Πνευματικοί άνθρωποι Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Νέων Ελληνικών Γενικής Παιδείας της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Κείμενο Ι
Οι πνευματικοί άνθρωποι: «Όρθιοι» ή «ορθούμενοι»;
- Τελικός στόχος κάθε πνευματικού μόχθου (είτε φιλοσοφικού, είτε επιστημονικού, είτε καλλιτεχνικού) είναι, βέβαια, η εξερεύνηση, η ερμηνεία και η κατάκτηση του κοσμικού και ζωικού «μυστηρίου», που οδηγούν στην ουσιαστική, βαθύτερη «ευδαιμονία» του ανθρώπου. Ο πόθος, το πάθος και η δυνατότητα της Γνώσης είναι, για τον πνευματικό άνθρωπο, αυτός τούτος ο λόγος της ύπαρξής του.
- Μέσα στην κοινωνική σφαίρα, τα πνευματικά αγαθά είναι τόσο απαραίτητα όσο και τα υλικά. Παραφράζοντας τον αφορισμό του Καντ, θα λέγαμε πως «η ύλη χωρίς πνεύμα είναι τυφλή, αλλά και το πνεύμα χωρίς την ύλη είναι κενό». Μια κοινωνία που νοιάζεται μόνο για τα υλικά αγαθά, είναι κοινωνία ζώων – μια κοινωνία που νοιάζεται μόνο για τα πνευματικά αγαθά είναι κοινωνία ασκητών. Αλλά ο άνθρωπος, ο κοινωνικός άνθρωπος, δεν είναι ούτε ζώο ούτε ασκητής. Χρειάζεται και τα υλικά αγαθά για να υπάρξει και τα πνευματικά αγαθά για να υπάρξει σωστά. Τα πρώτα θα του δώσουν το «ζην», τα δεύτερα το «ευ ζην».
- Κι εδώ προβαίνει, βαρύτατη, η ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων για την πορεία της κοινωνίας. Σ’ αυτούς έχει λάχει ο κλήρος να την οπλίσουν όχι μόνο με οργάνωση και μέθοδο, αλλά και με έρεισμα, με νόημα, με σκοπό. Μια κοινωνία που δεν ξέρει πώς βαδίζει, είναι κοινωνία τυφλών, καταδικασμένη να χαθεί μέσα στο ίδιο της το σκοτάδι. Και τους «πρέποντες» δρόμους, λόγους και σκοπούς της δεν μπορεί να της τους δείξει άλλος από τον πνευματικό άνθρωπο. […]
- Κι έχει όλες τις δυνατότητες γι’ αυτό. Κατέχοντας τη Γνώση, μπορεί και πρέπει να καταπολεμήσει την άγνοια και την αμάθεια. Κατέχοντας την Αλήθεια, μπορεί και πρέπει να εξοβελίσει το ψέμα και την απάτη. Κατέχοντας την Αρετή (στην υψηλή έννοια που έδιναν στον όρο οι Έλληνες) μπορεί και πρέπει ν’ αντισταθεί στην κακότητα, στην αδικία, στη βία, στο μίσος, στη χυδαιότητα. Ο πνευματικός άνθρωπος δεν ολοκληρώνεται παρά μόνο όταν γίνεται παιδαγωγός και φρουρός της κοινωνίας όπου ζει. Όταν την «παιδεύει», αλλά και την προστατεύει – όταν την ανασύρει από το σκότος της φυσικής αμάθειας, αλλά και την προασπίζει από το τεχνητό σκότος που επιχειρούν ν’ απλώσουν γύρω της οι επιτήδειοι και οι πονηροί. […]
- Και το χρέος αυτό του πνευματικού ανθρώπου γίνεται πολλαπλάσιο σε ώρες κρίσης – κρίσης ιδεών, αρχών, θεσμών, δικαιωμάτων. Τότε, προπάντων, έχει καθήκον ο πνευματικός άνθρωπος να δράσει, να μιλήσει, να αγωνιστεί, για να υπερασπιστεί τα «παλλάδια» τα δικά του και της κοινωνίας, για να φωτίσει τους αφώτιστους, να κινήσει τους νωθρούς, να γαλβανίσει τους ενθουσιώδεις, να ξεσκεπάσει τους καπήλους, να καταγγείλει τους επιτήδειους. Τότε – όταν απειλείται η ελεύθερη σκέψη, ο ελεύθερος λόγος, δηλαδή η ίδια η υπόσταση του πνευματικού και κάθε ανθρώπου – θα δείξει ο πνευματικός άνθρωπος αν «τηρεί» πραγματικά την «πίστη» που επαγγέλλεται. Σωπαίνοντας, από αυταρέσκεια, δειλία ή καιροσκοπία, προδίνεται και προδίνει. «Αδικεί πολλάκις ου μόνον ο ποιών τι, αλλά και ο μη ποιών», λέει ο Μάρκος Αυρήλιος. Και ο πνευματικός άνθρωπος που σωπαίνει σε κρίσιμες ώρες, «αδικεί» όχι μόνο ο ίδιος μα, σε τελευταία ανάλυση, και τον ίδιο τον εαυτό του. Γιατί, κλείνοντας τα μάτια στον εξανδραποδισμό των γύρω του, θα τ’ ανοίξει μια μέρα και θα δει πως έχει γίνει ανδράποδο και ο ίδιος.
- Σε τέτοιες ώρες κρίσης δείχνει ο πνευματικός άνθρωπος αν είναι οδηγός ή οδηγούμενος, «όρθιος ή ορθούμενος» – αν στέκεται όρθιος μόνος του ή τον στήνουν όρθιο οι άλλοι. Αλλά ο πνευματικός άνθρωπος, που δέχεται το ρόλο του ουραγού της αγέλης, που παραδέχεται να «περιαχθεί» σε κατάσταση ανδρεικέλου, που απαρνιέται το σπουδαιότερο κι ευγενικότερο μέρος της αποστολής του, παύει να είναι πνευματικός ηγέτης…
(Μάριος Πλωρίτης)
Κείμενο ΙΙ
Ο «εξόριστος» διανοούμενος
- Ο διανοούμενος δεν είναι ο αρχιτέκτονας των συμβιβασμών, ο ειρηνοποιός και ο θεμελιωτής της συναίνεσης, αλλά εκφράζει αντίθετα το πνεύμα της διαφωνίας και της κριτικής. Είναι ένας άνθρωπος που αμφισβητεί τις εύκολες φόρμουλες και τις τυποποιημένες ιδέες, τα στερεότυπα και τις απλουστεύσεις που περιορίζουν τη σκέψη των ανθρώπων.
- Πρέπει να είναι ικανός να αντισταθεί στις δελεαστικές προτροπές της εξουσίας, η οποία τον πιέζει να ενταχθεί στα δικά της δίκτυα (κυβέρνηση, Μ.Μ.Ε., μεγάλες εταιρείες κ.λ.π.), προκειμένου να τον αφομοιώσει και να αφοπλίσει το κριτικό του πνεύμα.
- Η δική του αποστολή συνδέεται με την προαγωγή της ανθρώπινης ελευθερίας και της γνώσης. Συνδέεται, επομένως, με την εκπροσώπηση των ανθρώπων ή και των θεμάτων που αποσιωπούνται και λησμονούνται, με την υπεράσπιση των θυμάτων της αδικίας και της καταπίεσης, με την καταγγελία των παραβιάσεων των βασικών κανόνων ελευθερίας και δικαιοσύνης, ακόμη και όταν αυτές διαπράττονται από το δικό του έθνος ή τη δική του χώρα.
- Ο διανοούμενος δεν πρέπει να θυσιάζει το κριτικό του πνεύμα στο βωμό της πατριωτικής συναίνεσης. Δεν πρέπει να διαπραγματεύεται την αυτονομία του στο όνομα των συμφερόντων του δικού του έθνους. Το έργο του εμπνέεται από οικουμενικές αρχές, που δεν συμβιβάζονται με τον εθνικισμό και την «πατριωτική» νομιμοφροσύνη που αυτός επιβάλλει. Το κριτήριο της αλήθειας σχετικά με την ανθρώπινη δυστυχία και καταπίεση δεν πρέπει να καμιά περίπτωση να υποσκελίζεται για λόγους αλληλεγγύης προς μιας εθνική κοινότητα. Στην ιστορία των ιδεών είναι πολλά τα παραδείγματα πνευματικού φαρισαϊσμού και είναι συχνές οι περιπτώσεις διανοουμένων που δεν θέλησαν ή δεν τόλμησαν να καταγγείλουν το κακό που διαπράχθηκε από το δικό τους έθνος.
- Το πρότυπο του διανοουμένου είναι για τον Σαΐντ ο «εξόριστος» διανοούμενος, δηλαδή εκείνος που δεν θέλει να προσαρμοστεί, εκείνος που απορρίπτει τα οφέλη της ένταξης και της εναρμόνισης, εκείνος που διαλέγει το δρόμο της «εξορίας» και της αντίστασης. Ο εξόριστος διανοούμενος είναι μια άγρυπνη κριτική συνείδηση, που βρίσκεται σε ρήξη με την κοινωνία, γιατί αρνείται να την αποδεχθεί ως έχει.
- Είναι εκείνος που μπορεί να λέει όχι όταν πρόκειται για προνόμια, τιμές ή θέσεις εξουσίας, εκείνος που δεν δελεάζεται από τους πειρασμούς της εύκολης επιτυχίας, της φήμης και της αναγνώρισης. Ο εξόριστος διανοούμενος βιώνει την εξορία όχι ως στέρηση ή δυστυχία αλλά ως μια μορφή ελευθερίας και ως μια πορεία ανακαλύψεων. Η εξορία τον απελευθερώνει από τους συμβατικούς τρόπους ζωής και τους καταναγκασμούς της ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας, του επιτρέπει να αποφασίζει ο ίδιος για τα βήματά του, του δίνει τη δυνατότητα να επιλέγει το περιθώριο και όχι την ενσωμάτωση, την αναζήτηση και τον κίνδυνο και όχι την αδράνεια και τη συνήθεια, την καινοτομία και τον πειραματισμό και όχι την εύνοια της ιεραρχίας. (Δημοσίευμα)
Κείμενο ΙΙΙ
Το περιθώριο ’68-‘69
Όλοι αυτοί οι πολεοδόμοι, φιλόσοφοι,
οικονομολόγοι, καθηγητές κ.τ.λ. που γράφουν,
συζητούν, αγορεύουν σε συνέδρια και
σεμινάρια για τη βαρβαρότητα των πόλεων, τη
μαζοποίηση, την αλλοτρίωση, το αδιέξοδο
του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού, από
προοδευτική πάντα σκοπιά, αριστερή και
συνήθως άκρως ριζοσπαστική – πόσο
βολεμένοι οι ίδιοι σε θέσεις με γερούς
μισθούς και επιμίσθια, με παροχές και ταξίδια,
πόσο δεμένοι οι ίδιοι με το σύστημα
που καταριούνται και, υποτίθεται, αγωνίζονται για
την ανατροπή του, πόσο βέβαιοι τελικά πως
τίποτα ευτυχώς δεν κινδυνεύει ν’ αλλάξει,
τουλάχιστο στο αμέσως προσεχές μέλλον
«Με προκαλούν» είπες.
(Μανόλης Αναγνωστάκης)
Παρατηρήσεις
ΘΕΜΑ Α
Α1. Δώστε περιληπτικά το περιεχόμενο των §1-4 του Κειμένου 1.(100 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Βάλτε τη λέξη Σωστό (Σ) ή Λάθος (Λ) στο τέλος των προτάσεων (Κειμένου 2):
α. Ο διανοούμενος είναι ο εκφραστής της κριτικής και της αμφισβήτησης των στερεοτύπων.
Β .Ο διανοούμενος δελεάζεται από την εξουσία κι έτσι προάγει τη γνώση.
γ. Οι διανοούμενοι μάχονται υπέρ του εθνικού συμφέροντος αδιαφορώντας για την ανθρώπινη δυστυχία.
δ. Σύμφωνα με το Σαΐντ ο διανοούμενος βρίσκεται σε μία παράλληλη πορεία με την κοινωνία.
ε. Ο εξόριστος διανοούμενος επιλέγει τον κίνδυνο αρνούμενος την εύνοια της ιεραρχίας. (Με αναφορά στο κείμενο)
Μονάδες 10
Β2α. Στην §4 του Κειμένου 2 ο συγγραφέας πραγματεύεται την θέση – σχέση του διανοούμενου με το εθνικό συμφέρον. Δώστε με συντομία τη θέση – σχέση αυτή. Δώστε το βασικό επιχείρημα που στηρίζει τη θέση αυτή. Σχολιάστε τη λειτουργία της γλωσσικής επιλογής – η χρήση του «πρέπει» – στην καταγραφή και προβολή της βασικής θέσης αλλά και στο ύφος της §.
Μονάδες 10
β. «Κατέχοντας…χυδαιότητα» (§4, Κειμένου 1). Να σχολιάσετε την γλωσσική επιλογή του αποσπάσματος επισημαίνοντας τα βασικά στοιχεία αυτής αλλά και την αποτελεσματικότητά της ως τεχνικής.
Μονάδες 5
Β3α. Διαβάζοντας προσεκτικά τις §3-4 (Κειμένου 1) και §5 (Κειμένου 2) να βρείτε τυχόν ομοιότητες ή διαφορές για την σχέση του διανοουμένου προς την κοινωνία. Να τις σχολιάσετε. (100 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ
Να βρείτε τα δύο επίπεδα του ποιήματος και το στίχο – τομή με τον οποίο γίνεται η μετάβαση – σύνδεσή τους. Δώστε συνοπτικά το περιεχόμενο και των δύο. Αναλύστε δύο κειμενικούς δείκτες που διακονούν την προβολή της βασικής – θέσης μηνύματος του ποιήματος.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αναμφισβήτητα, οι Πνευματικοί Άνθρωποι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αφύπνιση συνειδήσεων και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών για κρίσιμα εθνικά και παγκόσμια προβλήματα. σε άρθρο των 400 λέξεων να αναπτύξετε: α. Τρία προβλήματα στα οποία πρέπει να στραφεί το ενδιαφέρον των διανοουμένων και β. Δύο αιτίες για την απουσία των διανοουμένων από τα προβλήματα. (Να λάβετε υπόψη στην ανάπτυξη του θέματος και τα στοιχεία – θέσεις που υπάρχουν στα δύο κείμενα) – (400 λέξεις)
Μονάδες 30
Εναλλακτικά
ΘΕΜΑ Β
Β3β. «Αλλά ο πνευματικός άνθρωπος που δέχεται το ρόλο του ουραγού της αγέλης παύει να είναι πνευματικός ηγέτης» (§6, Κειμένου 1). Με ποια επιχειρήματα θα υποστηρίζατε την παραπάνω θέση;
Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:
Πνευματικοί άνθρωποι Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις
Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του συναδέλφου Ηλία Γιαννακόπουλου, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.
Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.
Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:
Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’ Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.