Ελπίδα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Γιατί η ελπίδα από μόνη της δεν κατορθώνει τίποτα

Τι είναι η ελπίδα τέλος πάντων; Οι φιλόσοφοι έχουν χύσει πολύ μελάνι για το θέμα αυτό και έχουν, ύστερα από αρκετές διαφωνίες, καταλήξει σε ευρεία ομοφωνία. Η ελπίδα αποτελείται από λαχτάρα και πίστη. Όταν ελπίζουμε κάτι, εν μέρει το ευχόμαστε αλλά και το θεωρούμε εφικτό. Δεν ελπίζουμε κάτι που δεν θέλουμε. Ούτε τρέφουμε ελπίδες για κάτι εκτός πραγματικότητας ή που το θεωρούμε δεδομένο ότι θα συμβεί. Επιπλέον, όταν ελπίζουμε κάτι, ομολογούμε σιωπηρά ότι δεν εξαρτάται απολύτως από μας. Δεν έχει νόημα να ελπίζουμε κάτι που μπορούμε να το μετατρέψουμε σε πραγματικότητα από μόνοι μας. Η ελπίδα είναι μια παραχώρηση σε αυτά που δεν είναι στο χέρι μας.

Και οι δύο όψεις της ελπίδας –η λαχτάρα και η πίστη– έχουν ουσιαστική μορφή. Η ελπίδα επομένως είναι κάτι παραπάνω από ένα αδρανές ονειροπόλημα: εμπεριέχει και συναισθηματική δέσμευση. Γι’ αυτό ο Σαίρεν Κίρκεγκορ χρησιμοποίησε τη λέξη «πάθος» όταν όριζε την ελπίδα ως «πάθος γι’ αυτό που είναι δυνατόν». Παρομοίως, δεν είναι αρκετό να έχουμε αυτό που θα αποκαλούσαμε «αδρανή πίστη». Με τη φράση αυτή εννοώ ότι δεν αρκεί να θεωρούμε κάτι πιθανό· πρέπει επιπλέον την πιθανότητα αυτή να τη θεωρούμε «ζωντανή». Δεν χρειάζεται να είμαστε αισιόδοξοι, ούτε να είναι οι πιθανότητες με το μέρος μας. Αλλά πρέπει το ενδεχόμενο αυτό να το λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη μας έμπρακτα: είναι σαν κάτι που θα σχεδιάζαμε, έστω και ως τελευταία καταφυγή. (Αν εύχεσαι μια εξέταση αίματος να βγει αρνητική, και θεωρητικά ξέρεις ότι αυτό είναι πιθανό, αλλά αποκλείεις το ενδεχόμενο να συμβεί, τότε δεν εύχεσαι πια το τεστ να βγει αρνητικό.) Όταν οι ελπίδες σου κρέμονται από ένα ενδεχόμενο που αποκλείεις να πραγματοποιηθεί, η στάση σου απέναντί του είναι απελπισμένη. Έχεις αφεθεί στη μοίρα σου.

Σε ένα βιβλίο που έγραψε μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003, η συγγραφέας και ακτιβίστρια Ρεμπέκα Σόλνιτ υπερασπίστηκε την ελπίδα: «Η ελπίδα δεν είναι λαχείο να την κρατάς σφιχτά στο χέρι, καθισμένος στον καναπέ σου, ελπίζοντας να σταθείς τυχερός» γράφει. Αντιθέτως, «η ελπίδα πρέπει να σε σπρώχνει έξω από την πόρτα, γιατί θα χρειαστεί να καταβάλεις την υπέρτατη προσπάθεια που μπορείς για να μείνεις έξω από πολέμους, από την καταλήστευση των θησαυρών της γης και την κονιορτοποίηση των φτωχών και των περιθωριοποιημένων στο μέλλον. Ελπίδα απλώς σημαίνει ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, όχι υπεσχημένος ούτε εξασφαλισμένος. Ελπίδα είναι το κάλεσμα σε δράση· η δράση είναι αδύνατη χωρίς την ελπίδα». Η Σόλνιτ ενδεχομένως να έχει δίκιο όταν λέει ότι δεν υπάρχει δράση χωρίς ελπίδα: δεν μπορείς να παλέψεις γι’ αυτά που σε νοιάζουν όταν η επιτυχία δεν είναι εξασφαλισμένη, χωρίς να ελπίζεις ότι θα πετύχεις ή έστω ότι θα σημειώσεις κάποια πρόοδο. Κι εδώ είναι που ξεκινάει ο μύθος για την αξία της ελπίδας. Η ελπίδα είναι η προϋπόθεση εκείνου που έχει σημασία: της επιδίωξης της ουσιαστικής αλλαγής. Αλλά αυτό δεν αρκεί για να καταστήσει πολύτιμη την ελπίδα.

Ας πάρουμε ως παράδειγμα τον Προμηθέα, να σφυρηλατεί το σίδερο στο καμίνι του. Δεν θα μπορούσε να κατασκευάσει αλέτρια ή σπαθιά χωρίς την καυτή φλόγα, αλλά η θερμοκρασία του μετάλλου, ο καπνός και οι σπίθες είναι στην καλύτερη περίπτωση μέσα για την επίτευξη του στόχου. Η ελπίδα είναι η θερμοκρασία στην οποία το μέταλλο μπορεί να πλαστεί, να πάρει το επιθυμητό σχήμα. Η ελπίδα είναι το σημείο στο οποίο θα εξωθηθούμε σε δράση. Αλλά δεν είναι η πηγή της θερμότητας αυτή που θα μας φέρει στο σημείο εκείνο ή η δύναμη που θα μας κινήσει προς τα μπρος, η σφυριά με την οποία θα λυγίσουμε τον κόσμο. Σαν το καυτό σίδερο, η ελπίδα είναι κι αυτή επικίνδυνη: μπορεί να μας πληγώσει. Κι από μόνη της, η ελπίδα δεν κατορθώνει τίποτα.

 Ο Κίραν Σέτιγια, καθηγητής φιλοσοφίας στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), καταπιάνεται με το θέμα στο 7ο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του «Η ζωή είναι δύσκολη – Πώς η φιλοσοφία θα μας βοηθήσει να βρούμε τον δρόμο μας».

Σαίρεν Κίρκεγκωρ. Δανός φιλόσοφος και θεολόγος, ποιητής,
κοινωνικός κριτικός και θρησκευτικός συγγραφέας.

Η ελπίδα ως κατόρθωμα

Καθημερινή, 01.10.2018

Του Παύλου Κόντου*

Η ελπίδα είναι πανταχού παρούσα στη ζωή μας: ευοδώνεται ή ματαιώνεται, αναγεννιέται ή απαξιώνεται. Την επικαλούμαστε ή μας εγκαταλείπει σε στιγμές κρίσης· τη θεωρούμε φυσική συνέχεια της πραγματικότητας σε στιγμές ευημερίας. Αυτό που μας διαφεύγει είναι ότι, ανεξαρτήτως συνθηκών, βίου, το να ελπίζουμε σωστά συνιστά επίτευγμα.

Τι είναι η ελπίδα; Μια πρώτη απάντηση θα ήταν: η ελπίδα είναι συναίσθημα, όπως ο φόβος. Ενώπιον όσων φαντάζουν αβέβαια και απαιτούν την ανάληψη ρίσκου, αντιδράμε είτε με φόβο (μειώνοντας την έκθεσή μας στον κίνδυνο) είτε με ελπίδα (μην εγκαταλείποντας τα σχέδιά μας). «Πιστεύουμε ότι κάτι καλό θα προκύψει από τις ενέργειές μας» ,σημαίνει πως η ελπίδα ενσωματώνει την πεποίθηση ότι κάτι είναι εφικτό και την επιθυμία για την πραγμάτωσή του (εδώ, καλό σημαίνει επιθυμητό).

Μια ακριβέστερη απάντηση στο ερώτημα «τι είναι η ελπίδα;» θα ήταν: η ελπίδα είναι πιο σύνθετη από ένα απλό συναίσθημα· αποτελεί συστατικό της ικανότητάς μας για πράξη: χωρίς την ελπίδα ενεργητικότητας: την ικανότητά μας να παράγουμε εικόνες για το πώς θα είναι τα πράγματα όταν θα έχουμε πραγματώσει τους σκοπούς μας (εικόνες που λαμβάνουν την πρώτη ύλη τους από τη μέχρι τώρα εμπειρία μας). Συνιστά ένα βλέμμα που διανοίγει για εμάς το πεδίο όσων μελλοντικών καλών είναι εφικτά.

Η δυσκολία των περισσοτέρων από εμάς συνίσταται στο ότι δεν ξέρουμε να ελπίζουμε σωστά (αυτό που ο Αριστοτέλης ονόμαζε ελπίδα «επιεική» ή «αγαθήν»): συγχέουμε την ελπίδα με το ευχολόγιο (εκφυλίζοντάς την σε κενή αισιοδοξία)· τη φαντασία με τη φαντασιοπληξία (παραμορφώνοντας την εικονοπλαστική ικανότητα της ελπίδας σε σκέτη μυθοπλασία)· την επίγνωση των ορίων μας με τη δύναμη της θέλησης (ως εάν το «θέλω» να συνεπαγόταν το «μπορώ»)· τον ‘Αλλον με τον ευεργέτη (ως εάν οι άλλοι να έπρεπε να επωμιστούν και τις δικές μας ενέργειες), κ.τ.λ. Το να ελπίζει κανείς σωστά είναι ένα κατόρθωμα.

* Ο κ. Παύλος Κόντος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Τελευταίο βιβλίο του: «Τα δύο ευ της ευτυχίας: Εισαγωγή στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη» (ΠΕΚ, 2018).

«Η Απελπισία»

«Η απελπισία
Δεν είναι συναίσθημα διαρκείας
Ή
Εμμονής
Κανείς δεν εμμένει σε τέτοια φτώχεια
Που δεν είναι μόνο φτώχεια ή ερήμωση
Είναι αφανισμός
Μπορεί να γδυθείς βέβαια στο παγωμένο δάσος
Και συχνά βρέθηκες γυμνός
Και τα ρούχα χάθηκαν
Κι άλλα δεν είχες
Αλλ’ εάν δε ζητήσεις
Κάποια κουρέλια να σε προφυλάξουν
Το δάσος δεν υπάρχει πια για σένα
Μήτ’ εσύ για το δάσος

Όμως εδώ βρίσκεσαι
Προσμένοντας τα δέντρα να ξανανθίσουν
Δε σε διακρίνω καλά
Μες στο χιόνι που πέφτει
Αλλά θα βρήκες και πάλι
Κουρέλια για να φορέσεις
Και θα ονειρεύεσαι πάλι
Μια καινούργια στολή

Η απελπισία δεν είναι συναίσθημα διαρκείας
Αφού υπάρχω
Και υπάρχεις
Η απελπισία τελειώνει σύντομα
Έτσι
Ή
Αλλιώς»

Μηνάς Δημάκης

ΘΕΜΑ Α:

Α1. Ο συγγραφέας στο Κείμενο 2 διερωτάται στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο για το περιεχόμενο της έννοιας «ελπίδα». Να το αποδώσετε περιληπτικά. (50-60 λέξεις)

Μονάδες 20

ΘΕΜΑ Β:

Β1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:

1. Στην 1^η παράγραφο του Κειμένου 1 ο συγγραφέας αναφέρει ότι:

α.) ελπίζουμε για κάτι ανέφικτο

β) ελπίζουμε κάτι που επιθυμούμε και θεωρούμε δυνατό να πραγματοποιηθεί

γ) ελπίζουμε να πραγματοποιηθεί το ανέφικτο

2. Στη 2^η παράγραφο του Κειμένου 1 ο όρος «αδρανής πίστη» σημαίνει ότι:

α) ο άνθρωπος που ελπίζει γίνεται νωθρός

β) μόνο οι απαθείς άνθρωποι ελπίζουν

γ) οι άνθρωποι πρέπει να πιστεύουν στη δύναμη της ελπίδας

3. Στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 η ακτιβίστρια Σόλνιτ

α) είναι υπέρμαχος της ελπίδας γενικά

β) είναι υπέρμαχος της ελπίδας που ωθεί σε δράση

γ) είναι υπέρμαχος της ελπίδας σε περιπτώσεις που όλες οι προσπάθειες του ανθρώπου έχουν αποτύχει

4. Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 με τη φράση «Κι από μόνη της, η ελπίδα δεν κατορθώνει τίποτα.» ο συγγραφέας

α) προτρέπει έμμεσα να ελπίζουμε καταβάλλοντας προσπάθεια

β) διαπιστώνει ότι το να ελπίζει κανείς είναι αδιέδοξη κατάσταση

γ) απορρίπτει την ελπίδα

5. Στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 2 ο συντάκτης ορίζει την ελπίδα ως

α) ένα συναίσθημα

β) ως διορατικότητα

γ) ως συστατικό δραστηριοποίησης

6. Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 2 με τη φράση «Το να ελπίζει κανείς σωστά είναι ένα κατόρθωμα.» ο συντάκτης εννοεί ότι:

α) πολλοί άνθρωποι ελπίζουν με μάταιο τρόπο

β) πολλοί άνθρωποι ελπίζοντας κατορθώνουν πολλά επιτεύγματα

γ) πολλοί άνθρωποι αγνοούν την αριστοτελική έννοια της ελπίδας

Μονάδες 15

Β2. Ποιος είναι ο ρόλος του παραδείγματος του Προμηθέα στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 α) ως προς το περιεχόμενο/τη θέση του συγγραφέα (Μονάδες3) β) ως προς το υφολογικό αποτέλεσμα (μονάδες 2).

Μονάδες 5

Β3.α. Η άποψη της ακτιβίστριας Σόλνιτ για την ελπίδα στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 οργανώνεται στη βάση της αντίθεσης. Να βρείτε τα δύο μέρη της και να εξηγήσετε πώς αυτή η επιλογή εξυπηρετεί την πρόθεση της Σόλνιτ.

Μονάδες 10

Β3β. Να παρουσιάσετε πώς συνομιλούν οι απόψεις στα δύο χωρία :«η ελπίδα πρέπει να σε σπρώχνει… χωρίς την ελπίδα». (Κείμενο 1, 3^η παράγραφος) και «η ελπίδα είναι πιο σύνθετη… είναι εφικτά». (Κείμενο 2, 3^η παράγραφος).

Μονάδες 5

ΘΕΜΑ Γ:

Γ. Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας 3 κειμενικούς δείκτες. Ποια είναι η δική σας στάση απέναντι στην απελπισία; Να απαντήσετε σε 150-200 λέξεις.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ:

Δ. Συμμετέχετε σε μια ημερίδα που διοργανώνει ο τομέας πολιτισμού του δήμου σας με θέμα «Υπάρχει ελπίδα στη σύγχρονη εποχή;». Ως εκπρόσωπος των σχολείων του δήμου θα εκφωνήσεις ομιλία στην οποία θα αναφερθείς α) στα φαινόμενα που κάνουν σήμερα τους περισσότερους νέους να χάνουν την ελπίδα και την αισιοδοξία τους και β) πού μπορούν να αναζητήσουν σήμερα την ελπίδα οι νέοι. (350-400λ)

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Ελπίδα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Σοφίας Βασιλειάδου, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.