Ερμηνευτικό Σχόλιο: Οδηγίες Σύνταξης- Συνηθισμένα Λάθη

Ερμηνευτικό Σχόλιο: Οδηγίες Σύνταξης- Συνηθισμένα Λάθη

Είναι ένα γραπτό σχόλιο, περιορισμένης έκτασης, που περιλαμβάνει την ανάπτυξη αφενός του βασικού, για τους/τις μαθητές/τριες, ερωτήματος/θέματος του κειμένου και αφετέρου της ανταπόκρισής τους σε αυτό.  Στο ερμηνευτικό σχόλιο, ο/η μαθητής/τρια δεν περιορίζεται στο «τι λέει το κείμενο» αλλά επεκτείνεται στο «τι σημαίνει για τον/την ίδιον/α».  Με τη συγγραφή του ερμηνευτικού σχολίου, διευκολύνεται η ανάδυση του «εγώ» και «ελέγχεται» σύνθετα ο βαθμός εκπλήρωσης του γενικού και των ειδικότερων σκοπών διδασκαλίας του μαθήματος. (Γλωσσάρι Όρων, Φάκελος Υλικού – Δίκτυα Κειμένων, Γ` Λυκείου)

Κατανόηση – Ερμηνεία- Κειμενικοί Δείκτες

• Σχετικά με την κατανόηση και την ερμηνεία του λογοτεχνικού κειμένου αξιολογείται: η σαφήνεια της διατύπωσης του ερωτήματος/θέματος, το οποίο σχετίζεται με τον βαθμό κατανόησης των ιδεών και του συναισθηματικού κλίματος του κειμένου και η αναγνωστική ανταπόκριση των μαθητών και μαθητριών στο ερώτημα/θέμα με την επαρκή τεκμηρίωση/υποστήριξη της απάντησης με αναφορές-παραπομπές στο κείμενο. (Οδηγίες 10/1/20 ΙΕΠ)
• Στην παρουσίαση του θέματος δεν αποδίδουμε το νόημα του κειμένου (αναδιήγηση).
• Δεν περιγράφουμε το κείμενο, αλλά το ερμηνεύουμε. Η ερμηνεία δεν αποτελεί στατική διαπίστωση (τι λέει), αλλά δυναμική παρουσίαση των ιδεών του κειμένου (τι εννοεί, τι θέλει να δείξει).
• Στο ερμηνευτικό σχόλιο από το δηλωτικό/κυριολεκτικό επίπεδο μεταβαίνουμε στο συνυποδηλωτικό/μεταφορικό/συμβολικό επίπεδο. Οι προσεκτικές αναγνώσεις και ο εντοπισμός των κειμενικών δεικτών θα βοηθήσουν στην αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων του κειμένου.
• Αποφεύγουμε τη γενικόλογη και αόριστη προσέγγιση του κειμένου. Απαντάμε στοχευμένα, για να αναδείξουμε με τη συμβολή των κειμενικών δεικτών το θέμα που υποστηρίξαμε στην αρχή της απάντησής μας.
• Οι εκφωνήσεις ζητούν το κύριο θέμα. Ωστόσο, στο κείμενο μπορεί να θίγονται επιμέρους θέματα. Επιλέγουμε την κεντρική ιδέα, αυτή που κυριαρχεί, αυτή στην οποία επικεντρώνεται ο συγγραφέας.  Αυτό το κατανοούμε από το πλήθος των κειμενικών αναφορών που σχετίζονται με αυτή.
• Σχετικά με τους κειμενικούς δείκτες: Οι κειμενικοί δείκτες δε διδάσκονται αυτοτελώς, ενδιαφέρουν μόνο στον βαθμό που βοηθούν να αποδοθεί νόημα στο κείμενο. Οι αναφορές στο κείμενο ή σε κειμενικούς δείκτες αξιολογούνται στον βαθμό που υποστηρίζουν επιτυχώς την ερμηνευτική προσέγγιση του μαθητή ή της μαθήτριας. Στην εκφώνηση του ερωτήματος είτε γίνεται αναφορά σε κειμενικούς δείκτες είτε όχι, οι μαθητές/-ήτριες, κατά τη διδασκαλία, ασκούνται συστηματικά, για να είναι σε θέση να τεκμηριώνουν την ερμηνεία της με στοιχεία του κειμένου. Επομένως, το ερώτημα «πώς το λέει» το κείμενο δεν μπορεί να αγνοείται. (Οδηγίες 10/1/20 ΙΕΠ)
• Οι απαντήσεις μας να είναι τεκμηριωμένες με παραδείγματα/χωρία/αποσπάσματα/ παραθέματα μέσα από το κείμενο. Άλλωστε, είναι και το σταθερό ζητούμενο σε όλες τις εκφωνήσεις. Οι κειμενικοί δείκτες πρέπει να συνοδεύονται από τα αντίστοιχα χωρία.
• Αποφεύγουμε την παράθεση κειμενικών δεικτών και χωρίων του κειμένου χωρίς σχόλιο. Τα χωρία του κειμένου είναι τεκμήρια που αποδεικνύουν την ορθή πρόσληψη του νοήματος δεν έχουν από μόνα τους αποδεικτική αξία.
• Είναι συχνό να επιλέγονται δείκτες υπαρκτοί μέσα στο κείμενο, οι οποίοι όμως δεν συμβάλλουν στην ανάδειξη του θέματος και στη στήριξη της απάντησης.

 Δομή – Γλώσσα

• Σχετικά με την οργάνωση και τη γλωσσική έκφραση του ερμηνευτικού σχολίου αξιολογείται: η αλληλουχία και η συνοχή του ερμηνευτικού σχολίου ως παραγόμενου κειμένου, η χρήση του κατάλληλου λεξιλογίου και η επίπτωση τυχόν γραμματικοσυντακτικών λαθών στην ερμηνευτική εκδοχή του μαθητή/της μαθήτριας. (Οδηγίες 10/1/20 ΙΕΠ)
• Να αποφεύγεται η απαρίθμηση των κειμενικών δεικτών. Να εντάσσονται στο κείμενο κατά την ερμηνεία του, ώστε να τεκμηριώνουν το θέμα.
• Δε γράφουμε τον αριθμό του στίχου, της σειράς, της παραγράφου ή της περιόδου, αλλά παραθέτουμε αυτούσια χωρία για να στηρίξουμε την ερμηνεία μας φροντίζοντας ο δείκτης να είναι ευδιάκριτος.
• Δε χρησιμοποιούμε το όνομα του συγγραφέα. Ο όρος αφηγητής χρησιμοποιείται στα αφηγηματικά κείμενα, ενώ ο όρος ποιητικό υποκείμενο χρησιμοποιείται στα ποιητικά κείμενα. Με τους όρους αυτούς δηλώνεται αυτός που εκφέρει το λόγο. (Γλωσσάρι Όρων, Φάκελος Υλικού – Δίκτυα Κειμένων, Γ` Λυκείου)
• Τα χωρία που υποστηρίζουν την ερμηνεία μας εντάσσονται σε εισαγωγικά ή ενσωματώνονται στον λόγο μας.
• Η λογοτεχνία δε στοχεύει στην ενημέρωση, δεν έχει πληροφοριακό χαρακτήρα (κυριολεκτική, αναφορική, δηλωτική, λογική λειτουργία της γλώσσας), αλλά διεγείρει συναισθήματα και προσφέρει τη μορφή της για αισθητική απόλαυση (μεταφορική, ποιητική, συνυποδηλωτική, συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας). Γι` αυτό για την απόδοση του νοήματος των κειμενικών δεικτών να αποφεύγονται ρήματα, όπως ενημερώνει, πληροφορεί, γνωστοποιεί, μιλά, λέει κ.ά. και να επιλέγονται ρήματα, όπως αισθητοποιείται, αναδεικνύεται, φανερώνεται, παρουσιάζεται, σκιαγραφείται, περιγράφεται, δηλώνεται, διαφαίνεται, υποδηλώνεται, διακρίνεται, εκφράζεται, αποδίδεται, τονίζεται, εξαίρεται, πιστοποιείται, επιβεβαιώνεται, αποδεικνύεται, εξομολογείται, διαλέγεται, επαναλαμβάνεται, αποτυπώνεται, δείχνει κ.ά.
• Επιμελούμαστε τη δομή του ερμηνευτικού σχολίου μας, ώστε να είναι ευανάγνωστο. Προτείνεται μία παράγραφος για το θέμα και τους σχετικούς δείκτες του κειμένου και μία για την προσωπική ανταπόκριση. Διαφορετικά, ακολουθούμε τους γνωστούς κανόνες παραγραφοποίησης.

→ Επιδιώκεται το ερμηνευτικό σχόλιο να αξιολογείται συνολικά ως προς τα παραπάνω κριτήρια και να είναι εμφανής σ’ αυτό η κατανόηση/ερμηνεία του λογοτεχνικού κειμένου, καθώς και η τεκμηριωμένη ανταπόκριση του/της μαθητή/-ήτριας απέναντι στο ερώτημα/θέμα που διατυπώνει. (Οδηγίες 10/1/20 ΙΕΠ)

ΤΑ ΠΑΘΗ

Ψαλμός Ζ`

Ήρθαν

ντυμένοι «φίλοι»

αμέτρητες φορές οι εχθροί μου

το παμπάλαιο χώμα πατώντας.

Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους.

Έφεραν

τον Σοφό, τον Οικιστή και τον Γεωμέτρη,

Βίβλους γραμμάτων και αριθμών,

την πάσα Υποταγή και Δύναμη,

το παμπάλαιο φως εξουσιάζοντας.

Και το φως δεν έδεσε ποτέ με τη σκέπη τους.

Ούτε μέλισσα καν δε γελάστηκε το χρυσό ν’ αρχινίσει παιχνίδι·

ούτε ζέφυρος καν, τις λευκές να φουσκώσει ποδιές.

‘Έστησαν και θεμελίωσαν

στις κορφές, στις κοιλάδες, στα πόρτα

πύργους κραταιούς κι επαύλεις

ξύλα και άλλα πλεούμενα,

τούς Νόμους, τούς θεσπίζοντας τα καλά και συμφέροντα,

στο παμπάλαιο μέτρο εφαρμόζοντας.

Και το μέτρο δεν έδεσε ποτέ με τη σκέψη τους.

Ούτε καν ένα χνάρι θεού στην ψυχή τους σημάδι δεν άφησε·

ούτε καν ένα βλέμμα ξωθιάς τη μιλιά τους δεν είπε να πάρει.

Έφτασαν

ντυμένοι «φίλοι»

αμέτρητες φορές οι εχθροί μου

τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας.

Και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε

παρά μόνο σίδερο και φωτιά.

Στ ’ανοιχτά πού καρτέραγαν δάχτυλα

μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά.

Μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά.

Οδυσσέας Ελύτης (Άξιον Εστί)

Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σχόλιό σας για το κείμενο, παρουσιάζοντας το κύριο, κατά τη γνώμη σας, θέμα του.  Να συμπεριλάβετε στην απάντησή σας σχετικούς με το θέμα δείκτες του ποιήματος.

Ο θεματικός άξονας του Ψαλμού Ζ` από τα πάθη του Άξιον Εστί του Οδ. Ελύτη είναι η κυριαρχία των κατακτητών στον ελλαδικό χώρο, η αντίσταση των Ελλήνων και η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον πολιτισμό τους.  Η επέλαση των κατακτητών με το προσωπείο των φίλων που αισθητοποιείται από τη μεταφορά «ντυμένοι» και την ειρωνεία «φίλοι» σε εισαγωγικά είναι γνώριμη για το ποιητικό υποκείμενο που εξομολογείται σε α` πρόσωπο «Ήρθαν ντυμένοι «φίλοι» αμέτρητες φορές οι εχθροί μου», γιατί επανέρχονται στη μνήμη του ιστορικά γεγονότα.  Στην προσπάθειά τους να πατήσουν κυριολεκτικά και να καταπατήσουν μεταφορικά τον ελλαδικό χώρο «το παμπάλαιο χώμα πατώντας» ήρθαν αντιμέτωποι με τη σθεναρή αντίσταση του ελληνικού λαού και το φως του πολιτισμού του, που χαρακτηρίζεται από μέτρο και δικαιοσύνη,  σε αντίθεση με την ιδιοτέλεια και την αδικία των κατακτητών που εκφράζεται με «τους Νόμους, τους θεσπίζοντας τα καλά και συμφέροντα».  Οι ισχυρές αντιθέσεις που εντοπίζονται στο ποιητικό σώμα με τη χρήση του συνδέσμου «και» που έχει τη σημασία και όμως στην αρχή ενός μοτίβου που επαναλαμβάνεται παραλλαγμένο «Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους // Και το φως δεν έδεσε ποτέ με τη σκέπη τους // Και το μέτρο δεν έδεσε ποτέ με τη σκέψη τους» αποδεικνύουν ότι οι επίδοξοι «φίλοι» δεν στέριωσαν ποτέ σ` αυτή τη χώρα και ο ελληνικός πολιτισμός δεν άγγιξε τους κατακτητές, όπως αποδεικνύεται με την επανάληψη της αποφατικής μεταφοράς «δεν έδεσε» -δεν ταίριαξε- που δηλώνει την έλλειψη επαφής των δύο πολιτισμών και τη διαφορετική κοσμοθεωρία τους.  Η καθολική κυριαρχία των κατακτητών στον ελλαδικό χώρο παρουσιάζεται με το ασύνδετο σχήμα «στις κορφές, στις κοιλάδες, στα πόρτα», ενώ η ισχύς και η επιβολή τους γίνεται φανερή μέσω του επιθέτου κραταιούς και του ουσιαστικού επαύλεις «Έστησαν και θεμελίωσαν … πύργους κραταιούς κι επαύλεις».  Οι «φίλοι» όταν έφτασαν πρόσφεραν «δώρα» «Έφτασαν … τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας» ως αντίδωρο στην ικεσία του πολύπαθου ελληνικού λαού που αποδίδεται με την εικόνα «Στ` ανοιχτά πού καρτέραγαν δάχτυλα» και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε παρά μόνο σίδερο και φωτιά.  Με την επανάληψη του εξόδιου στίχου του ψαλμού «Μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά» και την επαναφορά του επιρρήματος «Μόνον» εκφράζεται η απόλυτη αναλγησία και η βιαιότητα «όπλα και σίδερο» που επέδειξαν οι κατακτητές οι οποίοι προκάλεσαν τον όλεθρο «φωτιά» και εξαίρεται η κορύφωση του δράματος του ελληνικού λαού.

Η παραπάνω ενδεικτική ανάλυση, σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου, εκπονήθηκε από τη συνάδελφο Μαρία Μποβολή, η οποία την παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.