
Εθελοντισμός Β Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Νέων Ελληνικών Γενικής Παιδείας της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Κείμενο Ι
«Η εξέλιξη της ανθρώπινης ηθικής»
Ελάχιστες πλευρές της εξέλιξης υπήρξαν περισσότερο αμφιλεγόμενες από την εξήγηση της προέλευσης της ανθρώπινης ηθικής. Από το 1859 και μετά, εγειρόταν ξανά και ξανά η ένσταση ότι η αλτρουιστική συμπεριφορά ήταν ασυμβίβαστη προς τη φυσική επιλογή. Συχνά ετίθετο το εξής ερώτημα: Δεν είναι η ιδιοτέλεια η μόνη συμπεριφορά η οποία μπορεί να επιβραβεύεται από την επιλογή; Τι είναι ο αλτρουισμός και πώς μπορεί να ορισθεί; Ο αλτρουισμός οφείλεται σε κάποια γενετική προδιάθεση η εξολοκλήρου στην εκπαίδευση και τη μάθηση;
Είναι ίσως εύλογο να παραδεχθούμε ότι δεν είχε επιτευχθεί πραγματική πρόοδος στην απάντηση των ανωτέρων ερωτημάτων, ώσπου μελετήθηκε η αντίστοιχη συμπεριφορά σε διάφορα είδη ζώων. Από τις μελέτες αυτές αποκαλύφθηκε ότι πρέπει κανείς να διακρίνει διαφορετικούς τύπους αλτρουισμού, και να αναγνωρίζει διαφορετικές κατηγορίες αποδεκτών προς τους οποίους κατευθύνεται η αλτρουιστική συμπεριφορά.
Παραδοσιακά ο αλτρουισμός ορίζεται ως μια εθελοντική ενέργεια – πράξη, η οποία είναι ευεργετική για τον αποδέκτη, αλλά εκτελείται από τον αλτρουιστή με κάποιο κόστος. Ο ορισμός αυτός αποκλείει κάθε ευγένεια και προθυμία για βοήθεια που εκδηλώνεται χωρίς αξιοσημείωτο κόστος. Ωστόσο, σε μια κοινωνική ομάδα, μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς συνίσταται σε πράξεις ευγένειας και αβρότητας οι οποίες τελούνται χωρίς κανένα αισθητό κόστος. Και αυτό ακριβώς το είδος συμπεριφοράς δεν είναι μόνο πολύ σημαντικό για τη συνοχή μιας κοινωνικής ομάδας, αλλά ανοίγει επίσης ένα πέρασμα προς τον αυστηρά ορισμένο αλτρουισμό.
Στην αλτρουιστική τάση των διάφορων ατόμων καταφαίνεται μεγάλη ποικιλότητα. Περιστασιακά, θα συναντήσουμε ένα άτομο με εξαιρετική διάθεση για αυθόρμητη ευγένεια, αλτρουισμό, γενναιοδωρία και συνεργατικότητα. Οι δε οικογένειες στις οποίες εμφανίζονται τα άτομα αυτά επιμένουν πάντοτε ότι τα συγκεκριμένα άτομα ήταν έτσι από τη νηπιακή τους ηλικία. Αλλά γνωρίζουμε, επίσης, ότι υπάρχει και το αντίθετο άκρο, η διαταραχή της αντικοινωνικής προσωπικότητας. Πολλοί εγκληματίες έχουν μια τέτοια παθολογική προδιάθεση, και κάθε προσπάθεια διαπαιδαγώγησης αποδεικνύεται συνήθως μάλλον ανεπιτυχής με τέτοια άτομα. Τα περισσότερα άτομα, ωστόσο, βρίσκονται κάπου ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα. Αποκτούν την πραγματική ηθική μέσω της μάθησης.
Οι κήρυκες του εθελοντισμού και των ηθικών αρχών για την ανθρωπότητα έδωσαν δύσκολους και επίπονους αγώνες, διότι η εγγενής καχυποψία και η εχθρική διάθεση προς τους ξένους δύσκολα υπερνικούνται. Αλλά υπήρξαν και παράγοντες που βοήθησαν στην υιοθέτηση της ηθικής˙ η αμοιβαία προθυμία για βοήθεια λειτούργησε επιτυχώς τόσο με τους παρείσακτους όσο και με τα μέλη της ομάδας. Ωστόσο, πολύ σημαντικότερη ήταν η ποικιλία εντός των ανθρώπινων πληθυσμών. Κάθε πληθυσμός περιλαμβάνει άτομα με μια ιδιαίτερη φιλική προδιάθεση, τα οποία βοηθούν στη γεφύρωση ομάδων και πληθυσμών. Τούτη η ποικιλία, όπως και η αναγνώρισή της, συντελούν στο να αναιρείται η άκαμπτη τυπολογική ερμηνεία όρων όπως η φυλή.
Η προκατάληψη απέναντι στους παρείσακτους, η οποία αποτελεί ίσως τον μείζονα λόγο για τη μη παγκόσμια αποδοχή μιας ευρέως εννοούμενης ανθρώπινης ηθικής, ξεπερνιέται σταδιακά με ορισμένες βασικές κοινωνικές αρχές, όπως η ισότητα, η δημοκρατία, η ανοχή και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αρκετές από τις μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου ασκούν με επιτυχία την ηθική διαπαιδαγώγηση˙ και όπου οι θρησκείες αυτές έχουν αποτύχει, όπως στην αποτροπή των δύο φοβερών παγκόσμιων πολέμων, μπορούμε να ευελπιστούμε ότι ο κόσμος έχει διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος.
Ernst Mayr, «Τι είναι η εξέλιξη», εκδ. Κάτοπτρο, διασκευασμένο
Κείμενο ΙΙ
«Η ηθική στάθμη της εποχής μας»
Είναι στα χρόνια μας ηθικά πιο διεφθαρμένος ο άνθρωπος από άλλοτε; Ή επειδή έχει λυτρωθεί από τις προλήψεις έγινε λιγότερο υποκριτικός και, επομένως, τιμιότερος;
Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι έκλυση των ηθών σαν τη σημερινή δύσκολα θα μπορούσαμε να συναντήσουμε σ’ άλλη περίοδο της ιστορίας. Μήπως όμως η εντύπωση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι άλλοτε οι άνθρωποι έπρεπε και ήξεραν να κρύβουν τις παρεκτροπές τους, ενώ στην εποχή μας οι προφυλάξεις του είδους τούτου έγιναν περιττές και όλα έρχονται στην επιφάνεια; Έλειψε βέβαια η ντροπή και αυτό είναι μεγάλη ζημιά. Αλλά περιορίστηκε και ο φαρισαϊσμός και αυτό είναι χωρίς αμφιβολία κέρδος. Έπειτα προσέχουμε τα σημερινά σκάνδαλα και τα θεωρούμε πρωτοφανή. Αν γνωρίζαμε όμως καλύτερα τους παλαιότερους καιρούς, που από την απλοϊκότητα τους φανταζόμαστε παραδεισιακούς, δε θα ήταν δύσκολο να πεισθούμε ότι είμαστε ίσως τόσο πολύ χειρότεροι από τους μακρινούς προγόνους μας.
Ο τελευταίος πόλεμος μας έδωσε την ευκαιρία να φρίξουμε με την έκταση που πήραν μερικά χαρακτηριστικά για τη διαφθορά του ανθρώπου φαινόμενα, όπως η εγκληματική κερδοσκοπία της «μαύρης αγοράς», τα βασανιστήρια μέσα σε στρατόπεδα αιχμαλώτων και ομήρων, η αγριότητα του εμφυλίου, του αδερφικού σπαραγμού. Αν διαβάσουμε όμως τον κώδικα του Χαμουραμπί και τον «Κατά σιτοπωλών» λόγο του Λυσία, θα βεβαιωθούμε ότι στο μαυρεμπόριο ούτε χειρότερη ούτε καλύτερη από άλλες εποχές υπήρξε η δική μας. Οι ευσεβείς Πέρσες βασάνιζαν σκληρά τους αιχμαλώτους τους και παλαιότερα οι Ασσύριοι ήταν πολύ εφευρετικοί σε τέτοια μαρτύρια. Τέλος, ο Θουκυδίδης μας έχει διασώσει σκηνές αγριότητας & εμφυλίους πολέμους που δεν υπολείπονται από τις σύγχρονες θηριωδίες.
Η ήρεμη και αντικειμενική κρίση του Θουκυδίδη έθεσε, νομίζω, ορθά και οριστικά το ζήτημα τούτο. Να τι γράφει: «Με τις στάσεις πολλά και μεγάλα δεινά έπεσαν στις πόλεις. Τέτοια που γίνονται και πάντα θα γίνονται, έως ότου θα είναι η ίδια η φύση των ανθρώπων. Κάποτε τα γεγονότα αυτά είναι πιο ήσυχα και παραλλάζουν στη μορφή, ανάλογα με τον τρόπο που γίνονται κάθε τόσο οι μεταβολές στα συμβαίνοντα. Βέβαια στους χρόνους της ειρήνης και της πολιτικής ησυχίας και οι πόλεις και οι ιδιώτες είναι πιο καλόγνωμοι, γιατί δεν πέφτουν σε άθελες ανάγκες. Ο πόλεμος, όμως, επειδή αφαιρεί την ευκολία της καθημερινής ζωής, είναι βίαιος δάσκαλος και εξομοιώνει τις οργές των πολλών σύμφωνα με την περίσταση».
Είναι, λοιπόν, πιθανό να μην είμαστε σήμερα ούτε χειρότεροι ούτε λιγότερο διεφθαρμένοι από τους ανθρώπους άλλων εποχών και άλλων πολιτισμών. Η εξέλιξη, με το νόημα της προόδου, δε φαίνεται πολύ καθαρά στην ιστορία της ηθικής ζωής και δικαιολογημένα το θέμα τούτο είναι από τα πιο δύσκολα προβλήματα.
Ωστόσο, υπάρχει στους χρόνους μας μια βαθύτατη ηθική κρίση, τέτοια που ο νεοευρωπαϊκός πολιτισμός, με τους τέσσερις αιώνες της ιστορίας του, πρώτη φορά ζει σε τόσο πλάτος και τόση ένταση. Η κρίση αυτή εκδηλώνεται όχι στη μεγαλύτερη από κάθε εποχή έκλυση των ηθών (τούτο, καθώς είδαμε, δεν μπορεί να θεωρηθεί αναμφισβήτητο), αλλά σ’ ένα φαινόμενο πολύ πιο σοβαρό: άλλοτε ο άνθρωπος έκανε το κακό κι έπειτα τον βασάνιζε το πικρό συναίσθημα της ενοχής. Σήμερα κάνει το κακό χωρίς τύψεις. Ο άνθρωπος δηλαδή στα χρόνια μας έγινε ή πάει να γίνει ηθικά αδιάφορος (AMORAL). Όχι η καταπάτηση των ηθικών κανόνων (immoralite), αλλά η αδιαφορία προς τους ηθικούς κανόνες (ammoralite) του σύγχρονου ανθρώπου δείχνει τη βαθιά ηθική κρίση που περνά…
Το συμπέρασμα μας είναι ότι δεν παραβαίνουμε τους ηθικούς νόμους περισσότερο από άλλοτε, αλλά ότι τους περιφρονούμε όσο ίσως ποτέ δεν τόλμησαν άνθρωποι άλλης εποχής να το κάνουν. Αυτή τη νέα ποιότητα έχει η ηθική διαφθορά του καιρού μας.
Ε. Π. Παπανούτσος
Κείμενο ΙΙΙ
«Το νησί των συναισθημάτων»
“Μια φορά κι έναν καιρό, υπήρχε ένα νησί στο οποίο ζούσαν όλα τα Συναισθήματα.
Εκεί ζούσαν η Ευτυχία, η Λύπη, η Γνώση, η Αγάπη και όλα τα άλλα συναισθήματα.
Μια μέρα έμαθαν ότι το νησί τους θα βούλιαζε και έτσι όλοι επισκεύασαν τις βάρκες τους και άρχισαν να φεύγουν.
Η Αγάπη ήταν η μόνη που έμεινε πίσω. Ήθελε να αντέξει μέχρι την τελευταία στιγμή.
Όταν το νησί άρχισε να βυθίζεται, η Αγάπη αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια.
Βλέπει τον Πλούτο που περνούσε με μια λαμπερή θαλαμηγό.
Η Αγάπη τον ρωτάει: «Πλούτε, μπορείς να με πάρεις μαζί σου;»,
«Όχι, δεν μπορώ» απάντησε ο Πλούτος. «Έχω ασήμι και χρυσάφι στο σκάφος μου και δεν υπάρχει χώρος για σένα».
Η Αγάπη τότε αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια από την Αλαζονεία που επίσης περνούσε από μπροστά της σε ένα πανέμορφο σκάφος.
«Σε παρακαλώ βοήθησέ με» είπε η Αγάπη.
«Δεν μπορώ να σε βοηθήσω Αγάπη. Είσαι μούσκεμα και θα μου χαλάσεις το όμορφο σκάφος μου» της απάντησε η Αλαζονεία.
Η Λύπη ήταν πιο πέρα και έτσι η Αγάπη αποφάσισε να ζητήσει από αυτή βοήθεια.
«Λύπη άφησέ με να έρθω μαζί σου».
«Ω Αγάπη, είμαι τόσο λυπημένη που θέλω να μείνω μόνη μου» είπε η Λύπη.
Η Ευτυχία πέρασε μπροστά από την Αγάπη αλλά και αυτή δεν της έδωσε σημασία.
Ήταν τόσο ευτυχισμένη, που ούτε καν άκουσε την Αγάπη να ζητά βοήθεια.
Ξαφνικά ακούστηκε μια φωνή: «Αγάπη, έλα προς τα εδώ! Θα σε πάρω εγώ μαζί μου!».
Ήταν ένας πολύ ηλικιωμένος κύριος που η Αγάπη δεν γνώριζε, αλλά ήταν γεμάτη από τέτοια ευγνωμοσύνη, που ξέχασε να ρωτήσει το όνομά του.
Όταν έφτασαν στην στεριά ο κύριος έφυγε και πήγε στο δρόμο του.
Η Αγάπη γνωρίζοντας πόσα χρωστούσε στον κύριο που τη βοήθησε, ρώτησε την Γνώση:
«Γνώση, ποιος με βοήθησε»;
«Ο Χρόνος» της απάντησε η Γνώση.
«Ο Χρόνος;;» ρώτησε η Αγάπη. «Γιατί με βοήθησε o Χρόνος;»
Τότε η Γνώση χαμογέλασε και με τη βαθιά σοφία της είπε:
«Μόνο ο Χρόνος μπορεί να καταλάβει πόσο μεγάλη σημασία έχει η Αγάπη».
Μάνος Χατζηδάκις
Παρατηρήσεις
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 60 λέξεις, το περιεχόμενο των τριών τελευταίων παραγράφων του κειμένου II.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ποιές από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του κειμένου Ι; (Σ ή Λ). Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.
α. Ο παραδοσιακός ορισμός του αλτρουισμού αποκλείει το κόστος για τον αλτρουιστή.
β. Ο αυστηρά ορισμένος αλτρουισμός προϋποθέτει την ευγενική συμπεριφορά.
γ. Η αλτρουιστική τάση δεν είναι έμφυτη, αλλά επίκτητη.
δ. Η έμφυτη δυσπιστία και η εχθρότητα αποτέλεσαν τροχοπέδη για την διάδοση του αλτρουισμού.
ε. Οι κοινωνικές αρχές και η ηθική διαπαιδαγώγηση δεν επιτυγχάνουν τη διάδοση του αλτρουισμού.
Μονάδες 15
Β2.Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην τελευταία παράγραφο του κειμένου I; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την αναπτύξει υπηρετεί την πρόθεση αυτή;
Μονάδες 8
Β3α. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτημάτων στην πρώτη παράγραφο του κειμένου I;
Μονάδες 5
β. Να ξαναγράψετε ολόκληρη την πρώτη παράγραφο του κειμένου II μεταφέροντας σε πλάγιο λόγο τα λόγια του συγγραφέα που βρίσκονται σε ευθύ λόγο. Ποιά αλλαγή παρατηρείται στο ύφος;
Μονάδες 7
Β4. Αν ο σκοπός του συγγραφέα του κειμένου II είναι να ευαισθητοποιήσει τον/την αναγνώστη/τριά του για το πρόβλημα, πώς το επιτυγχάνει; Για την απάντησή σας να παρατηρήσετε τα σημεία στίξης και τα σχήματα λόγου στη σημασία των λέξεων που επιλέγει ο συγγραφέας. Για να τεκμηριώσετε την απάντησή σας να αναφερθείτε με δύο παραδείγματα από το κείμενο στα σημεία στίξης και με τρία παραδείγματα στα σχήματα λόγου που υποστηρίζουν τον σκοπό του συγγραφέα.
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Γ
Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σχόλιο για το αφήγημα σε ένα κείμενο 150 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Λαμβάνοντας υπόψη τη θέση του συγγραφέα στο κείμενο I, καλείστε να τοποθετηθείτε στο εξής ερώτημα: Θεωρείτε ότι η αλτρουιστική τάση είναι έμφυτη ή επίκτητη ιδιότητα;
Είδος κειμένου: Άρθρο
Πομπός: Μαθητής / Μαθήτρια
Μέσο: Εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας
Αποδέκτης: Ευρύ αναγνωστικό κοινό
Όριο λέξεων: 350 λέξεις
Μονάδες 30
Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:
Ενδεικτικές Απαντήσεις Κριτηρίου
Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Μαρίας Μποβολή, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.
Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.
Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:
Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’ Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.