Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Η πλημμυρίδα των πληροφοριών

1. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι οι δίδυμες τεχνολογίες της πληροφορίας και της βιολογίας μπορεί να μην αναδιαρθρώσουν μόνο την οικονομία και την κοινωνία μας, αλλά και το ίδιο το σώμα και το νου μας. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι μάθαμε να ελέγχουμε τον εξωτερικό κόσμο, αλλά είχαμε ελάχιστο έλεγχο πάνω στον κόσμο που βρίσκεται μέσα μας. Ξέραμε να χτίζουμε φράγματα και να μην αφήνουμε τα ποτάμια να πλημμυρίζουν, αλλά δεν ξέραμε πώς να εμποδίσουμε το σώμα μας να γερνάει. Ξέραμε να σχεδιάσουμε ένα αρδευτικό σύστημα, αλλά δεν είχαμε ιδέα πώς μπορεί να σχεδιαστεί ένας εγκέφαλος. Αν σφύριζε ένα κουνούπι μέσα στο αυτί μας και δεν μας άφηνε να κοιμηθούμε, ξέραμε πώς να το σκοτώσουμε∙ δεν ξέραμε όμως πώς να κάνουμε το ίδιο με μια σκέψη που μας τριβελίζει το μυαλό και μας κρατάει ξύπνιους.
2. Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας και της τεχνολογίας της πληροφορίας θα μας δώσει τον έλεγχο του εσωτερικού μας κόσμου και θα μας επιτρέψει να σχεδιάζουμε και να κατασκευάζουμε ζωή. Θα μάθουμε να σχεδιάζουμε εγκεφάλους, να επιμηκύνουμε τη ζωή και να σκοτώνουμε σκέψεις κατά βούληση. Κανείς δεν ξέρει ποιες θα είναι οι συνέπειες. Οι άνθρωποι ήξεραν πάντα καλύτερα πώς να επινοούν εργαλεία παρά πώς να τα χρησιμοποιούν με σύνεση. Είναι πιο εύκολο να επηρεάσεις τη ροή ενός ποταμού κατασκευάζοντας ένα φράγμα απ’ ό,τι είναι να προβλέψεις όλες τις συνέπειες που θα έχει αυτό για το ευρύτερο οικοσύστημα. Αντίστοιχα, θα είναι πιο εύκολο να εκτρέψουμε τη ροή του νου μας απ’ ό,τι να προβλέψουμε τι συνέπειες θα έχει αυτό για την προσωπική μας ψυχολογία ή για τα κοινωνικά μας συστήματα.
3. Στο παρελθόν αποκτήσαμε τη δύναμη να επεμβαίνουμε στον κόσμο γύρω μας και να αναπλάθουμε ολόκληρο τον πλανήτη, αλλά – επειδή δεν κατανοούσαμε την πολυπλοκότητα της παγκόσμιας οικολογίας – οι αλλαγές που κάναμε επηρέασαν αναπόφευκτα ολόκληρο το οικοσύστημα και τώρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την κατάρρευσή του. Στον επόμενο αιώνα, η βιοτεχνολογία και η τεχνολογία της πληροφορίας θα μας δώσουν τη δύναμη να επεμβαίνουμε στον εσωτερικό μας κόσμο και να αναπλάθουμε τον εαυτό μας, αλλά επειδή δεν κατανοούμε την πολυπλοκότητα του ίδιου μας του νου, οι αλλαγές που θα κάνουμε είναι πιθανό να διαταράξουν το νοητικό μας σύστημα σε τέτοιο βαθμό, που μπορεί κι αυτό να καταρρεύσει.
4. Ωστόσο, το να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας μπορεί να μας βγει και σε κακό, αν μας μπερδέψει και μας κάνει πιο αδρανείς απ’ ό,τι πριν. Με τόσα σενάρια και πιθανότητες, τι απ’ όλα πρέπει να προσέξω; Ο κόσμος αλλάζει ταχύτερα από ποτέ και μας κατακλύζουν ασύλληπτες ποσότητες δεδομένων, ιδεών, υποσχέσεων και απειλών. Οι άνθρωποι περνάνε την εξουσία στην ελεύθερη αγορά, στην ομαδική σοφία και στους εξωτερικούς αλγόριθμους, εν μέρει επειδή δεν μπορούν να διαχειριστούν τον κατακλυσμό των δεδομένων.
5. Στο παρελθόν, η λογοκρισία λειτουργούσε μπλοκάροντας τη ροή των πληροφοριών. Στον 21^ο αιώνα η λογοκρισία λειτουργεί πλημμυρίζοντας τους ανθρώπους με άσχετες πληροφορίες. Δεν ξέρουμε σε τι να δώσουμε προσοχή και συχνά περνάμε το χρόνο μας διερευνώντας και συζητώντας για δευτερεύοντα ζητήματα. Στις αρχαίες εποχές, η δύναμη ήταν η πρόσβαση στα δεδομένα. Σήμερα η δύναμη είναι να ξέρεις τι να αγνοείς. Επομένως, με βάση όλα όσα συμβαίνουν στον χαοτικό κόσμο μας, σε τι πρέπει να εστιάσουμε;

(απόσπασμα από το βιβλίο του Harari «21 μαθήματα για τον 21^ο αιώνα»)

Homo   Digitalis

1. Σήμερα τα μέσα επικοινωνίας μάς ενώνουν μέσω διαφορετικού τρόπου με τη φύση και τους ανθρώπους. Όλα φιλτράρονται μέσω των έξυπνων κινητών, των υπολογιστών καθώς και με τη συνεχή ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Instagram, το Twitter κ.τ.λ. Και βέβαια τα αμέτρητα μηνύματα και emails που σε καθημερινή βάση λαμβάνουμε, καθώς και οι αναρτήσεις που παρακολουθούμε εντείνουν την κατάσταση. Με άλλα λόγια ζούμε σε ένα περιβάλλον που μας απομακρύνει από την άμεση διά ζώσης επικοινωνία.
2. Πριν αναπτυχθεί η σημερινή ψηφιακή τεχνολογία ήταν η φωτογραφική μηχανή και αργότερα η κινηματογραφική κάμερα που εμπόδιζε να βλέπουμε άμεσα τον εξωτερικό κόσμο. Το γνωστό παράδειγμα είναι οι Ιάπωνες τουρίστες που παρατηρούν τα πάντα μέσω της φωτογραφικής μηχανής. Στον γυρισμό δείχνουν με περηφάνια τις χιλιάδες φωτογραφίες σε συγγενείς και φίλους. Αυτού του είδους οι διαδικασίες είναι πολύ πιο εύκολες με τη νέα τεχνολογία όπως αυτή των smartphones. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της πανδημίας πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν στην ύπαιθρο όπου ο συνωστισμός στις πόλεις αποφεύγεται και όπου οι μάσκες δεν είναι αναγκαίες. Συχνά όμως η επαφή με τη φύση είναι έμμεση. Στο περπάτημα ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα φωτογραφίζεται ενώ τα τιτιβίσματα των πουλιών ηχογραφούνται.
3. Με τα παραπάνω δεν καταφεύγω σε μια ρομαντική τεχνοφοβία. Δεν θέλω να υποβαθμίσω τη σημασία των νέων τεχνολογιών. Από τους υπολογιστές και τα έξυπνα κινητά μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική, οι νέες τεχνολογίες μάς ανοίγουν νέους δρόμους, μας αποκαλύπτουν νέους κόσμους. Επιπλέον μας βοηθούν να λύνουμε πρακτικά προβλήματα γρήγορα, να αποκτούμε νέες γνώσεις, καθώς και να ενημερωνόμαστε για τρέχουσες εξελίξεις στην οικονομία, την πολιτική και την κοινωνική ζωή – όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε όλο τον κόσμο. Και εξίσου σημαντικό, ερχόμαστε σε επαφή στην άλλη άκρη του κόσμου με συγγενείς, φίλους, συναδέλφους – ακόμα και με σημαντικούς ανθρώπους που δεν θα μπορούσαμε ποτέ να συναντήσουμε. Και βέβαια με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών η επιστήμη προχωρεί σε ανακαλύψεις που κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη και την υγεία μας καλύτερη.
4. Όλα τα παραπάνω είναι πολύ σημαντικά. Όταν όμως οι ψηφιακές μηχανές κυριαρχούν απόλυτα υπονομεύουν την αμεσότητα, τη ζωντανή επαφή με τους συνανθρώπους μας. Η γοητεία του ψηφιακού κόσμου αφήνει λίγα περιθώρια για άμεσες διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι για παράδειγμα τα ατέλειωτα καθημερινά μηνύματα που απαιτούν άμεση απάντηση εμποδίζουν τη δημιουργία ενός χώρου που θα μετριάζει το ψηφιακό τσουνάμι. Ενός χώρου αναστοχασμού και επαφής με τον εσωτερικό μας κόσμο – με τα συναισθήματα, τα άγχη και τις υπαρξιακές αγωνίες μας. Τέλος, η συμμετοχή στον δημόσιο χώρο γίνεται κυρίως με τις αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα. Από την κυκλοφορία πληροφοριών, ιδεών και απόψεων μεταξύ ατόμων μέχρι τα ακατάπαυστα tweets τύπου Τραμπ, η «τουιτερική» ενασχόληση έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Ο Richard Seymour (The Twittering Machine, 2019) τονίζει πω με το συνεχές τουίτερινγκ γινόμαστε πλούσιοι σε πληροφορίες και φτωχοί σε γνώσεις. Κατά αυτόν το συνεχές τουιτάρισμα μας διασκεδάζει, μας πληροφορεί για τα πάντα αλλά μας αποξενώνει από την «άμεση συντροφικότητα». Ο Kenneth Gergen σε ένα παλιότερο αλλά θεωρητικά πιο επεξεργασμένο κείμενο (The Sarurated Self, 1991) δείχνει πως οι νέες τεχνολογίες κατασκευάζουν έναν διαλυμένο εαυτό. Έναν εαυτό που αδυνατεί να διαχειριστεί τις ακατάπαυστες, άπειρες ψηφιακές πληροφορίες σε ένα συγκροτημένο σύνολο. Οι τελευταίες γεμίζουν ένα κενό που η μεταμοντέρνα πραγματικότητα δημιουργεί. Οδηγούν σε μια ρευστή, εύθραυστη, ετοιμόρροπη ταυτότητα.
5. Οι ψηφιακές τεχνολογίες δημιουργούν και προβλήματα στον χώρο της παιδείας και της έρευνας. Έτσι με τις σύγχρονες ηλεκτρονικές συσκευές η πληροφόρηση σε ένα συγκεκριμένο θέμα είναι απεριόριστη και εξαιρετικά προσβάσιμη. Γίνεται εύκολη η δημιουργία κειμένων από στοιχεία «ατάκτως ειρημένα». Για παράδειγμα, συχνά παρατηρούμε φοιτητές και όχι μόνο να γράφουν άρθρα ή και ολόκληρα βιβλία που δεν είναι τίποτα άλλο από τη συρραφή εδαφίων επιλεγμένα από την σχετική τεράστια βιβλιογραφία.
6. Οι «tech–corporations», γίγαντες της ψηφιακής τεχνολογίας, κατορθώνουν να συσσωρεύουν πληροφορίες για τον καθένα μας. Πληροφορίες για τη συμπεριφορά μας, τις καταναλωτικές μας συνήθειες κ.λ.π. Στη συνέχεια αυτή η πληροφόρηση πουλιέται όχι μόνο σε διαφημιστές αλλά και σε διάφορες πολιτικές ελίτ που μας χειραγωγούν. Είναι με αυτόν τον τρόπο που οι tech-corporations συγκεντρώνουν πρωτοφανή πλούτο και εξουσία. Άτομα όπως ο Bezos και ο Zuckerberg γίνονται δισεκατομμυριούχοι. Και βέβαια στηρίζουν κυβερνήσεις και δημιουργούν εμπόδια στην καταπολέμηση των μονοπωλίων που δημιουργούν. Τέλος, οι διάφορες πλατφόρμες, όπως το Facebook, εντείνουν τη «μετα-αλήθεια». Εντείνουν για παράδειγμα συνωμοσιολογικές θεωρίες. Οδηγούν σε διάφορες λανθασμένες πληροφορίες που δεν μπορούν να ελεγχθούν. Έτσι έχουμε μια πιο μαζική συμμετοχή στον δημόσιο χώρο. Όπως αυτό δεν οδηγεί σε μια διευρυμένη δημοκρατία, αλλά όπως τονίζει ο Colin Crouch σε μια «μετα-δημοκρατία».
7. Συμπερασματικά, τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας μάς βοηθούν να λύσουμε άμεσα και γρήγορα πρακτικά προβλήματα, να αποκτήσουμε γνώσεις και να παρακολουθούμε εξελίξεις σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Από την άλλη μεριά, όταν η ψηφιοποίηση κυριαρχεί απόλυτα, η σοβαρή κριτική των ιδεών είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η επικοινωνία ακόμα και με τον Άλλον γίνεται διαμεσολαβημένα, μεσοποιημένα. Με αποτέλεσμα να αμβλύνεται ή και να εξαφανίζεται ένας, έστω περιορισμένος, χώρος σιγής και περισυλλογής.
8. Πιο γενικά, η ραγδαία ψηφιοποίηση του κόσμου, όπως και η παγκοσμιοποίηση, δεν πρόκειται στο μέλλον να ανατραπεί. Αντίθετα θα ενταθεί περαιτέρω. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν περισσότεροι «αποψηφιοποιημένοι» χώροι. Χώροι όπου η επικοινωνία με τον έξω κόσμο να γίνεται άμεσα. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει ριζικές αλλαγές σε θεσμικό επίπεδο. Προϋποθέτει επίσης μια νέα κουλτούρα που θα δίνει περισσότερη έμφαση στους μη ψηφιακούς τρόπους επικοινωνίας, σε έναν νέο τρόπο του ευ ζην.

(Νίκος Μουζέλης, «ΤΑ ΝΕΑ», 5-6/12/2020)

Η άσκηση της επιστήμης

«Η άσκηση της Επιστήμης χρειάζεται σπάνιο κουράγιο… Πιστεύω πως μοναδικός σκοπός της Επιστήμης είναι τούτος: ν’ αλαφρώσει τον μόχθο της ανθρώπινης ύπαρξης. Αν οι επιστήμονες περιορισθούν να σωρεύουν γνώσεις πάνω σε γνώσεις, μόνο και μόνο για τη χαρά της γνώσης, η Επιστήμη δεν θα είναι πια παρά μια θλιβερή σακάτισσα. Οι καινούργιες μηχανές σας δεν θα χρησιμεύουν παρά για καινούργια μαρτύρια. Με τον καιρό, μπορεί ν’ ανακαλύψετε ό,τι υπάρχει για ν’ ανακαλυφθεί κι ωστόσο, η πρόοδός σας θα σας χωρίζει όλο και πιο πολύ απ’ την Ανθρωπότητα. Η άβυσσος ανάμεσα σε κείνην και σε σας μπορεί μια μέρα να γίνει τόσο βαθιά που, στη χαρούμενη κραυγή σας για μια καινούργια κατάκτηση, ν’ αποκριθεί μια κραυγή φρίκης απ’ όλη την οικουμένη».

(Μπρεχτ, «Ο Γαλιλαίος»)

Θέμα Α

Δώστε συνοπτικά την προσφορά και τις επιπτώσεις της ψηφιακής τεχνολογίας όπως προβάλλονται στο Κείμενο ΙΙ. (100 λέξεις)

Μονάδες 15

Θέμα Β

Β1α. Βάλτε στο τέλος των προτάσεων τη λέξη Σωστό ή Λάθος με αναφορές στο Κείμενο Ι:

1.Στο παρελθόν οι άνθρωποι με αρωγό τις δίδυμες τεχνολογίες μπορούσαν να επέμβουν αποτελεσματικά στο εξωτερικό περιβάλλον αλλά και στον εαυτό τους,

2.Η βιοτεχνολογία θα βοηθήσει τον άνθρωπο να επεμβαίνει στον εσωτερικό του κόσμο και να προβλέπει – ελέγχει τις συνέπειες,

3.Ο συγγραφέας διατυπώνει το φόβο του για τις συνέπειες που θα έχει η επέμβαση του ανθρώπου στον εσωτερικό του κόσμο και ιδιαίτερα του νου,

4. Η αδυναμία του ανθρώπου να ελέγξει το μέγεθος των δεδομένων αναδεικνύει την εξουσία των αλγόριθμων,

5.Ο συγγραφέας προβληματίζεται για τη στάση μας απέναντι στην πλημμυρίδα των πληροφοριών.

Εναλλακτικά 

«Οι άνθρωποι…σύνεση» (§2, Κείμενο Ι): Ποια από τις παρακάτω προτάσεις επαληθεύει τη θέση αυτή; Να τις σχολιάσετε με συντομία (τη θέση και την ορθή πρόταση). Ποιος ο ρόλος του α΄ πληθυντικού προσώπου στην προβολή της βασικής θέσης της §;

1. Ο άνθρωπος μπορεί να επεμβαίνει σε επί μέρους πεδία του οικοσυστήματος ελέγχοντας απόλυτα τις παρενέργειες.
2. Ο συγγραφέας προβληματίζεται για τις συνέπειες που μπορεί να επιφέρει η βιοτεχνολογία στο σχεδιασμό της ζωής μας.

Μονάδες 10

Β2α. Στην §4 του Κειμένου II ο συγγραφέας είναι σαφής και πειστικός στις συνέπειες των νέων τεχνολογιών ή προβληματίζεται για την ορθότητα των επισημάνσεων και προβλέψεών του; Δώστε συνοπτικά τη βασική θέση και δύο τεχνικές ή γλωσσικές επιλογές με τις οποίες στηρίζει την άποψη – θέση του.

Μονάδες 10

β. Ο τίτλος του Κειμένου ΙΙ αποδίδει κατά τη γνώμη σας επιτυχώς το περιεχόμενό του; Να αξιολογήσετε: α. Τη σχέση του τίτλου αυτού με το θέμα του κειμένου (αναφορά σε στοιχεία) και β. Την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου.

Μονάδες 5

Β3α. Να επισημάνετε και να σχολιάσετε τον προβληματισμό και τη θέση των συγγραφέων στις επιλογικές παραγράφους και των δύο κειμένων απέναντι στην κυριαρχία των νέων τεχνολογιών της εποχής μας. Να σχολιάσετε με συντομία τη λειτουργία του διαφορετικού ύφους διατύπωσης της θέσης τους. Αναλύστε τη λειτουργία μιας γλωσσικής επιλογής της §5 του Κειμένου Ι.

Μονάδες 10

β.

Να αντικαταστήσετε τις επιτονισμένες λέξεις με άλλες αντώνυμες που να δηλώνουν την άλλη πλευρά:

1. Πολιτικές ελίτ που μας χειραγωγούν,

2. Με αποτέλεσμα να αμβλύνεται ο χώρος σιγής,

3. Η ραγδαία ψηφιοποίηση του κόσμου,

4. Δεν θέλω να υποβαθμίσω τη σημασία,

5. Οδηγούν σε μια ρευστή ταυτότητα. (Οι προτάσεις είναι από το Κείμενο ΙΙ)

Μονάδες 5

Θέμα Γ

Ποιον γενικότερο προβληματισμό εκφράζει ο συγγραφέας για το ρόλο και το μέλλον της Επιστήμης; Ποιον σκοπό θα μπορούσατε να προβάλετε εσείς ως πρόταση; Σχολιάστε τη λειτουργία του β΄ πληθυντικού προσώπου ως γλωσσικής επιλογής.

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Υποθέστε ότι δημοσιεύετε στη διαδικτυακή εφημερίδα του σχολείου σας άρθρο έκτασης 250-300 λέξεων σχετικό με τις νέες τεχνολογίες και την τεχνητή νοημοσύνη. Σε αυτό αναπτύσσετε τις απόψεις σας: α. Για τα θετικά και αρνητικά που θα προκύψουν στο μέλλον από την ευρεία χρήση τους (2+2) και β. Τις προϋποθέσεις με τις οποίες οι νέες τεχνολογίες – η τεχνητή νοημοσύνη θα συμβάλουν θετικά στην ανθρώπινη εξέλιξη – ολοκλήρωση αλλά και στην κοινωνική πρόοδο (2§) (Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες από τα δύο κείμενα)

Μονάδες 30

Εναλλακτικά 

Ο συγγραφέας του Κειμένου Ι §5 προβληματίζεται και διερωτάται τόσο για την Υποπληροφόρηση του παρελθόντος όσο και για την Υπερπληροφόρηση των ημερών μας. Σε άρθρο έκτασης 250-300 λέξεων να αναπτύξετε: α. Τις συνέπειες για τον πολίτη τόσο από την υποπληροφόρηση όσο και την υπερπληροφόρηση (1§+1§) και β. Τον τρόπο με τον οποίο ο σύγχρονος δέκτης – άνθρωπος πρέπει να «χειρίζεται» τις πληροφορίες έτσι ώστε να λειτουργεί ως υπεύθυνος και ενημερωμένος πολίτης σε μια απαιτητική δημοκρατία.

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις 

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του συναδέλφου Ηλία Γιαννακόπουλου, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.