Η απελπισία γενεσιουργός αιτία της σχολικής βίας

Η ενδοσχολική βία κλιμακώνει επικίνδυνα την παρουσία της, σε σημείο που να μην μπορούμε άλλο να της γυρνάμε την πλάτη. Για να προσεγγίσουμε την ενδοσχολική βία δε θα πρέπει να την εξετάσουμε μεμονωμένα και ανεξάρτητα από τον κοινωνικό μας περίγυρο, την οικογένεια και το ίδιο το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Τα παιδιά αναπαράγουν την ενδοοικογενειακή βία, τα κοινωνικά αδιέξοδα και τις ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος μέσα στο ίδιο το σχολικό περιβάλλον.

Από το 2006 (έρευνα ΕΚΚΕ) η σχολική βία στη χώρα μας περιλαμβάνει καταστροφές σχολικού εξοπλισμού, βανδαλισμούς, λεκτική και σωματική βία (ξυλοδαρμούς), εκφοβισμούς και αποκλεισμούς από τις παρέες. Στα αστικά κέντρα εμφανίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό. Μαθητές με χαμηλή βαθμολογία εμπλέκονται περισσότερο σε παρόμοια περιστατικά, είτε ως θύτες είτε ως θύματα. Τα αγόρια είναι συχνότερα δράστες και θύματα σχολικού εκφοβισμού, με εξαίρεση την περίπτωση σεξουαλικής προσβολής όπου θύματα είναι κυρίως τα κορίτσια.

Από έρευνα που διενεργήθηκε από την εταιρία ερευνών PULSE R.C με την επιστημονική συνεργασία του ΕΚΚΕ υπό τον τίτλο «παιδική και νεανική βία μέσα από τα μάτια των γονέων» προκύπτει ότι σε σύνολο 1566 γονέων με παιδιά ηλικίας 10-17 ετών από το λεκανοπέδιο Αττικής, ένας στους δύο γονείς «ομολόγησε ότι τα παιδιά τους πάσχουν από άγχος ή κατάθλιψη»! Το 92% των γονέων δηλώνει ότι έχει πολύ καλές ή καλές σχέσεις με το παιδί του, εντούτοις, οι 3 στους 10 ομολογούν ότι αφιερώνουν την ημέρα λιγότερο από 1 ώρα έως καθόλου για το παιδί τους.

Η σχολική βία ως βία «που εκφράζει αίτημα» χρειάζεται πάνω απ’ όλα μία απάντηση ανοχής, διαλόγου, στήριξης και διαθεσιμότητας και όχι εύκολες ακυρωτικές λύσεις τύπου «αποδιοπομπαίου τράγου». Στόχος του κάθε σχολείου και της εκπαίδευσης είναι η κοινωνικοποίηση των μαθητών και η ανάδειξη της ατομικότητας μέσα από την συλλογικότητα, τη συνεργασία της ομάδας, την αποδοχή του διαφορετικού. Ο στόχος αυτός δεν επιτυγχάνεται, γιατί απλούστατα δεν έχει τεθεί ποτέ. Το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα αδυνατεί να κάνει την αυτοκριτική του και να εκσυγχρονιστεί απαντώντας στην ανάγκη δημιουργίας ενός ομαδο-συνεργατικού συστήματος εκπαίδευσης όπου ο ρόλος του μαθητή θα μεταβληθεί από μία παθητική στάση ατομικής αποδοχής γνώσεων σε μία ενεργητική αναζήτηση και επεξεργασία γνώσεων, έκφρασης ιδεών και συναισθημάτων σε ομαδική βάση.

Το κυρίαρχο εκπαιδευτικό σύστημα με την στείρα και άκριτη αποστήθιση της διδακτέας ύλης οδηγεί στην τυποποίηση της γνώσης και στην αδυναμία να αναπτύξει ο μαθητής μία προσωπική σχέση με αυτή και μέσω αυτής με τους συμμαθητές του. Το γεγονός αυτό ακυρώνει τους νέους και τους οδηγεί σε σταδιακή συρρίκνωση της εικόνας εκτίμησης του εαυτού τους, σε αδυναμία να εκφράσουν τη ματαίωση και το θυμό τους. Η ανεπάρκεια και η κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος οδηγεί σε διάφορα επεισόδια (βίαιες συμπεριφορές και συγκρούσεις) που αναδεικνύουν τις δυσκολίες κοινωνικοποίησης και ενσωμάτωσης των μαθητών. Έτσι, η σχολική βία αναγορεύεται σε αίτημα-πρόφαση-αντίδραση.

Το σχολικό περιβάλλον, για να αποκτήσει πρωτίστως σχέσεις συνοχής, αλληλεγγύης και ανθρωπισμού, πρέπει να εκπαιδεύει στα πλαίσια της ομάδας και όχι να οδηγεί στην αναπαραγωγή ενός εκπαιδευτικού μονόδρομου με στόχο την βαθμολογική αξιολόγηση του μαθητή από τον δάσκαλο όπως γίνεται σήμερα. Ένα ομαδο-συνεργατικό σύστημα εκπαίδευσης αποβλέπει στο να κινητοποιήσει τον μαθητή με την ενεργητική ισότιμη συμμετοχή του στα πλαίσια της μαθητικής ομάδας με στόχο την κριτική επεξεργασία, κατανόηση, παρουσίαση και αφομοίωση της διδακτέας ύλης. Ο ρόλος του καθηγητή παραμένει το ίδιο αναγκαίος και σημαντικός καθώς κατευθύνει και συντονίζει τις μαθητικές ομάδες στα νέα τους καθήκοντα, αξιολογεί και εμπλουτίζει το έργο τους. Η ανάπτυξη δυναμικής στα πλαίσια μιας σχολικής ομάδας απαντά στις πρωταρχικές και επιτακτικές ανάγκες των νέων για επικοινωνία, αυτοπραγμάτωση, δημιουργική έκφραση και αυτοαξιολόγηση.

Ασφαλώς, η βία των μαθητών και των νέων έχει πολλές αιτίες πέραν της μονοδιάστατης σχολικής φίμωσης/ντρεσαρίσματος που υφίστανται. Παράγοντες όπως η οικογενειακή αποξένωση, η στέρηση σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, οι απρόσωπες σχέσεις γειτονίας, το έλλειμμα φυσικού και κοινωνικού ζωτικού χώρου, η αλλοτρίωση και παθητικοποίηση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, της τηλεόρασης και των Η/Υ, η μαζική προβολή και η ηρωοποίηση της βίας, η αύξηση της φτώχειας, της εγκληματικότητας και του κοινωνικού ρατσισμού αποτελούν μερικές από τις βασικότερες αιτίες της νεανικής και σχολικής βίας. Όμως, το σχολείο είναι το βασικό εργαστήρι διάπλασης των νέων ανθρώπων και το ουσιαστικότερο μέσο παρέμβασης που διαθέτει η κοινωνία για την ισορροπημένη και υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξή τους. Εάν δεν αξιοποιηθεί σωστά ο εργαλειακός του χαρακτήρας-κλειδί, τότε η νεολαία και η κοινωνία δεν θα μπορέσουν να αναπτύξουν αντιστάσεις στην κλιμακούμενη βία.

Διασκευασμένο κείμενο της Μίτση Σχοινά στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (24/4/2009)

[Η Αστραδενή στο νέο σχολείο της]

Η Αστραδενή ζει με την οικογένειά της στη Σύμη. Όμως η ζωή στο νησί είναι δύσκολη και ο πατέρας της αναγκάζεται να πουλήσει το καΐκι του και να μετακομίσει όλη η οικογένεια στην Αθήνα. Η Αστραδενή νοσταλγεί τη ζωή στο νησί, το σπίτι της, το σχολείο της, τους γείτονές της, τους φίλους της και τα χαρούμενα παιχνίδια μαζί τους. Νιώθει αποξενωμένη στο νέο της περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν στο καινούργιο σχολείο τής συμπεριφέρονται με περιφρόνηση. Τα αποσπάσματα που θα διαβάσετε στη συνέχεια έχουν να κάνουν με το σχολείο και το περιβάλλον του.

[…]«Λοιπόν», είπε αυτή και άνοιξε ένα πράσινο τετράδιο, «για σήκω εσύ, η καινούργια, και πες μου τ’ όνομά σου».

Στάθηκα όρθια δίπλα στο θρανίο μου κι είπα: «Αστραδενή Χατζηπέτρου».

Η κυρία δε με κοίταζε, ετοιμαζότανε να γράψει τ’ όνομά μου στο τετράδιο —ο κατάλογος θα ήταν— αλλά τα παιδιά άρχισαν τα γέλια… Γιατί άραγε;… Και τότε εκείνη σήκωσε το κεφάλι, χτύπησε ένα χάρακα στο τραπέζι και είπε:

«Ησυχία εσείς! Πώς το είπες αυτό το όνομα;».

«Αστραδενή Χατζηπέτρου».

«Όχι το Χατζηπέτρου… το Αστραδενή… Χριστιανικό είναι;…».

«Ναι», έκανα με το κεφάλι. Έτρεμα. Δεν της άρεσε τ’ όνομά μου, φαίνεται…

Δηλαδή, ΕΤΣΙ σε βάφτισε ο παπάς;», ξαναρώτησε.

«Αστερόπη, με βάφτισε, αλλά με φωνάζουν Αστραδενή».

«Και το… Αστραδενή είναι χριστιανικό;».

«Μάλιστα. Η κυρία μας —η δασκάλα μου— θέλω να πω η παλιά μου η δασκάλα, μου είπε ότι είναι πολύ αρχαίο όνομα. Είναι ένα αστέρι από τα εφτά της Πούλιας…».

(Τι μου ‘ρθε και τα ‘λεγα όλα αυτά… Θάλασσα τα ‘κανα… Ορίστε! Τα παιδιά γελάνε… Τι γελάνε, δηλαδή… αυτά σπαρταράνε, χτυπιούνται πάνω στα θρανία τους…).

Η δασκάλα χτυπάει το χάρακα στο τραπέζι και φωνάζει: «Ησυχία!».

«Εγώ, δεν ξέρω τέτοιο όνομα. Πότε γιορτάζεις, τέλος πάντων, για να καταλάβω».

«Οι Αστερόπες δε γιορτάζουν. Μόνο γενέθλια έχουν».

Άλλα γέλια από κάτω. Μα γιατί γελάνε ΕΤΣΙ όλοι αυτοί;… Πρέπει να τα μπαλώσω, αλλιώς αυτή η δασκάλα θα με γράψει στα μαύρα κατάστιχα…

«Μερικές Αστερόπες, κυρία, λέω, γιορτάζουν της Αγίας Ουρανίας. Εγώ όμως δεν κάνω γιορτή…».

«Λοιπόν, για να τελειώνουμε», είπε η κυρία κι έγραφε… «ΟΥ-ΡΑ-ΝΙ-Α ΧΑ-ΤΖΗ-ΠΕ- ΤΡΟΥ».

«Αστερόπη, κυρία!», φώναξα. «Αυτό είναι τ’ όνομά μου».

«Πρόσεξε, γιατί δε θα τα πάμε καλά εμείς οι δύο!

ΟΥΡΑΝΙΑ θα σε φωνάζω. Αυτό είναι όνομα της Εκκλησίας μας».

Μια μέρα, κάτι κορίτσια μου τραγουδούσανε ένα πειραχτικό τραγούδι: «Αστερία, Αστερία, είσαι μια μικρή κυρία». Τις πλάκωσα στο ξύλο. Με νευριάζανε… Καθόμουν στη γωνιά μου κι έτρωγα το κουλούρι μου κι αυτές εκεί: «Αστερία κι Αστερία…». Στην αρχή έκανα ότι δεν καταλάβαινα, μετά… άνθρωπος είμαι κι εγώ… τις βούτηξα απ’ τα μαλλιά — τις δύο— και τις έφερα κάτω. Είμαι πολύ καλή σ’ αυτό το κόλπο. Μου το ‘χει μάθει ο ξάδελφος μου ο Ντίνος.

Οι μαρτυριάρες πήγανε στη δασκάλα. Με φώναξε η δεσποινίς. Της τα ‘πα κι εγώ. Δε θα μίλαγα, αν δε γινόταν η φασαρία, αλλά τώρα που έγινε… Θα έκανα υπομονή, πόσος καιρός μας μένει… Ένας μήνας!… Του χρόνου μπορεί και να ‘χω άλλη δασκάλα… Αλλά τώρα… Δεν την κράτησα τη γλώσσα μου και τα ‘πα. Καλά λέει η μάνα μου ότι είμαι «γλωσσού».

«Με λέγανε Αστερία», είπα στη δεσποινίδα, «κι εγώ θύμωσα. Ούτε Αστερία ούτε Ουρανία με λένε. Τ’ όνομά μου είναι Αστραδενή! Κι ο παπα-Λεμόνης, που είναι Χριστιανός με Χ κεφαλαίο, τη βαφτιστικιά του Αστραδενή τη φωνάζει. Κι εμένα Αστραδενή με λένε. Κι όποιος με ξαναπεί μ’ άλλο όνομα δε θ’ ακούσω!…»

Αυτό, βέβαια, για την αφεντιά της το είπα. Ουρανία με ανέβαζε, Ουρανία με κατέβαζε.

Θύμωσε. Με είπε αυθάδη, αναιδή και τέτοια. Με πήγε στον κύριο διευθυντή. Εκεί έγινε άλλη φασαρία. Ο διευθυντής με ρώτησε πώς με βάφτισε ο παπάς. Του ‘πα. Ανοιξε και το χαρτί που ‘χα φέρει απ’ τη Σύμη και που μ’ έγραφε Αστερόπη. Είπε στη δεσποινίδα να με φωνάζει Αστερόπη.

Όχι ότι με πείραζε… Καλό και περίκαλο το Αστερόπη… Αλλά σκέφτομαι… «Αστραδενή, ή που καταφέρνεις να σε φωνάζουν Αστραδενή ή που δεν αξίζεις τίποτα…».

Είπα, λοιπόν, στο διευθυντή ότι και τους Γιάννηδες τους βαφτίζει ο παπάς Ιωάννηδες, ποιος όμως τους λέει έτσι… Όλοι Γιάννηδες τους φωνάζουν… Γέλασε ο διευθυντής κι είπε: «Εντάξει, μη χάνουμε την ώρα μας για ένα όνομα. Αστραδενή, λοιπόν!…».

Η δεσποινίς, αν την έπιανες από τη μύτη, θα ‘σκαγε. Εγώ δεν τολμούσα να την κοιτάξω.

Τις πρώτες φορές που με φώναξε «Ουρανία», σκέφτηκα ότι θα με είχε συνηθίσει έτσι και δεν απάντησα. Έκανα σαν να μίλαγε σε κάποιον άλλον. Μια, δυο, άρχισε να με φωνάζει Αστραδενή. Πολύ μου άρεσε. Να, σαν να ‘τρεχε δροσερό νεράκι μέσα μου. Έτσι μου φαινόταν.

Ευγενία Φακίνου, «Αστραδενή»

Θέμα Α

Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά, σε κείμενο 60-70 λέξεων, τις προτάσεις που διατυπώνει η αρθρογράφος του Κειμένου 1, ώστε το σχολείο ν’ ανταποκρίνεται στον κοινωνικό του ρόλο και να μην κλιμακώνει τον ενδοσχολικό εκφοβισμό.

Μονάδες 15

Θέμα Β

Β1. Να γράψετε δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν νομίζετε ότι η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα του Κειμένου 1. Στη συνέχεια να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.

α. Η ενδοσχολική βία πρέπει να εξετάζεται ανεξάρτητα από τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες εκδηλώνεται.

β. Το εκπαιδευτικό σύστημα, πλέον, ανταποκρίνεται επαρκώς στις νέες κοινωνικές απαιτήσεις προάγοντας τη συνεργασία και την ομαδικότητα στους μαθητές.

γ. Μέσα σ’ ένα ομαδοσυνεργατικό σύστημα εκπαίδευσης οι νέοι ικανοποιούν τις ανάγκες τους για επικοινωνία και αυτοπραγμάτωση.

δ. Το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα βοηθάει τον μαθητή να αναπτύξει μια προσωπική σχέση με τη γνώση και με τους συμμαθητές του.

ε. Το σχολείο αποτελεί καθοριστικό παράγοντα καταπολέμησης της βίας.

Μονάδες 10

Β2. α. Προσεγγίσουμε, ανάδειξη, συρρίκνωση, επιτακτικές, αλλοτρίωση: Οι υπογραμμισμένες λέξεις του Κειμένου 1 ανήκουν σε πιο επίσημη μορφή λεξιλογίου. Να καταγράψετε από μία συνώνυμη για κάθε μία από αυτές τις λέξεις, ώστε το ύφος να καθίσταται πιο απλό και καθημερινό.

Μονάδες 5

β. Να εντοπίσετε το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο και την κυρίαρχη έγκλιση του Κειμένου 1, τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με δύο αναφορές στο κείμενο για το καθένα από αυτά. Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση των συγκεκριμένων γλωσσικών επιλογών;

Μονάδες 10

Β3. Ποιες πληροφορίες παρέχει ο τίτλος του Κειμένου 1; Ανταποκρίνεται στο περιεχόμενό του; Πώς τον κρίνετε; Δώστε έναν δικό σας κυριολεκτικό ή μεταφορικό τίτλο.

Μονάδες 15

Θέμα Γ

Η ενδοσχολική βία αποτελεί, δυστυχώς, υπαρκτό φαινόμενο στο σύγχρονο σχολείο. Με αφορμή τις περιπέτειες της Αστραδενής γράψτε ένα σύντομο κείμενο (150-200 λέξεις) εστιάζοντας στα συναισθήματά της και τον τρόπο με τον οποίο εσείς θα ενεργούσατε. Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και τους κειμενικούς δείκτες.

(είδος αφηγητή, είδος αφήγησης, αφηγηματικοί τρόποι, σχήματα λόγου)

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Για την 6^η Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Σχολικής Βίας και του εκφοβισμού, συμμετέχετε ως εκπρόσωπος του σχολείου σας σε μια εκδήλωση που διοργανώνουν οι τοπικοί φορείς ενάντια στη βία. Σε σχετική ομιλία σας καλείστε να εκφράσετε την ανησυχία και την αγανάκτησή σας για τα αυξημένα περιστατικά βίας στους σχολικούς χώρους. (300-400 λέξεις)

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Ενδεικτικές Απαντήσεις Κριτηρίου

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Γεωργίας Μωραΐτη, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.