Παιδεία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

[…] Η παιδεία είναι ένα κεφάλαιο από πνευματικά αγαθά που σχηματίζεται σιγά σιγά μέσα στην ιστορία και από την ιστορία ενός λαού (ή μιας οικογένειας λαών) και καθώς περνάει από γενεά σε γενεά μεγαλώνει σαν τη χιονόσφαιρα, ή συμπιέζεται και φθίνει. Στις εποχές της πνευματικής στειρότητας το κεφάλαιο τούτο, μένοντας ανεκμετάλλευτο, φθείρεται, λιγοστεύει, χάνει ένα μικρό ή μεγάλο μέρος της αξίας του. Όταν πάλι μπαίνουν στον ιστορικό στίβο γενεές με πνεύμα γενναίο και δημιουργικό, που όχι μόνο «παίρνουν» από την παιδεία του λαού τους, αλλά και της «δίνουν» με τη φαντασία, την ευαισθησία, την οξύνοια, την πρωτοβουλία τους, το κεφάλαιο πολλαπλασιάζεται, επενδύεται σε αξίες υψηλότερου επιπέδου, και τότε είναι τυχερότερες οι επερχόμενες γενεές, γιατί θα ζήσουν μέσα σ’ ένα ευνοϊκότερο για την προκοπή τους πνευματικό περιβάλλον, στους κόλπους μιας παιδείας πλουσιότερης, βαθύτερης, λεπτότερης. Είναι λοιπόν αγαθή τύχη και δώρο ακριβό για ένα λαό, για μια γενεά, ή για ένα άτομο να διατρέξει την τροχιά της ζωής του μέσα στον κύκλο ενός μεγάλου πολιτισμού, και δύστηνος[1] εκείνος που ο χώρος και ο χρόνος του τον ανάγκασαν να γίνει τρόφιμος μιας παιδείας αποτελματωμένης, φτωχής και ανάπηρης. Όπως ένας οργανισμός αρρωσταίνει ή φυτοζωεί όταν δεν βρίσκει στο φυσικό περιβάλλον τις ουσίες που χρειάζεται για να συντηρηθεί και να ευδοκιμήσει, έτσι και λιμοκτονούν ηθικά οι άνθρωποι που δεν βρίσκουν μέσα στην παιδεία του τόπου και του καιρού των τα στοιχεία που θα θρέψουν το πνεύμα τους, για να δυναμώσει και ν’ ακτινοβολήσει. Ακόμη και εκλεκτά άτομα δεν μπορούν κατά το μέγεθός τους να λάμψουν στο θολό στερέωμα μιας μισοσβησμένης παιδείας.

Ε. Παπανούτσος

[1] δυστυχισμένος

«Ομιλία Κολοκοτρώνη στην Πνύκα[1]» 

Στις 7 Οκτωβρίου 1838 ο γηραιός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης επισκέφθηκε το Βασιλικό Γυμνάσιο της Αθήνας (νυν 1ο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Αθήνας) για να παρακολουθήσει τη διδασκαλία του γυμνασιάρχη Γεωργίου Γενναδίου (1784-1854) για τον Θουκυδίδη. Τόσο εντυπωσιάστηκε από την «παράδοσιν του πεπαιδευμένου γυμνασιάρχου και από την θέαν τοσούτων μαθητών», ώστε εξέφρασε την επιθυμία να μιλήσει και ο ίδιος προς τους μαθητές. Την πρότασή του απεδέχθη ο Γεννάδιος και λόγω της στενότητας του χώρου και του πλήθους των μαθητών η ομιλία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη ορίσθηκε για τις 10 το πρωί της 8ης Οκτωβρίου 1838 στην Πνύκα.

Εἰς τὸν τόπο τοῦτο, ὁποὺ ἐγὼ πατῶ σήμερα, ἐπατοῦσαν καὶ ἐδημηγοροῦσαν τὸν παλαιὸ καιρὸ ἄνδρες σοφοί, καὶ ἄνδρες μὲ τοὺς ὁποίους δὲν εἶμαι ἄξιος νὰ συγκριθῶ καὶ οὔτε νὰ φθάσω τὰ ἴχνη των. Ἐγὼ ἐπιθυμοῦσα νὰ σᾶς ἰδῶ, παιδιά μου, εἰς τὴν μεγάλη δόξα τῶν προπατόρων μας, καὶ ἔρχομαι νὰ σᾶς εἰπῶ, ὅσα εἰς τὸν καιρὸ τοῦ ἀγῶνος καὶ πρὸ αὐτοῦ καὶ ὕστερα ἀπ᾿ αὐτὸν ὁ ἴδιος ἐπαρατήρησα, καὶ ἀπ᾿ αὐτὰ νὰ κάμωμε συμπερασμοὺς […] Οἱ παλαιοὶ Ἕλληνες, οἱ πρόγονοί μας, ἔπεσαν εἰς τὴν διχόνοια καὶ ἐτρώγονταν μεταξύ τους, καὶ ἔτσι ἔλαβαν καιρὸ πρῶτα οἱ Ῥωμαῖοι, ἔπειτα ἄλλοι βάρβαροι καὶ τοὺς ὑπόταξαν. Ὕστερα ἦλθαν οἱ Μουσουλμάνοι καὶ ἔκαμαν ὅ,τι ἠμποροῦσαν, διὰ νὰ ἀλλάξῃ ὁ λαὸς τὴν πίστιν του. […] Οἱ ἔμποροι καὶ οἱ προκομμένοι, τὸ καλύτερο μέρος τῶν πολιτῶν, μὴν ὑποφέρνοντες τὸν ζυγὸν ἔφευγαν, καὶ οἱ γραμματισμένοι ἐπῆραν καὶ ἔφευγαν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, τὴν πατρίδα των, καὶ ἔτσι ὁ λαός, ὅστις στερημένος ἀπὸ τὰ μέσα τῆς προκοπῆς, ἐκατήντησεν εἰς ἀθλίαν κατάσταση, καὶ αὐτὴ αὔξαινε κάθε ἡμέρα χειρότερα […]

Εἰς αὐτὴν τὴν δυστυχισμένη κατάσταση μερικοὶ ἀπὸ τοὺς φυγάδες γραμματισμένους ἐμετάφραζαν καὶ ἔστελναν εἰς τὴν Ἑλλάδα βιβλία, καὶ εἰς αὐτοὺς πρέπει νὰ χρωστοῦμε εὐγνωμοσύνη, διότι εὐθὺς ὁποὺ κανένας ἄνθρωπος ἀπὸ τὸ λαὸ ἐμάνθανε τὰ κοινὰ γράμματα, ἐδιάβαζεν αὐτὰ τὰ βιβλία καὶ ἔβλεπε ποίους εἴχαμε προγόνους, τί ἔκαμεν ὁ Θεμιστοκλῆς, ὁ Ἀριστείδης καὶ ἄλλοι πολλοὶ παλαιοί μας, καὶ ἐβλέπαμε καὶ εἰς ποίαν κατάσταση εὑρισκόμεθα τότε. Ὅθεν μᾶς ἦλθεν εἰς τὸ νοῦ νὰ τοὺς μιμηθοῦμε καὶ νὰ γίνουμε εὐτυχέστεροι. Καὶ ἔτσι ἔγινε καὶ ἐπροόδευσεν ἡ Ἑταιρεία.

Ὅταν ἀποφασίσαμε νὰ κάμωμε τὴν Ἐπανάσταση, δὲν ἐσυλλογισθήκαμε οὔτε πόσοι εἴμεθα, οὔτε πὼς δὲν ἔχομε ἄρματα, οὔτε ὅτι οἱ Τοῦρκοι ἐβαστοῦσαν τὰ κάστρα καὶ τὰς πόλεις, οὔτε κανένας φρόνιμος μᾶς εἶπε «ποῦ πᾶτε ἐδῶ νὰ πολεμήσετε μὲ σιταροκάραβα βατσέλα», ἀλλὰ ὡς μία βροχὴ ἔπεσε εἰς ὅλους μας ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐλευθερίας μας, καὶ ὅλοι, καὶ ὁ κλῆρος μας καὶ οἱ προεστοὶ καὶ οἱ καπεταναῖοι καὶ οἱ πεπαιδευμένοι καὶ οἱ ἔμποροι, μικροὶ καὶ μεγάλοι, ὅλοι ἐσυμφωνήσαμε εἰς αὐτὸ τὸ σκοπὸ καὶ ἐκάμαμε τὴν Ἐπανάσταση.

[…] Νὰ μὴν ἔχετε πολυτέλεια, να μὴν πηγαίνετε εἰς τοὺς καφενέδες καὶ τὰ μπιλιάρδα. Νὰ δοθεῖτε εἰς τὰς σπουδάς σας καὶ καλύτερα νὰ κοπιάσετε ὀλίγον, δύο καὶ τρεῖς χρόνους καὶ νὰ ζήσετε ἐλεύθεροι εἰς τὸ ἐπίλοιπο τῆς ζωῆς σας, παρὰ νὰ περάσετε τέσσαρους – πέντε χρόνους τὴ νεότητά σας, καὶ να μείνετε ἀγράμματοι. Νὰ σκλαβωθεῖτε εἰς τὰ γράμματά σας. Νὰ ἀκούετε τὰς συμβουλὰς τῶν διδασκάλων καὶ γεροντοτέρων, καὶ κατὰ τὴν παροιμία, «μύρια ἤξευρε καὶ χίλια μάθαινε». Ἡ προκοπή σας καὶ ἡ μάθησή σας νὰ μὴν γίνῃ σκεπάρνι[1] μόνο διὰ τὸ ἄτομό σας, ἀλλὰ να κοιτάζῃ τὸ καλὸ τῆς κοινότητος, καὶ μέσα εἰς τὸ καλὸ αὐτὸ εὑρίσκεται καὶ τὸ δικό σας.

Ἐγώ, παιδιά μου, κατὰ κακή μου τύχη, ἐξ αἰτίας τῶν περιστάσεων, ἔμεινα ἀγράμματος καὶ διὰ τοῦτο σᾶς ζητῶ συγχώρηση, διότι δὲν ὁμιλῶ καθὼς οἱ δάσκαλοί σας. Σᾶς εἶπα ὅσα ὁ ἴδιος εἶδα, ἤκουσα καὶ ἐγνώρισα, διὰ νὰ ὠφεληθῆτε ἀπὸ τὰ ἀπερασμένα καὶ ἀπὸ τὰ κακὰ ἀποτελέσματα τῆς διχονοίας, τὴν ὁποίαν νὰ ἀποστρέφεσθε, καὶ νὰ ἔχετε ὁμόνοια. Ἐμᾶς μὴ μᾶς τηρᾶτε πλέον. Τὸ ἔργο μας καὶ ὁ καιρός μας ἐπέρασε. Καὶ αἱ ἡμέραι τῆς γενεᾶς, ἡ ὁποία σᾶς ἄνοιξε τὸ δρόμο, θέλουν μετ᾿ ὀλίγον περάσει. Τὴν ἡμέρα τῆς ζωῆς μας θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα τοῦ θανάτου μας. Εἰς ἐσᾶς μένει νὰ ἰσάσετε καὶ νὰ στολίσετε τὸν τόπο, ὁποὺ ἡμεῖς ἐλευθερώσαμε. Ζήτω οἱ σοφοὶ διδάσκαλοι! Ζήτω ἡ Ἑλληνικὴ Νεολαία!

[1] Είδος εργαλείου

[1] αποσπάσματα ελαφρώς διασκευασμένα

«Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού[1]»

ΑΛΛΟΤΕ διαβάζαμε τα μαθήματα μας, κάναμε την προσευχή μας

και λέγαμε πως δυό και δυό κάνουνε τέσσερα.

Τώρα, δυό λουλούδια και δυό αχτίνες δεν κάνουνε τέσσερα – κάνουνε

την ψυχή μας.

Κι ένα τριαντάφυλλο και μια πεταλούδα δεν κάνουν δυό – κάνουν ένα

Θεό.

Κι ένας Θεός κάνει όλα.

Λοιπόν, η ψυχή μας μαζί με την ψυχή του Θεού πόσα κάνει;

Ο δάσκαλος δεν ξέρει.

Εμείς το ξέρουμε πως κάνει: ένα.

Το διαβάσαμε σήμερα στο ανοιχτό βιβλίο του ήλιου, σήμερα που

ξεχάσαμε όλα τα βιβλία.

Γιάννης Ρίτσος – Πάρνηθα, 1938

[1] απόσπασμα

ΘΕΜΑ Α.

Α1. Να πυκνώσετε σε ένα κείμενο 60-80 λέξεων τα κυριότερα σημεία της συλλογιστικής του Ε. Παπανούτσου (Κείμενο 1).

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β.

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο φύλλο απαντήσεων, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος». Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο:

α. Ένας από τους λόγους κατάλυσης του αρχαιοελληνικού μεγαλείου υπήρξε η έλλειψη ομόνοιας μεταξύ των προγόνων μας.

β. Κατά την περίοδο του Οθωμανικού ζυγού η κατάσταση στην Ελλάδα γινόταν ολοένα και πιο αφόρητη. Κατά τον Κολοκοτρώνη, για το φαινόμενο αυτό ευθυνόταν, αποκλειστικά, η απομάκρυνση μορφωμένων πολιτών.

γ. Ο Κολοκοτρώνης θεωρεί τη μόρφωση απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάκτηση της ελευθερίας.

δ. Ο ομιλητής θα συμφωνούσε με το γνωμικό: «ο λαός που δεν ξέρει την ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει».

ε. Ο λόγος του Κολοκοτρώνη είναι σαφέστατα συμβουλευτικός. Δεν θα μπορούσε, ωστόσο, να χαρακτηριστεί και αυτοβιογραφικός.

Μονάδες 10

Β2.       α) Ο Ε. Παπανούτσος στο Κείμενο 1 αξιοποιεί τη μέθοδο της αναλογίας για να οργανώσει την επιχειρηματολογία του. Να επιβεβαιώσετε με δύο (2) κειμενικές αναφορές την παραπάνω διαπίστωση και να εξηγήσετε τι επιτυγχάνει ακολουθώντας αυτή τη στρατηγική.

β) Ο Θ. Κολοκοτρώνης (Κείμενο 2) λόγω της ιδιαίτερης επικοινωνιακής περίστασης επιδιώκει να προσδώσει επισημότητα στην ομιλία του. Ωστόσο, δεν απουσιάζουν σημεία όπου ο λόγος είναι λαϊκός, καθημερινός. Να εντοπίσετε δύο (2) τέτοια σημεία και να σημειώσετε τι εξασφαλίζεται με την εναλλαγή επίσημης αλλά και λαϊκής γλώσσας.

Μονάδες 15 (8+7)

Β3. «Ἡ προκοπή σας καὶ ἡ μάθησή σας νὰ μὴν γίνῃ σκεπάρνι μόνο διὰ τὸ ἄτομό σας, ἀλλὰ να κοιτάζῃ τὸ καλὸ τῆς κοινότητος, καὶ μέσα εἰς τὸ καλὸ αὐτὸ εὑρίσκεται καὶ τὸ δικό σας.» (Κείμενο 2) Με ποιο τρόπο μπορεί η μόρφωση και προκοπή του ενός ν’ αποβεί επωφελής για το όλον; Πιστεύετε ότι ο προσανατολισμός του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος ακολουθεί την οδό που ο Στρατηγός Κολοκοτρώνης υποδεικνύει; Να δώσετε την απάντησή σας σε ένα κείμενο των 100-150 λέξεων.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ.

Γ1. Το ποίημα του Γ. Ρίτσου (Κείμενο 3) θα έλεγε κανείς ότι αποτελεί ένα εγκώμιο[1] στη φαντασία και στη γόνιμη αμφισβήτηση. Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω διαπίστωση υποδεικνύοντας δύο (2) κειμενικούς δείκτες με τους οποίους ο ποιητής επιδιώκει να μεταδώσει το μήνυμά του. Κατόπιν, ν’ αναφερθείτε σε παράγοντες (τουλάχιστον δύο) της σύγχρονης εποχής που, κατά τη γνώμη σας, ευθύνονται για τον ακρωτηριασμό της φαντασίας των νέων. Η απάντησή σας να μην υπερβεί τις 200 λέξεις.

[1] Επαινετικός λόγος

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ.

Δ1. Λαμβάνοντας υπόψη τα Κείμενα που μελετήσατε να γράψετε ένα άρθρο (350 περίπου λέξεων) με τίτλο «Cogito ergo sum[2]» που θα εκδοθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας. Σε αυτό να εξηγήσετε γιατί η αμφιβολία και ο ελεύθερος τρόπος σκέψης είναι απαραίτητα εφόδια για τη σημερινή νεολαία αλλά και το πώς το σύγχρονο σχολείο μπορεί καλλιεργήσει αυτές τις αρετές προς όφελός της.

Μονάδες 30 

[1] Επαινετικός λόγος

[2] Ο Ρενέ Ντεκάρτ ήταν Γάλλος φιλόσοφος και μαθηματικός. Έχει χαρακτηριστεί ως ο «φιλόσοφος της αμφιβολίας». Η πιο γνώστη φιλοσοφική του διατύπωση, είναι το «cogito ergo sum» που μεταφράζεται: «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» και στηρίζεται στο σκεπτικό ότι «Μπορώ να αμφιβάλλω για όλα τα πράγματα που με περιβάλλουν και για όλα όσα σκέφτομαι. Μόνο έτσι υπάρχω πραγματικά».

Για να δείτε Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Κριτηρίου πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο:

Παιδεία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του συναδέλφου Αντώνη Χατζηλάμπρος, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.