Μεγαλοϊδεατισμός: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Μεγαλοϊδεατισμός: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Ο ελληνικός “πνευματικός μεγαλοϊδεατισμός”

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτός ο τόπος, «ο μικρός ο μέγας» αν ξεχωρίζει για κάτι διαχρονικά, αν είναι ευρύτερα ακουστός στα πέρατα τού κόσμου είναι για τον πολιτισμό του. Η σύλληψη τού πολιτισμού από τους Έλληνες ως καλλιέργειας της προσωπικότητας τού ατόμου, με θεσμούς, αρχές, αξίες και ιδανικά που έχουν ως επίκεντρο τον άνθρωπο, είναι ένα πρότυπο που μπορεί και σήμερα να εμπνεύσει τον άνθρωπο όπου γης.

Το ερώτημα που προκύπτει σε σχέση με τον τόπο και τους ανθρώπους που εγέννησαν αυτόν τον πολιτισμό, σε σχέση δηλαδή με την Ελλάδα και τους Έλληνες και την Ελληνική Πολιτεία, είναι με ποιους τρόπους αυτός ο πολιτισμός μπορεί και σήμερα, με τη διαφορετική δομή, έκταση και νοοτροπία του σύγχρονου κόσμου, να έχει μια παρουσία προς τα έξω όχι με πομπώδεις «σωτηριολογικές» αξιώσεις αλλά ως αξιοπρεπής ουσιαστική πρόταση, με την αρχοντιά μιας υπαρκτής και ανεγνωρισμένης προσφοράς, με τη φιλοδοξία μιας άλλης φωνής.

Αναφέρομαι στον ελληνικό ανθρωπισμό, όπως εδραιώθηκε στην αρχαιότητα και ανανεώθηκε στην Αναγέννηση και όπως ενέπνευσε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Με ποιους τρόπους ένας μικρός λαός μ’ έναν μεγάλο πολιτισμό μπορεί να αποκτήσει μια ευρύτερη παρουσία, ταπεινά, με λόγο ουσίας, με πρόταση ζωής, με αναφορά σε αρχές και αξίες που αντέχουν στον χρόνο και μπορούν να εμπνεύσουν και να «σηκώσουν» τον άνθρωπο ιδίως σήμερα. Αυτή άλλωστε μπορεί να είναι και η μόνη πολιτισμική φιλοδοξία τής σύγχρονης Ελλάδος, ένας “πνευματικός μεγαλοϊδεατισμός” (με την κυριολεκτική σημασία της προβολής μιας «μεγάλης ιδέας»).

Βέβαια, αυτό προϋποθέτει μια συστηματική, επιστημονικά τεκμηριωμένη, αντικειμενική έρευνα-μελέτη των αρχών και των αξιών του ελληνικού πολιτισμού στα τρία βασικά επίπεδά του: την αρχαιότητα – το Βυζάντιο – τον Νέο Ελληνισμό. Σ’ αυτήν τη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας, διατήρησης και ανανέωσης, μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και – ας χρησιμοποιήσω μια μεγαλόστομη έννοια – αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες. Γιατί έννοιες όπως λ.χ. η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, η δημοκρατία, η αποδοχή της διαφορετικότητας, ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο, η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο, η αγάπη στον άλλο, η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους, η αίσθηση τού μέτρου και η αίσθηση ορίων. Αυτές είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα, ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωπο.

Υπεργενικεύω, υπεραπλοποιώ, εξιδανικεύω, μια βαριά, θλιβερή, πολύ χαλαρή έως «χαλασμένη» πραγματικότητα; Ίσως. Απέναντι όμως σ’ αυτή την πραγματικότητα μπορούμε να αντιτάξουμε μιαν άλλη ορατή – όχι εικονική -, εφικτή – όχι ιδεατή – πραγματικότητα, μια πραγματικότητα που θα στηρίζεται σε αξίες, όχι νέες, όχι απραγματοποίητες, μια δεύτερη πραγματικότητα, για την οποία και αγωνίστηκαν πολλοί μέχρι σήμερα και αγωνίζονται και αξίζει κανείς να αγωνιστεί. Σ’ αυτή τη δεύτερη πραγματικότητα μπορεί να βοηθήσει ως σημείο αναφοράς μια ελληνική πρόταση πολιτισμού, τής οποίας έχει πρώτα-πρώτα ανάγκη – όσο και αν ακούγεται οξύμωρο – ο ίδιος ο σύγχρονος ελληνισμός. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν πρώτα εδώ, τώρα κι από μας..!

Ο κ. Γιώργος Μπαμπινιώτης είναι Καθηγητής Γλωσσολογίας, Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΤΟ ΒΗΜΑ, 7 Μαΐου 2006

Η Ελλάδα είναι μια χωρά με πολλές διαφορετικές όψεις, συχνά αντιφατικές μεταξύ τους. Για κάποιους φαίνεται  επίγειος παράδεισος, αλλά αν ψάξουμε βαθύτερα, θα εντοπίσουμε σίγουρα και κάποια αρνητικά της.

Αρχικά, μία αντίφαση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας είναι η στάση που τηρεί απέναντι στους ξένους. Η φιλοξενία αποτελεί έναν πατροπαράδοτο θεσμό για τους Έλληνες με την εγκαρδιότητα που αντιμετωπίζουν τους ξένους όταν επισκέπτονται την Ελλάδα. Από την άλλη, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αρχίζουν να εμφανίζονται ολοένα και πιο έντονα. Οι εξελίξεις που συντελέστηκαν στην Ευρώπη έφεραν ένα τεράστιο κύμα μεταναστών στην Ελλάδα. Αν και ο ίδιος ο μετανάστης δεν μπορεί να προσαρμοστεί στην νέα πραγματικότητα, αντιμετωπίζεται με έχθρα, εκμετάλλευση και καταπίεση.

Επιπλέον, γνωστό είναι το πόσο υπερήφανος νιώθει ο Έλληνας για την Ιστορία και τα λαμπρά επιτεύγματα των προγόνων του. Αυτό, όμως, τον οδηγεί σε μία στείρα προγονολατρία και σε αδυναμία να διδαχθεί από το παράδειγμα των  προγενέστερων. Από την άλλη, συμπεριφέρεται εγωιστικά και τον καταλαμβάνει το αίσθημα της κατωτερότητας. Έτσι μιμείται άκριτα και ξενόφερτα πρότυπα και αξίες με αποτέλεσμα να χάσει την ταυτότητά του.

Τελικά, η Ελλάδα αρχίζει να εκσυγχρονίζεται. Η ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως ισότιμο μέλος, της έδωσε τα κίνητρα και τα στηρίγματα να διεκδικήσει μία θέση στα ανεπτυγμένα κράτη. Έτσι επενδύει στους παραγωγικούς τομείς και αναπτύσσει την επιχειρηματική της δραστηριότητα, με στόχο την καλύτερη ποιότητα ζωής. Αντίθετα, ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας είναι επιφυλακτικό απέναντι στις σύγχρονες εξελίξεις και αρνείται την πρόοδο παραμένοντας στις αναχρονιστικές και συντηρητικές αντιλήψεις.

Εν κατακλείδι, οι διαφορετικές αυτές όψεις της ελληνικής κοινωνίας δεν αποτελούν οπωσδήποτε μια αρνητική άποψη για τον πολιτισμό μας. Κατά την γνώμη μου τονίζουν περισσότερο τον ιδιαίτερό του χαρακτήρα και τον κάνουν πιο ελκυστικό.

Κατερίνα Γαλιοτζάκη

Αχ Ελλάδα, 1984

Χαρά στον Έλληνα που ελληνοξεχνά
και στο Σικάγο μέσα ζει στη λευτεριά
εκείνος που δεν ξέρει και δεν αγαπά
σάμπως φταις κι εσύ καημένη
και στην Αθήνα μέσα ζει στη ξενιτιά

Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ
και βαθιά σ’ ευχαριστώ
γιατί μ’ έμαθες και ξέρω
ν’ ανασαίνω όπου βρεθώ
να πεθαίνω όπου πατώ
και να μη σε υποφέρω

Αχ Ελλάδα θα στο πω
πριν λαλήσεις πετεινό
δεκατρείς φορές μ’ αρνιέσαι
μ’ εκβιάζεις μου κολλάς
σαν το νόθο με πετάς
μα κι απάνω μου κρεμιέσαι

Η πιο γλυκιά πατρίδα
είναι η καρδιά
Οδυσσέα γύρνα κοντά μου
που τ’ άγια χώματα της
πόνος και χαρά

Κάθε ένας είναι ένας
που σύνορο πονά

κι εγώ είμαι ένας κανένας
που σας σεργιανά

Μανώλης Ρασούλης

ΘΕΜΑ Α

Ποιο περιεχόμενο δίνει στην έννοια «πνευματικός μεγαλοϊδεατισμός» ο συντάκτης του Κειμένου I και κάτω από ποιες προϋποθέσεις η ελληνική αυτή πρόταση πολιτισμού μπορεί να είναι αξιοποιήσιμη απ’ τους ίδιους τους Έλληνες και τον κόσμο ολόκληρο; Τα χωρία, στα οποία αναφέρεται στα παραπάνω ο συντάκτης, ν΄ αποδοθούν περιληπτικά σε 70-80 λέξεις.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

Β1. Στην τέταρτη (4^η) παράγραφο του Κειμένου I ο γράφων παραθέτει ένα επιχείρημα. Να γράψετε τον ισχυρισμό του και πώς οργανώνει το επιχείρημά του.

Μονάδες 15

Β2. Ποιος είναι ο δομικός και επικοινωνιακός ρόλος του ερωτήματος στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου I;

Μονάδες 10

Β3. Το περιεχόμενο του Κειμένου II διανθίζεται με πολλές αντιθέσεις. Να δώσετε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα και να εξηγήσετε αν αυτός ο τρόπος που επέλεξε η γράφουσα εξυπηρετεί την πρόθεσή της σε όλο το κείμενο.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ

• Να σχολιάσεις το θέμα του τραγουδιού και τη θέση του ποιητ. υποκειμένου χρησιμοποιώντας τέσσερις κειμενικούς δείκτες (μονάδες 10)
• Θεωρείς ότι οι στίχοι του είναι επίκαιροι; (μονάδες 5)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Αντλώντας πληροφορίες και απ’ τα δύο μη λογοτεχνικά κείμενα να καταγράψεις την άποψή σου σχετικά με το ποια προβλήματα θεωρείς ότι ταλανίζουν σήμερα τη χώρα μας αλλά και ποια θετικά στοιχεία του πολιτισμού και της νοοτροπίας μας μπορούμε να επιστρατεύσουμε για ν’ αντεπεξέλθουμε, όσο γίνεται αποτελεσματικότερα, στα «τρωτά» της ελληνικής πραγματικότητας. Θα ξεδιπλώσεις τις σκέψεις σου σε άρθρο στη σχολική σου εφημερίδα περίπου 350 λέξεων.

Μονάδες 30

Για να δείτε τις απαντήσεις στο αντίστοιχο κριτήριο αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:

Μεγαλοϊδεατισμός: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Γεωργοπούλου Μαρίας, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.