι ο μόνος που το διατυπώνω. Ωστόσο μου φαίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να έχει ο καθένας μας μια απάντηση σε αυτό. Για ποιο λόγο είμαστε εδώ; Τι μας ενδιαφέρει από αυτή τη ζωή; Να βγάλουμε λεφτά, να αφήσουμε απογόνους ώστε να πάνε τα γονίδιά μας παρά κάτω, να αφήσουμε ένα όνομα, να αποκτήσουμε φήμη και δύναμη; Εμένα μου φαίνονται όλοι αυτοί οι στόχοι εντελώς κενοί, περιορισμένοι και φτωχοί, και σίγουρα δεν αξίζει να ζήσει κανείς μια ζωή ολόκληρη για χάρη κανενός τους. Εμένα μου φαίνεται ότι αυτό που έχει κεντρική θέση στις ζωές όλων μας είναι οι ενδεχομένως άπειρες εκφάνσεις και μορφές της εμπειρίας. Εάν το καλοσκεφτούμε, οι εμπειρίες μας είναι ίσως το μόνο πράγμα που όντως έχουμε και που βέβαια, καθώς προχωρούμε στη διαδρομή της ζωής μας, είναι αυτές που, όλο και περισσότερο, διαμορφώνουν το ποιοι είμαστε. Ο πολιτισμός μας είναι ο συλλογικός άξονας πάνω στον οποίο ταξινομούμε, αξιολογούμε και αξιοποιούμε τις εμπειρίες μας και έτσι είναι σίγουρα το σημαντικότερο εργαλείο εξέλιξης που εμείς οι άνθρωποι διαθέτουμε.  Εάν ο στόχος μας στη ζωή είναι η εμβάθυνση στη διάσταση της εμπειρίας και όχι η απόκτηση υλικών αγαθών ή ισχύος, τότε διευρύνονται οι ορίζοντές μας σημαντικά, γινόμαστε πιο σοφοί, δοτικοί και γενναιόδωροι ως άνθρωποι και, αντί να τοποθετούμε τον εαυτό μας απέναντι στον άλλον, γινόμαστε ο άλλος και έτσι φυσικά ο κόσμος της εμπειρίας μας γίνεται πολύ πιο πλούσιος και μεγάλος.

Το ότι κάποιοι από εμάς έχουμε ωραία σπίτια, στέλνουμε τα παιδιά μας σε καλά σχολεία, ότι έχουμε διαβάσει 5 βιβλία και παραβρεθεί σε 10 συναυλίες, δεν σημαίνει ότι είμαστε πολιτισμένοι. Σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατόν για έναν πράγματι πολιτισμένο άνθρωπο να αποδεχθεί ως φυσιολογικές και μάλιστα θεμιτές τις τεράστιες ανισότητες και αδικίες που είναι το κύριο χαρακτηριστικό του ανθρώπινου πολιτισμού διαχρονικά. Η επίφαση του πολιτισμού ενός μικρού τμήματος του πλανήτη μας απλώς καλύπτει κάπως τη συλλογική μας ενοχή για την τραγική αλήθεια του υπόλοιπου κόσμου για την οποία είμαστε εν πολλοίς εμείς οι ίδιοι, άμεσα ή έμμεσα, υπεύθυνοι. Όταν όμως η διεύρυνση της διάστασης των εμπειριών μας ξυπνάει και καλλιεργεί όλο και περισσότερη ενσυναίσθηση και μέσω αυτής γινόμαστε ο άλλος, δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε ότι ο άλλος θα είναι ή πάνω ή κάτω από μας.

https://left.gr/news/politismos-kai-kathimerinotita

Φυσάει κόντρα

Φυσάει κόντρα σε ολάκερη γη,

τ’ αγρια πετούμενα δε βρίσκουν πηγή,

δεν αντέχω της βολής τη σιγή.

Και δω απ’ τον τόπο που έζησα τη φυγή,

ρίχνω αλάτι στη βαθιά τους πληγή,

τάζομαι πρόσφυγας και σε καλό να μου βγει.

Γυρνάω στον κόσμο, πουθενά δε βλέπω ξένο όπου μένω.

Γυρνάω πίσω και από όποιον συναντήσω, μαθαίνω.

Δίνω, παίρνω, ανασαίνω από τα χρώματα, πληθαίνω,

από τ’ αρώματα μαγεύομαι και ταξιδεύω.

Γυρεύω για όλους μας το ίδιο όμορφο στέγαστρο,

φτιάχνω φωτιά για όποιον θέλει κόσμο αταίριαστο.

Για τα μάτια ενός παιδιού που ψάχνει γη, γκρεμίζω ουρανούς,

λυτρώνω μάνες και γιους.

Κάνω τη γλώσσα μου την πορφυρένια, ατόφιο μολύβι·

και τη ψυχή μου ένα απέραντο από στίχους καλύβι.

Απόσπασμα

Καλλιτέχνης: Active Member

Άλμπουμ: Πέρασμα στ’ ακρόνειρο

Ημερομηνία κυκλοφορίας: 2002

ΘΕΜΑ Α.

Α. Ο ομιλητής του Κειμένου 2 εκθέτει τις απόψεις του για την έννοια του πολιτισμού και την πραγματική σημασία του. Να τις παρουσιάσετε σε ένα δικό σας περιληπτικό κείμενο 70-80 λέξεων.

Μονάδες 20

ΘΕΜΑ Β.

Β1. με βάση το Κείμενο 1 και να αιτιολογήσεις την απάντησή σου, καταγράφοντας στο απαντητικό φύλλο το κατάλληλο χωρίο του κειμένου.

α) Ο συντάκτης εκφράζει τη βεβαιότητά του ότι ο πολιτισμός για τον σύγχρονο άνθρωπο είναι μείζονος σημασίας.

β) Ο συντάκτης υποστηρίζει πως η «κακοποίηση» των χώρων της καθημερινής μας ζωής αποτελεί δείγμα του πολιτισμού μας.

γ) Ο συντάκτης ισχυρίζεται ότι η επιστροφή των μαρμάρων είναι μια διεκδίκηση συνώνυμη της συνολικής μάχης για τον πολιτισμό.

δ) Ο συντάκτης αναφέρει ότι ο τρόπος απόλαυσης έργων τέχνης και χρήσης δημοσίων αγαθών σχετίζονται μεταξύ τους.

ε) Κατά τον συντάκτη ο άνθρωπος πρέπει να αλλάξει τις προτεραιότητές του, αν θέλει να ονομάζεται πολιτισμένος.

Μονάδες 15

Β2. Ποιο σκοπό εξυπηρετεί η χρήση της αναλογίας στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 1;

 Μονάδες 5

Β3α. Στην τρίτη παράγραφο του κειμένου 2 ο ομιλητής χρησιμοποιεί επανειλημμένα τον όρο «πολιτισμός». Πού θεωρείτε ότι αποσκοπεί η συγκεκριμένη εκφραστική επιλογή του;

Μονάδες 5

β.  “Για ποιο λόγο είμαστε εδώ; Τι μας ενδιαφέρει από αυτή τη ζωή; Να βγάλουμε λεφτά, να αφήσουμε απογόνους ώστε να πάνε τα γονίδιά μας παρά κάτω, να αφήσουμε ένα όνομα, να αποκτήσουμε φήμη και δύναμη;”: Να προσδιορίσετε το είδος των παραπάνω ερωτήσεων με βάση τη σκοπιμότητα που εξυπηρετούν. Ποια είναι η επικοινωνιακή τους λειτουργία στο πλαίσιο της επιχειρηματολογίας της 4^ης παραγράφου του κειμένου 2;

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ.

Γ. Να ερμηνεύσεις τη συναισθηματική κατάσταση της ποιητικής φωνής στο Κείμενο 3, παραθέτοντας τρεις κειμενικούς δείκτες που την αποτυπώνουν. Συμφωνείς ή διαφωνείς με τη στάση αυτή του ποιητικού υποκειμένου; Να οργανώσεις την απάντησή σου σε 150-200 λέξεις.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ.

Δ. Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες) από τα κείμενα αναφοράς με την ιδιότητά σας ως μαθητές/μαθήτριες να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:

α)  Ποιά στοιχεία υποβαθμίζουν τον πολιτισμό της καθημερινότητας;

β) Με ποιους τρόπους μπορούμε να βελτιώσουμε τον πολιτισμό της καθημερινότητας στις ζωές μας;

Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (γύρω στις 350-400 λέξεις).

Μονάδες 30 

Για να δείτε Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Κριτηρίου πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο:

Πολιτισμός – Σύγχρονη Εποχή Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων Άννα Σιάτρα και Μπικάκης Μιχάλης, οι οποίοι στη συνέχεια το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.