Κοινωνική Συμβίωση Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α.

Ο Κ. Καστοριάδης διερευνά την έννοια της ετερονομίας σε κοινωνικό επίπεδο και τη διακρίνει σε εσωτερική και εξωτερική.  Η εσωτερική οφείλεται στα αδιαμφισβήτητα κοινωνικά στοιχεία, που υιοθετεί το άτομο, ενώ η εξωτερική πηγάζει από κάθε μορφή εξουσίας που αντιμετωπίζει.  Στη συνέχεια, αρνείται ότι ο θάνατος και η πραγματικότητα είναι αιτίες ετερονομίας και ολοκληρώνοντας υποστηρίζει ότι η συλλογικότητα και η πραγματικότητα μπορεί να εμποδίζουν την αυτόνομη δράση, αλλά ταυτόχρονα η ένταξη στην κοινωνία οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση στο βαθμό των δυνατοτήτων του κάθε ανθρώπου.

ΘΕΜΑ Β.

α. Λάθος

β. Σωστό

γ. Λάθος

δ. Λάθος

ε. Λάθος

Β2. α.

Ο Κ. Καστοριάδης θίγοντας το θέμα της αυτόνομης κοινωνίας προτίθεται να παρουσιάσει την έννοια της αυτονομίας και την έννοια της ετερονομίας σε ατομικό επίπεδο στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1.  Στην προσπάθειά του αυτή επιλέγει ως τρόπο ανάπτυξης/οργάνωσης της παραγράφου τον ορισμό.  Ορισμός είναι ο καθορισμός και η έκθεση των κύριων γνωρισμάτων μιας έννοιας.  Αρχικά, ορίζει το αυτόνομο άτομο  «Ονομάζω αυτόνομο το άτομο το οποίο εμφανίζει ισχυρή ψυχική επένδυση του αληθινού, … τις οποίες αποδέχεται και αναλαμβάνει». Η οριστέα έννοια είναι το «αυτόνομο άτομο», που εντάσσεται σε μια ευρύτερη έννοια που αποτελεί το γένος της, «το άτομο», και η ειδοποιός διαφορά, δηλαδή τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά της που τη διακρίνουν από τις υπόλοιπες έννοιες οι οποίες ανήκουν στο ίδιο γένος εντοπίζεται στο ακόλουθο χωρίο «εμφανίζει ισχυρή ψυχική επένδυση … τις οποίες αποδέχεται και αναλαμβάνει».  Στη συνέχεια, ορίζει το ετερόνομο άτομο «είναι ετερόνομο το άτομο που ενεργεί υπό την κυριαρχία των ενορμήσεών του, όντας υπόδουλο σε ένα ασυνείδητο απέναντι στο οποίο είναι εξ’ ορισμού τυφλό».  Η οριστέα έννοια είναι το «ετερόνομο άτομο», το γένος της «το άτομο» και η ειδοποιός διαφορά «που ενεργεί υπό την κυριαρχία των ενορμήσεών του, όντας υπόδουλο σε ένα ασυνείδητο απέναντι στο οποίο είναι εξ’ ορισμού τυφλό». Με τον τρόπο ανάπτυξης του ορισμού αναδεικνύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εννοιών και υπηρετείται η πρόθεση του συγγραφέα να καταστήσει σαφή και κατανοητή τη σημασία τους στους αναγνώστες/ακροατές. Αυτόνομο είναι το άτομο που δρα έχοντας επίγνωση των επιθυμιών του, ενώ ετερόνομο είναι το άτομο που υποκινείται από τις ενορμήσεις του χωρίς να τις γνωρίζει.  Ο τρόπος ανάπτυξης/οργάνωσης του ορισμού γίνεται κατανοητός από τη χρήση των ρημάτων «ονομάζω», «είναι» και της φράσης «αυτός ο ορισμός».

Τους ορισμούς των εννοιών ακολουθούν επεξηγηματικά παραδείγματα.  Ο Κ. Καστοριάδης επιδιώκοντας να διευκρινίσει γιατί το αυτόνομο άτομο δεν είναι απαραίτητα «καλό» άτομο παραθέτει το παράδειγμα ενός αυτόνομου ανθρώπου που για κάποιους λόγους οδηγείται στη δολοφονία κάποιου «Μπορούμε, παραδείγματος χάριν, να φανταστούμε ότι το άτομο αυτό ωθείται για κάποιους λόγους να σκοτώσει κάποιον, πράγμα που οπωσδήποτε δεν είναι «καλό»». Το παράδειγμα γίνεται αντιληπτό και από τη χρήση της φράσης παραδείγματος χάριν.  Στη συνέχεια, επιθυμώντας να διασαφηνίσει τον ορισμό του ετερόνομου ατόμου επικαλείται την λατινική έκφραση, «agitur, non agit: είναι ενεργούμενο δεν ενεργεί», με την οποία υποστηρίζει την υποκίνηση του ετερόνομου ατόμου από ασυνείδητες δυνάμεις. Με τον τρόπο ανάπτυξης των παραδειγμάτων εκθέτει με σαφήνεια και πληρότητα την άποψή του με αποτέλεσμα να γίνεται εύληπτη και κατανοητή στους αναγνώστες κινητοποιώντας το ενδιαφέρον τους και διεγείροντας την προσοχή τους.  Η χρήση παραδειγμάτων συνηθίζεται στον επιστημονικό λόγο για την υποστήριξη, θεμελίωση μιας θέσης.  Με τη χρήση παραδειγμάτων ο λόγος γίνεται πειστικός και αντικειμενικός.

β.

Ο Κ. Καστοριάδης, αφού όρισε το αυτόνομο άτομο, αναρωτιέται «Τί μπορούμε λοιπόν να πούμε για την ετερονομία στο επίπεδο του ατόμου;».  Η χρήση της ερώτησης μέσα στην παράγραφο λειτουργεί συνεκτικά, ο φιλόσοφος θέτει τη νέα έννοια που τον απασχολεί και στη συνέχεια την ορίζει.  Η δική του «απορία» για την έννοια της ετερονομίας προκαλεί τον προβληματισμό του αναγνώστη, προσελκύει το ενδιαφέρον και την προσοχή του.  Μέσω της ερώτησης ο λόγος του γίνεται άμεσος, ζωντανός και παραστατικός, καθώς αποκτά επικοινωνιακό τόνο και δίνεται η αίσθηση διαλόγου (ερώτηση – απάντηση).

Στη συνέχεια, με τη χρήση της άνω και κάτω τελείας στο ακόλουθο απόσπασμα «Από τη μια μεριά υπάρχει η εσωτερίκευση της ετερονομίας: αποτελούν πηγή ετερονομίας τα κοινωνικά στοιχεία τα οποία έχω εσωτερικεύσει, … αλλά στο βαθμό που έχουν γίνει τέτοια ώστε να μην μπορώ διόλου να τα αμφισβητήσω» επιδιώκει να εξηγήσει την εσωτερίκευση της ετερονομίας παραθέτοντας τα κοινωνικά στοιχεία εκείνα που το άτομο έχει «απορροφήσει» και δεν μπορούν να αμφισβητηθούν με αποτέλεσμα να ετεροκατευθύνεται.

Τέλος, αρνείται ότι η πραγματικότητα αυτή καθαυτή και η αρχή της πραγματικότητας αποτελούν πηγές ετερονομίας λέγοντας χαρακτηριστικά ότι έχουν διατυπωθεί ανοησίες γύρω από αυτό το θέμα και χρησιμοποιεί την παρένθεση «(παραλογισμοί του είδους: ο νόμος της βαρύτητας με καταπιέζει διότι θα ήθελα να πετάξω)» που λειτουργεί επεξηγηματικά.  Εντός της παρένθεσης θέτει ένα παράδειγμα παραλογισμού που καθιστά σαφή και κατανοητά τα λεγόμενά του.  Στοιχεία της πραγματικότητας, όπως οι φυσικοί νόμοι, που καθορίζουν τη ζωή μας, δεν ευθύνονται για την ετερονομία του ατόμου.

Β3. α.

Ο Κ. Αξελός απαντώντας στην ερώτηση αν υπάρχει αυτοδυναμία στους ανθρώπους ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να υπάρξει και ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένας βασιλίσκος μόνος του.  Επιλέγοντας το ουσιαστικό βασιλίσκος που είναι παράγωγο του ουσιαστικού βασιλεύς με την προσθήκη της παραγωγικής κατάληξης/επιθήματος -ισκος, η οποία δηλώνει τον υποκορισμό, κατορθώνει να δώσει έναν μεταφορικό υποτιμητικό χαρακτηρισμό δείχνοντας την ασημαντότητα της μονάδας μπροστά στη δύναμη του συνόλου, τη δύναμη που γεννά η ένωση. Ο άνθρωπος δεν είναι ένας μικρός και ασήμαντος βασιλιάς μόνος του.  Ακόμα κι αν διαθέτει δύναμη, δεν μπορεί να είναι αυτεξούσιος. Ο άνθρωπος είναι μέλος μιας κοινωνίας και βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση από τους άλλους ανθρώπους.  Έτσι, μιλώντας απλά και παραστατικά κατορθώνει να μεταδώσει το μήνυμά του με άμεσο και ζωντανό τρόπο, ώστε να γίνει κατανοητός σε κάθε πιθανό αναγνώστη και όχι μόνο σε ένα ειδικό κοινό.

β.

Ο Κ. Αξελός επιλέγει την υποτακτική σύνδεση (κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις) και μάλιστα τη διαδοχική υπόταξη (κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις και δευτερεύουσες προτάσεις διαφορετικού είδους) στο ακόλουθο χωρίο «Μια φορά που προσπάθησα να σκύψω πάνω στο ερώτημα γιατί υποφέρει ο άνθρωπος -και αρνούμενος βέβαια τις θρησκευτικές ενοχές- η μόνη απάντηση που βρήκα ήταν ότι ο άνθρωπος υποφέρει διότι δεν είναι το όλον».  Στην υποτακτική σύνδεση συνδέονται ανόμοιες προτάσεις με υποτακτικούς συνδέσμους, αντωνυμίες ή επιρρήματα (π.χ. που, να, γιατί, που, ότι, διότι).  Χρησιμοποιούμε την υπόταξη, για να δείξουμε τις λογικές σχέσεις ενός σύνθετου νοήματος.  Με τη διαδοχική υπόταξη η σύνδεση που επιχειρείται είναι πολυπλοκότερη, καθώς δεν είναι μόνον η κύρια πρόταση που στηρίζει τη σύνδεση, αλλά και μια δευτερεύουσα πρόταση μπορεί, με τη σειρά της να στηρίξει άλλες δευτερεύουσες (π.χ. που προσπάθησα να σκύψω πάνω στο ερώτημα γιατί υποφέρει ο άνθρωπος). Επιλέγοντας την υπόταξη ο λόγος γίνεται πυκνός, το ύφος γίνεται σύνθετο και επίσημο, καθώς γίνεται πιο σύνθετη η δομή του λόγου, αφού το νόημα της κύριας πρότασης συμπληρώνεται και ολοκληρώνεται με τα νοήματα που εκφράζουν οι εξαρτημένες από αυτή δευτερεύουσες προτάσεις.  Η υπόταξη αποδίδει εύστοχα και με πειστικό τρόπο τον στοχαστικό λόγο του Κ. Αξελού.  Στην προσπάθειά του να εξηγήσει γιατί υποφέρει ο άνθρωπος παρουσιάζει διαδοχικά τις σκέψεις που τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος υποφέρει διότι δεν είναι το όλον.

ΘΕΜΑ Γ.

Στο απόσπασμα του ποιήματος «Τελευταίος Σταθμός» του Γ. Σεφέρη παρουσιάζονται οι επιπτώσεις του πολέμου στο ήθος και τη δράση των ανθρώπων.   Το ποιητικό υποκείμενο κατά τη διάρκεια μιας φεγγαρόλουστης νύχτας επιλέγοντας τη σιωπή στοχάζεται όλα όσα έχει ζήσει και έχει κατανοήσει για τις διαθέσεις όσων ζούσαν ασφαλείς μακριά από τους κινδύνους και τα δεινά του πολέμου.  Ωστόσο, σπάζοντας τη σιωπή του απευθύνεται σε ένα φίλο ομολογώντας ότι ο άνθρωπος διαβρώνεται ηθικά μέσα στον πόλεμο και η δράση του χαρακτηρίζεται από ιδιοτέλεια, γιατί επιστρέφοντας στην πατρίδα πολλοί θα επιδιώξουν να σφετεριστούν τα αγαθά της ειρήνης για την οποία άλλοι θυσιάστηκαν, όπως αποτυπώνεται με την μεταφορά «να καρπωθείς το αίμα των άλλων».  Στην προσπάθειά του να εξηγήσει αυτήν τη στάση, την αποδίδει στην αδυναμία και την απληστία του ανθρώπου, ο οποίος διψά για υλικά αγαθά και απολαύσεις και επιδιώκει συνεχώς να αποκτήσει όσα περισσότερα μπορεί.  Η φύση του ανθρώπου αποδίδεται παραστατικά με την παρομοίωση που επαναλαμβάνεται κλιμακωτά «ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο // Ο άνθρωπος είναι μαλακός και διψασμένος σαν το χόρτο, άπληστος σαν το χόρτο, ρίζες τα νεύρα του κι απλώνουν».  Όταν, όμως, έρθει ο καιρός του πολέμου, άλλοι επιλέγουν τα μαγικά μέσα για να τον ξορκίσουν, άλλοι ενδιαφέρονται για τα αγαθά τους και άλλοι εκφωνούν πομπώδεις λόγους.  Αυτό οδηγεί το ποιητικό υποκείμενο να αναρωτηθεί «Αλλά τα ξόρκια τ` αγαθά τις ρητορείες, σαν είναι οι ζωντανοί μακριά, τι θα τα κάνεις; // Μήπως ο άνθρωπος είναι άλλο πράγμα; // Μην είναι αυτό που μεταδίνει τη ζωή;».  Τα ερωτήματα που θέτει αποδεικνύουν την πίστη του στην εγγύτητα στις σχέσεις των ανθρώπων και στη δημιουργία.  Το ποιητικό υποκείμενο αποκηρύττει τη φρίκη και τον όλεθρο του πολέμου («καιρός του θερίζειν») και η στάση του συνιστά μια κατάφαση στη ζωή και στην ειρήνη («Καιρός του σπείρειν»).

ΘΕΜΑ Δ.

Τίτλος: Η ἰσχύς ἐν τῇ ἐνώσει!

Πρόλογος

Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες βίαιων γεγονότων και διασπαστικών ενεργειών που φέρνουν τον διχασμό και τη διχόνοια διαρρηγνύοντας τον κοινωνικό ιστό.  Οι εστίες πολέμου, η αναβίωση του ρατσισμού και γενικότερα η κατάφωρη καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποδεικνύουν ότι οι σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα που απειλούν την εξέλιξη και την ευημερία τους και απαιτούν συλλογική προσπάθεια για την επίλυσή τους.  Οι φιλόσοφοι, Κ. Καστοριάδης και Κ. Αξελός, στα Κείμενα αναφοράς 1 και 2, αναπτύσσουν έναν νοερό διάλογο, «συνομιλούν» για την αυτοδυναμία των ανθρώπων και την αναγκαία «εξάρτηση» από τους άλλους, αναλογιζόμενοι τα τυχόν εμπόδια που μπορεί να δημιουργηθούν, και συμπεραίνουν ότι είναι απαραίτητη η συνύπαρξη και η συνεργασία.

 Κύριο Μέρος

Ζ1. Αξία κοινωνικής συμβίωσης

• κοινωνική και πολιτική ανάπτυξη: η κοινωνική συνύπαρξη οδηγεί στη συνειδητοποίηση του ρόλου μας στην κοινωνία, στο ενδιαφέρον για τα κοινά προβλήματα και στην ενεργό συμμετοχή για την επίλυσή τους, στην ενίσχυση της συνεργασίας, της αλληλεγγύης και του αλτρουισμού, στο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στους νόμους, στην εδραίωση του διαλόγου και την προάσπιση της δημοκρατίας.
• πνευματική ανάπτυξη και ηθικοποίηση: μέσω της συμβίωσης, της συνεργασίας και του διαλόγου ο άνθρωπος αποκτά γνώσεις, οξύνεται η κρίση του, δέχεται νέες ιδέες, οδηγείται στην αυτογνωσία και την ετερογνωσία, κατανοεί τη σημασία της εντιμότητας, της ειλικρίνειας, της ανιδιοτέλειας, του αλληλοσεβασμού και της αλληλοβοήθειας, πιστεύει στην αξία του ανθρώπου και δρα με γνώμονα το κοινό καλό.
• συναισθηματική πληρότητα και υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις: ενταγμένο στην κοινωνία το άτομο αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά, ικανοποίηση από την προσφορά του, έχει διάθεση για δημιουργία, αμβλύνεται η μοναξιά, νιώθει αποδεκτό, έχει τη δυνατότητα να συνάψει ισχυρούς δεσμούς και να απολαύσει τα οφέλη της φιλίας και της συντροφικότητας.

→ αναγκαία η κοινωνική συμβίωση και η «εξάρτηση» από τους άλλους ανθρώπους και αδιαμφισβήτητη η αξία της → ακόμη κι αν οι άλλοι και η πραγματικότητα κάποιες φορές αναστέλλουν τη δράση μας αποτελούν ταυτόχρονα την κινητήρια δύναμη που θα μας οδηγήσει στην αυτοπραγμάτωση και τη συλλογική ευημερία → απαραίτητη η ενίσχυση της κοινωνικής συνεργασίας

Ζ2. Τρόποι ενίσχυσης της κοινωνικής συνεργασίας

• Πολιτεία: να ενισχύσει τη δημοκρατία, το κράτος οφείλει να είναι κράτος δικαίου, οι πολίτες να είναι ίσοι ενώπιον του νόμου και να πειθαρχούν στο κοινό δίκαιο, πρέπει να είναι κράτος πρόνοιας, οι αδύναμοι πολίτες να απολαμβάνουν τα κοινωνικά αγαθά και να εξασφαλίζει την αξιοκρατική ανάδειξη των πολιτών, ώστε να μην δημιουργούνται αντιπαλότητες και διχόνοια.
• Οικογένεια: οι γονείς να παρέχουν ορθή αγωγή, να μεταδίδουν τις ηθικές και δημοκρατικές αξίες που ευνοούν τον εποικοδομητικό διάλογο, να αποτελούν υγιές πρότυπο για τους νέους, να τους παρέχουν τα κατάλληλα ερεθίσματα που θα τους στρέψουν σε υγιή κοινωνική δράση.
• Σχολείο: να παρέχει ανθρωπιστική παιδεία και όχι μόνο τεχνοκρατική εκπαίδευση για την ολόπλευρη καλλιέργεια των μαθητών, ώστε να κατανοήσουν την αξία της συλλογικότητας, με την προώθηση της επικοινωνίας και την ανάπτυξη του ομαδικού πνεύματος, τον περιορισμό του ανταγωνισμού και του ατομικισμού και το σεβασμό στο διαφορετικό μέσα από συλλογικές δράσεις (π.χ. ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, μαθητικές κοινότητες).

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, κατανοούμε ότι η ομοφωνία και η ταύτιση είναι απαραίτητες για την εξέλιξη της κοινωνίας.  Χωρίς, όμως, να εθελοτυφλούμε, γιατί οι αντιθέσεις και τα συμφέροντα πάντα θα υπάρχουν.  Απόλυτη ομοιογένεια δεν μπορεί να υπάρξει και η ετερογένεια δεν είναι πάντα αρνητική.  Ο φιλόσοφος Κ. Αξελός μας προτρέπει παραστατικά «Υψωθείτε σαν σκόπελοι όχι ενάντια στα κύματα, αλλά μέσα στα κύματα της θάλασσας, που μπορείς απ` άκρη σ` άκρη να την ταξιδέψεις.  Μια ολότητα ποτέ δεν αρέσει ολότελα και για να ξεπεράσουμε κάτι πάντα πρέπει να το περάσουμε και να αφήσουμε να μας διαπεράσει».  Επομένως, η συνειδητοποίηση του χρέους μας απέναντι στην κοινωνία θα ενισχύσει την υπευθυνότητα και τη διάθεσή μας για συνεργασία.

Για να μεταφερθείτε στο Κριτήριο Αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Κοινωνική Συμβίωση Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Μαρίας Μποβολή, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.