Επιστήμη-Κορονοϊός Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Η αντιμετώπιση μιας πανδημίας: Ανάγκη για διεπιστημονικότητα και διαφάνεια

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, από το 1970 είχαμε 40 νέες αναδυόμενες μολυσματικές και μεταδιδόμενες νόσους (WHO, World Health Report 2007). Σχεδόν μία νόσος κάθε χρόνο, με κάποιες από αυτές να εξελίσσονται δυνητικά σε επιδημίες και πανδημίες. Μια τέτοια αναδυόμενη νόσος το 2019-2020 είναι και η πανδημία με υπαίτιο τον κορωνοϊό νυχτερίδας SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19, και που αρχικά εντοπίστηκε στην Κίνα. Η πανδημία έχει προκαλέσει εκατομμύρια λοιμώξεις και θύματα παγκοσμίως.

Οι παγκόσμιες συνέπειες της πανδημίας είναι πολλαπλές και μεταβαλλόμενες, και αφορούν την υγεία και ευημερία των πολιτών, τα υγειονομικά συστήματα, την παιδεία, την εργασία, την οικονομία, ακόμη και τις μεταφορές ή την εθνική ασφάλεια. Δεν υπάρχει πτυχή μιας κοινωνίας που δεν επηρεάστηκε από την πανδημία του 2020. Οι συνέπειες αυτές επηρέασαν και την Ελλάδα κατά το 2020, και θα έχουν αντίκτυπο για δεκαετίες.

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω, επιστρατεύτηκαν επιστήμονες για να προστατεύσουν την ελληνική κοινωνία, καλούμενοι να απαντήσουν σε ερωτήματα συχνά πέραν της ειδικότητάς τους, με αποτελέσματα τα οποία θα κριθούν στο απώτερο μέλλον, με το τέλος της πανδημίας που κατά πάσα πιθανότητα θα αργήσει να προκύψει.

Παράλληλα με την λοιμώδη πανδημία, παγκοσμίως παρατηρούμε και μια επιδημία παραπληροφόρησης, συνωμοσιολογίας και fake news που αφορά είτε τη σοβαρότητα ή θνησιμότητα της νόσου COVID-19, την αποτελεσματικότητα των μέτρων προστασίας, τον σχεδιασμό των μέτρων για κοινωνική χειραγώγηση ή και την ασφάλεια των εμβολίων. Η επιδημία παραπληροφόρησης είναι ιδιαίτερα ανησυχητική στην Ελλάδα καθώς το επίπεδο επιστημονικής κατανόησης παραμένει χαμηλό για μια Ευρωπαϊκή χώρα.

Σε παλαιότερη έρευνα του 1998, μόνο 7% του ελληνικού πληθυσμού έχει μία στοιχειώδη κατανόηση της επιστημονικής μεθόδου (Miller JD, The measurement of civic scientific literacy, Public Understanding of Science 1998). Η κατάσταση δυστυχώς σήμερα δεν έχει βελτιωθεί σημαντικά, παρ’ ό,τι τα στοιχεία στη βιβλιογραφία είναι σαφώς ελλιπή. Στην πιο πρόσφατη αξιολόγηση της PISA για την επιστημονική παιδεία, οι Έλληνες μαθητές το 2018 ήρθαν 34η θέση ανάμεσα σε 37 χώρες του ΟΟΣΑ και τελευταίοι στην Ευρωπαϊκή ένωση των 27 (Scientific literacy, PISA 2020). Το ελληνικό κοινό, με τα λεγόμενα μέτρα προστασίας, καλείται να εφαρμόσει πρωτόκολλα βιοασφάλειας επιπέδου 1 και 2 (αυτά ονομάζονται κωδικοποιημένα σαν BSL-1 και BSL-2), χωρίς να έχει διδαχθεί ποτέ στην βασική εκπαίδευση ένα σχετικό αντικείμενο.

Η αγωνία των αρχών να εξηγήσουν τα μέτρα προστασίας είναι κατανοητή, έργο όμως πολύ δύσκολο εν απουσία βασικής παιδείας για τη δομή και λειτουργία των ιών, για τη φύση των μεταδοτικών νόσων, για την λειτουργία των αντισωμάτων και της ανοσίας, για την κατανόηση της σημασίας του εμβολιασμού και ακόμη για την δημόσια υγεία. Όλες αυτές είναι έννοιες που κατανοούνται από τον καθένα διαφορετικά, με αποτελέσματα που, δυστυχώς, δεν αντιστοιχούν στις προσδοκίες των «ειδικών».

Σαν συνέπεια της χαμηλής κατανόησης της επιστημονικής μεθόδου, οι Έλληνες είναι δύσπιστοι παρά τα οφέλη της επιστήμης και τεχνολογίας που για τους περισσότερους παραμένουν «αόρατα». Δύο στους τρεις Έλληνες, το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό στην Ευρώπη, πιστεύουν ότι η επιστημονική γνώση προβάλλει ισχύ που την κάνει επικίνδυνη και ότι η εξάρτησή μας από την επιστήμη είναι υπερβολική (Special Eurobarometer 340, 2010). Με τέτοιο υπόβαθρο απαξίωσης, άγνοιας και καχυποψίας για την επιστήμη, το κοινό συγχέεται και παρασύρεται από θεωρίες συνωμοσίας, που διαχέονται και επανεπιβεβαιώνονται από ομάδες ομοϊδεατών στα διαδικτυακά μέσα.

Από την άλλη πλευρά, η επιστημονική κοινότητα φέρει τις ανάλογες ευθύνες. Δυστυχώς, η ρήση «τα μέτρα λειτουργούν αλλά δεν εφαρμόζονται», όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αποτελεί μία σύσταση που ακυρώνει την πρόθεση των «ειδικών» να εντείνουν την προσοχή του κοινού. Όπως αναφέραμε, το κοινό, ελλείψει εκπαίδευσης, πιθανώς να νομίζει ότι εφαρμόζει «τα μέτρα» και φτάνει σε απόγνωση και αντιδρά στις συνεχείς, και επίμονες συστάσεις. Η πολυφωνία απόψεων και μάλιστα χωρίς τα απαραίτητα επιχειρήματα στα ΜΜΕ, εντείνει την αρνητική ατμόσφαιρα.

Η επιστήμη βασίζεται στην τεκμηριωμένη αμφισβήτηση και το διάλογο. Χωρίς απόλυτες αλήθειες, όταν αλλάζουν τα ευρήματα, η επιστήμη υποχρεούται από τη φύση της να αλλάξει και τα συμπεράσματα. Μερικοί επιτήδειοι εκάστοτε χρησιμοποιούν την επιστημονική αντιπαράθεση σαν απόδειξη ότι οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν και όλα είναι σχετικά, πάντα με ένα δημαγωγικό κίνητρο. Σε ένα πληθυσμό με χαμηλή κατανόηση της μεθόδου, δημαγωγοί μπορούν εύκολα να διαδώσουν ψευδείς επιστημονικές θεωρίες και θεραπείες, προς ίδιον πολιτικό ή οικονομικό όφελος. Τα άτομα αυτά επιζούν από την επιστημονική σύγχυση του κοινού και την προωθούν ενεργά μέσα στην Ελληνική κοινωνία.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η σύγχυση της κοινωνίας επιδεινώνεται από αυτούς που θα έπρεπε να την καταπολεμούν, δηλαδή επιστήμονες και πολιτικούς. Εδώ και ένα χρόνο παρατηρούμε μια πολυφωνία από ποικίλους «ειδικούς» που σχολιάζουν στα Ελληνικά ΜΜΕ, μερικοί σε σχεδόν καθημερινή βάση. Η κατάσταση εξελίσσεται βασικά σε μία επιδημία «πληροφόρησης» με διάφορους μη-ειδικούς να εκφράζουν γνώμες η απόψεις για την επιδημία, τις θεραπείες και τα εμβόλια, χωρίς τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα.

Για να αντιμετωπιστεί η δυσπιστία του κοινού και να υπάρξει ακριβής συμμόρφωση με τα μέτρα προστασίας αλλά και αποδοχή του εμβολιασμού, είναι απαραίτητη η συνεπής, διαρκής και κυρίως έγκυρη ενημέρωση. Απαραίτητα συστατικά αυτής είναι η σαφήνεια, η επικύρωση, η τεκμηρίωση, η διαφάνεια, η διεπιστημονικότητα και η συμμετοχή.

Η μάχη αυτή δεν κερδίζεται μόνο με επιστημονικές ανακαλύψεις. Πρωτίστως, πρέπει να υπάρξει τεκμηριωμένη και διαφανής πληροφόρηση για υπεύθυνους, νοήμονες πολίτες. Η υγειονομική επιτυχία της Ελλάδας κατά το επόμενο διάστημα θα εξαρτηθεί από αυτήν.

Υποσημείωση:

Διεπιστημονικότητα: είναι ο συνδυασμός δύο ή και περισσότερων κλάδων επιστημονικής γνώσεως σε μία δραστηριότητα (π.χ. ένα ερευνητικό πρόγραμμα)

Διασκευασμένο άρθρο που δημοσιεύτηκε στην  ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας «Το Βήμα», 12.01.2021

 Παναγιώτης Δ. Κατσίκης MD, PhD

Καθηγητής Ανοσολογίας

Διευθυντής, Τμήμα Ανοσολογίας Erasmus University Medical Center

Rotterdam, Ολλανδία

Χρήστος Α. Ουζούνης DPhil

Καθηγητής Βιοπληροφορικής

Τμήμα Πληροφορικής ΑΠΘ, Διευθυντής Ερευνών ΕΚΕΤΑ-CERTH

Θεσσαλονίκη, Ελλάδα

Γ Ι Α  Τ Η  Ζ Ω Η

του Ναζίμ Χικμέτ

Ο Ναζίμ Χικμέτ, Τούρκος ποιητής και δραματουργός εκφράζει στο παρακάτω ποίημά του τις κοινωνικοπολιτικές ευαισθησίες του και παράλληλα δηλώνει ευθαρσώς τη βαθιά αγάπη του για τον Άνθρωπο…

Η ζωή δεν είναι παίξε γέλασε

Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά

Όπως, να πούμε, κάνει ο σκίουρος

Δίχως απ’ όξω ή από πέρα να προσμένει τίποτα

Δε θα `χεις άλλο πάρεξ μοναχά να ζεις.

Η ζωή δεν είναι παίξε γέλασε

Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά

Τόσο μα τόσο σοβαρά

Που έτσι, να πούμε, ακουμπισμένος σ’ έναν τοίχο

Με τα χέρια σου δεμένα

Ή μέσα στ’ αργαστήρι

Με λευκή μπλούζα και μαύρα ματογυάλια

Θε να πεθάνεις, για να ζήσουνε οι άνθρωποι,

Οι άνθρωποι που ποτέ δε θα `χεις δει το πρόσωπό τους

Και θα πεθάνεις ξέροντας καλά

Πως τίποτα πιο ωραίο, τίποτα πιο αληθινό απ’ τη ζωή δεν είναι

Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά

Τόσο μα τόσο σοβαρά

Που θα φυτεύεις, σαν να πούμε, ελιές ακόμα στα εβδομήντα σου

Όχι καθόλου για να μείνουν στα παιδιά σου

Μα έτσι, γιατί το θάνατο δε θα τονε πιστεύεις

Όσο κι αν φοβάσαι

Μα έτσι, γιατί η ζωή θε να βαραίνει πιότερο στη ζυγαριά.

μετάφραση: Γιάννης Ρίτσος

Θέμα Α

Α.1.Να παρουσιάσετε σε 80-90 λέξεις τα αίτια στα οποία – κατά τους συγγραφείς του Κειμένου 1 – οφείλεται η δυσπιστία πολλών Ελλήνων στα οφέλη της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Μονάδες 15

Θέμα Β

Β.1. Να χαρακτηρίσετε με βάση το ΚΕΙΜΕΝΟ 1 ως Σωστή ( Σ) ή Λανθασμένη ( Λ ) κάθε μία από τις παρακάτω περιόδους:

1. Οι συγγραφείς δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξοι σχετικά με τον χρόνο που θα τελειώσει η πανδημία.
2. Μικρό είναι το ποσοστό των Ελλήνων που – παρασυρμένοι από τις θεωρίες συνωμοσίας που διαχέονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – διατηρεί επιφυλάξεις για την επικινδυνότητα της επιστημονικής δύναμης και την εξάρτηση του σύγχρονου ανθρώπου από την επιστήμη.
3. Πίσω από την αμφισβήτηση των επιστημόνων κρύβονται συχνά επιτήδειοι δημαγωγοί με ύποπτα κίνητρα.
4. Η δυσπιστία του κοινού για τα εμβόλια που θα αντιμετωπίσουν την πανδημία δεν μπορεί να καμφθεί ούτε με συνεπή, διαρκή και έγκυρη ενημέρωση.
5. Την μάχη κατά της πανδημίας δεν μπορούν να την κερδίσουν μόνοι τους οι επιστήμονες.

Μονάδες 10

Β.2. Ποια είναι η πρόθεση των συγγραφέων στην 6^η παράγραφο («Σαν συνέπεια της χαμηλής κατανόησης… διαδικτυακά μέσα»); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας χρησιμοποιώντας τους τρόπους και τα μέσα πειθούς της παραγράφου και αναφορές μέσα από το κείμενο.

Μονάδες 10

Β.3. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η σύγχυση της κοινωνίας επιδεινώνεται από αυτούς που θα έπρεπε να την καταπολεμούν, δηλαδή επιστήμονες και πολιτικούς: Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε την παραπάνω άποψη που παρουσιάζεται στο ΚΕΙΜΕΝΟ 1 σε μια παράγραφο 70- 80 λέξεων.

Μονάδες 10

Β.4. Στο κείμενο 2 (μη λογοτεχνικό σκίτσο) ποιο πιστεύετε  πως είναι το θέμα που επιδιώκει να θίξει ο δημιουργός; Ποιον τίτλο θα βάζατε στο σκίτσο; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 100-150 περίπου λέξεων.( μονάδες 10)

Μονάδες 10

Θέμα Γ

Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το θέμα του ποιήματος και ποιο το δικό σας ερμηνευτικό σχόλιο; Να απαντήσετε σε 150 -200 λέξεις.

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Αξιοποιώντας στοιχεία από τα κείμενα 1 και 2 να προσπαθήσετε με επιχειρήματα να πείσετε το κοινό για την προσφορά της επιστήμης και τα οφέλη της, ιδιαίτερα σε περιόδους παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης – όπως η δική μας.

Κειμενικό είδος: επιχειρηματολογικό – ομιλία

Πομπός: μαθητής/μαθήτρια

Μέσο: Διαδικτυακή Ημερίδα του Δήμου με θέμα: «Επιστήμη – Εμβολιασμός: ελπίδα αντιμετώπισης της Πανδημίας»

Αποδέκτης: πολίτες του Δήμου, σχολική κοινότητα

Όριο λέξεων: 350- 400

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Επιστήμη-Κορονοϊός Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)- Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Γιώτας Μπάγκα, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.