Επικοινωνιακό Αποτέλεσμα

Επικοινωνιακό Αποτέλεσμα 

ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος

Σύμφωνα με τον Ε. Π. Παπανούτσο «Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες με την ίδια λέξη, τη διεθνή σήμερα λέξη  “λόγος”, ονόμαζαν τη σκέψη και την ομιλία.  Και τα δύο πάνε μαζί, όπως αναφέρει ο Πλάτωνας στο έργο του “Σοφιστής”».  Μέσω του λόγου -προφορικού ή γραπτού- εκφράζουμε τη σκέψη μας και ικανοποιούμε την έμφυτη ανάγκη μας για επικοινωνία.  Η πρόθεση για επικοινωνία (προθετικότητα/αποβλεπτικότητα = intentionality) είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης επικοινωνίας (Austin, 1962˙ Grice, 1957, 1969 όπ. αναφ. στο Hoff, 2009). Ένα σήμα θεωρείται επικοινωνιακό όταν ο πομπός έχει την πρόθεση να καταστήσει τον δέκτη ενήμερο για κάτι (Crystal & Varley, 1998˙ Lyons 1977 όπ. αναφ. στο Παπαηλιού, 2016).

Για να παρουσιάσουμε την επικοινωνιακή λειτουργία / τον επικοινωνιακό ρόλο, τη λειτουργία ως προς το επικοινωνιακό αποτέλεσμα ή την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα ενός κειμενικού δείκτη (π.χ. του τίτλου ενός κειμένου) λαμβάνουμε υπόψη τα εξής:

1. Το είδος του λόγου/κειμένου: την κατηγορία στην οποία εντάσσεται το κείμενο με βάση ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά (π.χ. επιστολή, ομιλία, άρθρο, δοκίμιο κ.λπ.). Κάθε κειμενικό / γραμματειακό είδος έχει διαφορετικό σκοπό, δομή, γλώσσα και ύφος.
2. Το πλαίσιο επικοινωνίας: περιλαμβάνει τον χώρο και χρόνο διεξαγωγής της επικοινωνίας / την επικοινωνιακή περίσταση (π.χ. πού ομιλεί;).
3. Τους συμμετέχοντες: τον ομιλητή / πομπό (ποιος γράφει ή εκφωνεί ομιλία;), τον ακροατή / δέκτη (προς ποιους απευθύνεται;).
4. Τον σκοπό, δηλαδή την επικοινωνιακή πρόθεση του συγγραφέα / πομπού. Την επίδραση / το αποτέλεσμα στον δέκτη: το αποτέλεσμα της επικοινωνίας, τον βαθμό επίτευξης των στόχων.
5. Το γλωσσικό περικείμενο: τον λόγο που προηγείται ή έπεται της φράσης ή της πρότασης που πρόκειται να ερμηνευτεί (τα συμφραζόμενα). Κάθε φράση, πρόταση, περίοδος ή κάθε κειμενικός δείκτης εντάσσεται σε ένα ευρύτερο γλωσσικό πλαίσιο (=το τμήμα του λόγου μέσα στο οποίο εμφανίζεται ένα γλωσσικό στοιχείο) του οποίου η κατανόηση είναι απαραίτητη.
6. Το περιεχόμενο και τη μορφή του μηνύματος: τι σημαίνουν οι χρησιμοποιούμενες λέξεις (π.χ. το θέμα μπορεί να είναι το ίδιο, αλλά οι γλωσσικές μορφές έκφρασης πολλές).
7. Το ύφος: επιπλέον στοιχεία για το περιεχόμενο του μηνύματος και τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει κατανοητό (με βάση τα εξής κριτήρια / χαρακτηριστικά / γλωσσικές επιλογές: αναφορική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας, ενεργητική ή παθητική σύνταξη, παρατακτική ή υποτακτική σύνδεση, λεξιλόγιο, σχήματα λόγου, σημεία στίξης, ρηματικά πρόσωπα, εγκλίσεις, χρόνοι, μακροπερίοδος ή μικροπερίοδος λόγος, ονοματικά ή ρηματικά σύνολα, προσωπική ή απρόσωπη σύνταξη, ευθύς ή πλάγιος λόγος).  Όλες οι γλωσσικές επιλογές συνδέονται λειτουργικά με το νόημα και το ύφος του κειμένου.
8. Τα μέσα: τους διαύλους επικοινωνίας, τον τρόπο μετάδοσης των μηνυμάτων (π.χ. επικοινωνία προφορική ή γραπτή), όπου παρεμβάλλονται και παράγοντες, όπως κοινή / καθημερινή γλώσσα ή διαλεκτικά στοιχεία και ειδικά λεξιλόγια (π.χ. επιστημονική ορολογία, η γλώσσα των νέων, αργκό).
9. Τις νόρμες: τους κανόνες συνομιλίας (πότε μιλάει ποιος, πότε διακόπτει ή αλλάζει θέμα κ.λπ.) και τις συνήθειες / συμβάσεις μιας κοινωνίας σύμφωνα με τις οποίες μεταδίδεται ένα μήνυμα (π.χ. πληθυντικός ευγενείας σε μεγαλύτερης ηλικίας ή μη οικεία πρόσωπα).

Για την παραπάνω παρουσίαση αξιοποιήθηκε το μοντέλο του Hymes, SPEAKING, προσαρμοσμένο στις ανάγκες του μαθήματος.

Σύμφωνα με τη Μότσιου (2014), ο Hymes (1967) προτείνει μια διευρυμένη ανάλυση του επικοινωνιακού γεγονότος σε παράγοντες που θα πρέπει να λάβει υπόψη ο ομιλητής, ώστε να χρησιμοποιήσει ορθά και αποτελεσματικά τον γλωσσικό κώδικα σε μια συγκεκριμένη περίσταση. Η ανάλυση αυτή είναι γνωστή ως μοντέλο SPEAKING (ακρωνύμιο από τα αρχικά των παραγόντων). Η αλλαγή έστω και ενός παράγοντα επιφέρει διαφορετικό αποτέλεσμα στο τελικό μήνυμα.

Οι παράγοντες είναι οι εξής: 1. Το πλαίσιο επικοινωνίας (Setting + Scene), 2. Συμμετέχοντες (Participants), 3. Σκοποί (Ends), 4. Πράξεις λόγου (Acts characteristics), 5. Ύφος (Keys), 6. Μέσα (Instrumentalities), 7. Νόρμες (Norms), 8. Είδη λόγου (Genres).

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Hoff, E. (2009). Language development. Belmont: Wadsworth Cengage Learning.

Μότσιου, Ε. (2014). Εισαγωγή στην ανάπτυξη της γλώσσας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Παπαηλιού, Χ. (2016). Η ανάπτυξη της γλώσσας: Θεωρητικές προσεγγίσεις και ερευνητικά δεδομένα από την τυπική και αποκλίνουσα γλωσσική συμπεριφορά. Αθήνα: Παπαζήσης.

Παπανούτσος, Ε. Π. (2003). Οι δρόμοι της ζωής. Αθήνα: Νόηση.

Εκφωνήσεις:

1. Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία του ερωτήματος στην 5^η παράγραφο του Κειμένου 2 «Γιατί όλοι … εαυτό του;» (Πανελλήνιες 2020)
2. Να εξηγήσετε στο Κείμενο 1 τη λειτουργία ως προς το επικοινωνιακό τους αποτέλεσμα: της διπλής παύλας (-έχει 82.000 κατοίκους-) και των διπλών εισαγωγικών («Για παράδειγμα, όταν ρώτησα έναν μαθητή τι θα κάνει μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς, μου είπε: “Θα γίνω γιατρός, αλλά γιατρός ρομποτικής”»). (Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2020)
3. Ποια μορφή έχει ο τίτλος του Κειμένου 1 και ποιος είναι ο επικοινωνιακός του ρόλος; (Πανελλήνιες 2022)
4. Να αξιολογήσετε: α. την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του Κειμένου 1 β. τη σχέση του τίτλου αυτού με το θέμα του κειμένου και τη θέση που φαίνεται να παίρνει για αυτό ο αρθρογράφος. (3^ο Κριτήριο ΙΕΠ)

Κείμενο 1

Η άλλη δημοσιογραφία

Άρθρο του Ηλία Βεργίτση, αρχισυντάκτη στο ειδησεογραφικό τμήμα της διαδικτυακής πύλης in.gr, το οποίο δημοσιεύτηκε στις 24.11.2008 στην ψηφιακή έκδοση της εφημερίδας Το Βήμα. Το κείμενο τροποποιήθηκε κατάλληλα για τις ανάγκες της αξιολόγησης.

Θα μπορούσε να ειπωθεί – με αρκετή δόση ιστορικής αυθαιρεσίας, είναι αλήθεια – ότι ο Θουκυδίδης υπήρξε ο πρώτος δημοσιογράφος της Ιστορίας, διότι κατέγραψε γεγονότα απογυμνωμένα από τα μυθολογικά τους στοιχεία, σε μια γλώσσα λαϊκή και κατανοητή από όλους. […] Στους 26 αιώνες που μεσολάβησαν από τότε η είδηση πλέον μεταδίδεται σε κλάσματα του δευτερολέπτου και τα περιθώρια για ταυτόχρονη ανάλυσή της ολοένα στενεύουν. Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης αναζητούν νέες διεξόδους μπροστά στις αυξημένες απαιτήσεις ενός νέου είδους κοινού, που απαιτεί γρήγορη, έγκυρη, σαφή και κυρίως «έξυπνη» ενημέρωση. Μπορεί άραγε το διαδίκτυο – αν και βρίσκεται ακόμη στην εφηβική ηλικία- να εκφράσει το εξελισσόμενο αυτό αίτημα; Τι είναι τελικά αυτό που διαφοροποιεί σήμερα τα ιντερνετικά μέσα ενημέρωσης από τα παραδοσιακά;

Το πρώτο στοιχείο είναι το κοινό τους. Γνωρίζουμε, λίγο ως πολύ, το target group των εφημερίδων, της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου: το σύνολο του πληθυσμού στον χώρο εμβέλειάς τους, ο οποίος κατά κύριο λόγο περιορίζεται εντός εθνικών συνόρων. Στην περίπτωση των διαδικτυακών μέσων τα πράγματα είναι διαφορετικά: καταναλωτές του προϊόντος είναι αναγκαστικά όσοι διαθέτουν την τεχνική δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτό. Δεύτερο στοιχείο διαφοροποίησης είναι το προφίλ του μέσου «αναγνώστη». Το προφίλ του αναγνώστη εφημερίδας διαφοροποιείται σε πολλά σημεία από αυτό του ακροατή ραδιοφώνου και του τηλεθεατή, αλλά στη σκληρή ουσία του πράγματος υπάρχει ένα ενοποιητικό χαρακτηριστικό: η μαζικότητα. Και τα τρία παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης απευθύνονται σε όλους. Από τη νοικοκυρά, τον οδηγό ταξί, τον δημόσιο υπάλληλο ως τον πανεπιστημιακό λειτουργό, τον φοιτητή και τον συνταξιούχο. Όλοι είναι δυνάμει «πελάτες». Στο διαδίκτυο τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τα ιντερνετικά μέσα ενημέρωσης απευθύνονται -ακόμη- σε μια «ελίτ» πολιτών. Πρόκειται για ανθρώπους 20-40 ετών, μέσου ως ανώτερου βιοτικού επιπέδου, συνήθως μορφωμένους και πολύγλωσσους. Για τον λόγο αυτόν το κοινό των διαδικτυακών μέσων 1 ομάδα-στόχος είναι πιο απαιτητικό και πιο ενημερωμένο.

Οι διαφορές όμως γίνονται σαφέστερες σε ό,τι αφορά την αμεσότητα και τη διεισδυτικότητα της είδησης. Ο Τύπος -είναι σαφές- ενημερώνει για τα γεγονότα με μια καθυστέρηση τουλάχιστον έξι ωρών, δίνοντας όμως τη δυνατότητα στον αναγνώστη να εμβαθύνει στην είδηση, προσφέροντας την ανάλυσή της σε έναν πεπερασμένο χώρο χαρτιού. Το ραδιόφωνο είναι ευέλικτο και ενημερώνει άμεσα για γεγονότα που μόλις συνέβησαν, χωρίς όμως να έχει τη δυνατότητα να συνδέσει με τα προηγούμενα που οδήγησαν σε αυτά και χωρίς να δίνει στον ακροατή μια σφαιρική εικόνα της κατάστασης, όπως θα έκανε μια εφημερίδα. Η δε τηλεόραση είναι άμεση όσο και το ραδιόφωνο αλλά παραμένει δέσμια της εικόνας, δηλαδή του εντυπωσιασμού: γεγονότα με καλή εικόνα γίνονται βασικές και ουσιαστικές ειδήσεις. Ειδήσεις χωρίς εικόνα «θάβονται» σε μερικά δευτερόλεπτα στο τέλος των δελτίων. Το ίντερνετ είναι το μοναδικό μέσο που λειτουργεί με όλα τα πλεονεκτήματα των υπολοίπων και με τα επιπλέον που του δίνουν τα τεχνικά χαρακτηριστικά του. Ο αναγνώστης ενημερώνεται άμεσα -μέσα σε ελάχιστα λεπτά- για την είδηση που αυτός επιθυμεί, πληροφορείται για προηγούμενα γεγονότα, έχει στη διάθεσή του απεριόριστο οπτικοακουστικό υλικό, αναλύσεις από άπειρες πηγές, αρθρογραφία και, κυρίως, όλα αυτά παραμένουν στη διάθεσή του θεωρητικά για πάντα, αποθηκευμένα κάπου στο Διαδίκτυο.

Εκφώνηση:

Να εξηγήσετε στο Κείμενο 1 τη λειτουργία ως προς το επικοινωνιακό τους αποτέλεσμα:

α. της διπλής παύλας και του ερωτηματικού στο χωρίο: «Μπορεί άραγε το διαδίκτυο – αν και βρίσκεται ακόμη στην εφηβική ηλικία – να εκφράσει το εξελισσόμενο αυτό αίτημα;» (1^η  παράγραφος),

β. της άνω και κάτω τελείας στο χωρίο: «Στην περίπτωση των διαδικτυακών μέσων τα πράγματα είναι διαφορετικά: καταναλωτές του προϊόντος είναι αναγκαστικά …» (2^η  παράγραφος),

γ. των εισαγωγικών στο χωρίο: «Ειδήσεις χωρίς εικόνα «θάβονται» σε μερικά δευτερόλεπτα στο τέλος των δελτίων» (3^η  παράγραφος) και

δ. των κομμάτων στο χωρίο: «Ο αναγνώστης ενημερώνεται άμεσα -μέσα σε ελάχιστα λεπτά- για την είδηση που αυτός επιθυμεί, πληροφορείται για προηγούμενα γεγονότα, έχει στη διάθεσή του απεριόριστο οπτικοακουστικό υλικό, αναλύσεις από άπειρες πηγές, αρθρογραφία…» (3^η  παράγραφος).

Ο συγγραφέας Ηλίας Βεργίτσης αξιοποιεί ποικιλία σημείων στίξης σε όλο το άρθρο του.  Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη παράγραφο κάνει χρήση της διπλής παύλας και του ερωτηματικού στο χωρίο «Μπορεί άραγε το διαδίκτυο –αν και βρίσκεται ακόμη στην εφηβική ηλικία- να εκφράσει το εξελισσόμενο αυτό αίτημα;».  Ανάμεσα στις παύλες παραθέτει ένα σχόλιο απαραίτητο για την κατανόηση του κειμένου.  Στην προσπάθειά του να παρουσιάσει τις διαφορές ανάμεσα στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και το διαδίκτυο  και την ανάγκη για έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση εμφατικά διατυπώνει πως το διαδίκτυο βρίσκεται στην εφηβική ηλικία και αναρωτιέται αν μπορεί να ικανοποιήσει αυτήν την ανάγκη.  Παράλληλα, με τη χρήση του ερωτηματικού προβληματίζεται για το αν το διαδίκτυο, που αποτελεί ένα σύγχρονο μέσο που έχει εισβάλει στη ζωή μας τις τελευταίες δεκαετίες, δύναται να ικανοποιήσει το αίτημα για «γρήγορη έγκυρη, σαφή και κυρίως «έξυπνη» ενημέρωση» του σύγχρονου απαιτητικού κοινού, όπως προαναφέρθηκε.

Στη συνέχεια, στη δεύτερη παράγραφο εντοπίζεται η άνω και κάτω τελεία στο χωρίο «Στην περίπτωση των διαδικτυακών μέσων τα πράγματα είναι διαφορετικά: καταναλωτές του προϊόντος είναι αναγκαστικά όσοι διαθέτουν την τεχνική δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτό».  Με την άνω κάτω τελεία ο συγγραφέας επεξηγεί ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και στο διαδίκτυο ως προς το κοινό τους, ισχυριζόμενος ότι το κοινό του διαδικτύου είναι όσοι έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία.

Στην τρίτη παράγραφο αξιοποιεί τα εισαγωγικά στο απόσπασμα «Ειδήσεις χωρίς εικόνα «θάβονται» σε μερικά δευτερόλεπτα στο τέλος των δελτίων».  Θέτει το ρήμα «θάβονται» σε εισαγωγικά, γιατί χρησιμοποιείται μεταφορικά και ειρωνικά.  Επιδιώκοντας να τονίσει τη δύναμη της εικόνας, που διαθέτει η τηλεόραση, ισχυρίζεται ότι οι ειδήσεις χωρίς εικόνα παρουσιάζονται στο τέλος των δελτίων ειδήσεων σε μερικά δευτερόλεπτα με αποτέλεσμα να θεωρούνται ασήμαντες και ουσιαστικά να αποκρύπτονται.

Τέλος, στην τρίτη παράγραφο στο χωρίο «Ο αναγνώστης ενημερώνεται άμεσα -μέσα σε ελάχιστα λεπτά- για την είδηση που αυτός επιθυμεί, πληροφορείται για προηγούμενα γεγονότα, έχει στη διάθεσή του απεριόριστο οπτικοακουστικό υλικό, αναλύσεις από άπειρες πηγές, αρθρογραφία και, κυρίως, όλα αυτά παραμένουν στη διάθεσή του θεωρητικά για πάντα, αποθηκευμένα κάπου στο Διαδίκτυο» γίνεται χρήση των κομμάτων.  Παραθέτει σε ασύνδετο σχήμα όμοιες κύριες προτάσεις «ενημερώνεται άμεσα…για την είδηση που αυτός επιθυμεί, πληροφορείται για προηγούμενα γεγονότα, έχει στη διάθεσή του απεριόριστο οπτικοακουστικό υλικό».  Επίσης, παραθέτει σε ασύνδετο σχήμα όμοιους όρους -αντικείμενα- «έχει στη διάθεσή του απεριόριστο οπτικοακουστικό υλικό, αναλύσεις από άπειρες πηγές, αρθρογραφία».  Με τη χρήση των κομμάτων / ασύνδετου σχήματος πυκνώνει τον λόγο του και προτίθεται να παρουσιάσει με έμφαση και ένταση το πλήθος των δυνατοτήτων που παρέχει το διαδίκτυο αλλά και το πλήθος των πληροφοριών σε διαφορετική μορφή.

Οι παραπάνω ενδεικτικές αναλύσεις, σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου, εκπονήθηκαν από τη συνάδελφο Μαρία Μποβολή, η οποία τις παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.