Ελευθερία Κριτήριο Αξιολόγησης
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Νέων Ελληνικών Γενικής Παιδείας της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Τι σημαίνει η λέξη ελευθερία;
Τι σημαίνει η λέξη ελευθερία; Εδώ και πολύ καιρό της έχει αποδοθεί η αξία μιας επιθυμητής κατάστασης και αυτό συνέβαλε στον πολλαπλασιασμό των νοημάτων της. Από τον καιρό του Διαφωτισμού ο Μοντεσκιέ παραπονιόταν: «Δεν υπάρχει λέξη που να προσέλαβε μεγαλύτερο αριθμό διαφορετικών νοημάτων από την ελευθερία». Ανέφερε μάλιστα ως παράδειγμα ορισμένους Ρώσους που αποκαλούσαν ελευθερία το δικαίωμα να έχουν μακριά γένια. Και σε καιρούς πιο πρόσφατους, έχουμε δει τα πιο καταπιεστικά καθεστώτα να επικαλούνται διαρκώς την ελευθερία, σε σημείο ώστε ο Άγγλος συγγραφέας Τζ. Όργουελ στο βιβλίο του 1984 επινόησε το σύνθημα: «Η ελευθερία είναι σκλαβιά».
Οι σημασίες που αποδόθηκαν σε αυτή τη λέξη είναι πολλαπλές. Αλλά τα θεμιτά της νοήματα δεν είναι άπειρα και θα προσδιορίζονταν, αν εξετάζαμε κάθε φορά την ελευθερία σε σχέση με τα αντίθετά της.
Σε πρώτο επίπεδο, η ελευθερία αντιτίθεται στην αναγκαιότητα, στον ντετερμινισμό. Ο φυσικός κόσμος καθορίζεται από νόμους. Η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο ενώ στην επιφάνειά της τα αντικείμενα υπόκεινται στο νόμο της βαρύτητας. Οι ίδιοι οι άνθρωποι υπόκεινται σε πολυάριθμες εξαρτήσεις. Φορείς της γενετικής κληρονομιάς της οικογένειας, κληρονομούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Γεννιούνται στο εσωτερικό μιας γλώσσας και μιας κουλτούρας που τους μεταβιβάζουν έναν συγκεκριμένο τρόπο αντίληψης του κόσμου. Ανήκουν σε μια τάξη και σε ένα περιβάλλον που τους επιβάλλει κοινές αντιδράσεις. Ζουν σε ένα τόπο και σε μια ιστορική περίοδο που τους εξομοιώνουν με τους συμπατριώτες τους και με τους συγχρόνους τους. Ωστόσο, καμία από αυτές τις εξαρτήσεις δεν είναι ανυπέρβλητη: το άτομο μπορεί να ξεφύγει από τη χώρα του, από τη γλώσσα του, από το περιβάλλον του, από τα τραύματα της παιδικής του ηλικίας, μπορεί να αλλάξει τη φυσική του όψη ή ακόμη και το φύλο του. Το ανθρώπινο είδος διαθέτει αυτήν την ικανότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από τα άλλα είδη, επειδή ακριβώς διαθέτει μια συνείδηση που του επιτρέπει να λέει: «εγώ». Οι άνθρωποι υπακούουν στην αναγκαιότητα, αλλά μπορούν να κάνουν και χρήση της βούλησης και να ασκήσουν έτσι την ελευθερία τους. Μπορούν πάντοτε, έλεγε ο Ρουσώ: «να υποκύψουν ή να αντισταθούν». Γι’ αυτόν τον λόγο είναι το μοναδικό είδος που γνωρίζει την ηθική κρίση. Σε κάθε κατάσταση, ο άνθρωπος μπορεί μέχρι ένα ορισμένο σημείο να επιλέξει την κατεύθυνση της δράσης του και επομένως να δράσει καλά ή κακά.
Σε δεύτερο επίπεδο, η ελευθερία αντιτίθεται στη σκλαβιά, στην τυραννία, στον εξαναγκασμό. Η ζωή στην κοινωνία προϋποθέτει κοινούς κανόνες, αλλά αυτοί οι κανόνες μεταβάλλονται ανάλογα με το καθεστώς στο οποίο ζούμε. Σε ένα θεοκρατικό καθεστώς τα άτομα δεν έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν ελεύθερα τη θρησκεία τους. Σε μια δικτατορία θα τιμωρηθούν, αν αντιταχθούν στις αποφάσεις της κυβέρνησης. Σε ολοκληρωτικό καθεστώς τα άτομα πρέπει να υποτάσσουν στην εξουσία όχι μόνο την επιλογή του τόπου κατοικίας ή του επαγγέλματός τους -για να μην αναφερθούμε στις πολιτικές επιλογές-, αλλά ακόμη και τις φιλίες και τους έρωτές τους. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, όμως, εκκινούν από την αρχή ότι κάθε άτομο διαθέτει μια ιδιωτική σφαίρα, στην οποία καμιά εξουσία -ακόμα κι αν είναι εντελώς νόμιμη- δεν μπορεί να διεκδικεί δικαιώματα. Η ατομικότητα του κάθε πολίτη είναι πολύτιμη. Και ως τέτοια πρέπει να προστατεύεται.
Τέλος, η τρίτη μορφή ελευθερίας δεν είναι ούτε κοσμική (αντιτιθέμενη στην αναγκαιότητα) ούτε πολιτική (αντιτιθέμενη στην τυραννία), αλλά είναι εσωτερική και πνευματική. Έγκειται στην αποφυγή του κομφορμισμού, της αλλοτρίωσης, της ματαιοδοξίας. Πιστεύουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, αλλά στην πραγματικότητα υπακούμε στους νόμους που μας επιβάλλονται από το πνεύμα των άλλων. Θέλουμε να γίνουμε αποδεκτοί από την κοινή γνώμη ή ακόμα και να αποθεωθούμε. Ένα αλλοτριωμένο εγώ συγχέεται με την εικόνα που του έχουν επιβάλει οι άλλοι, αυτοί που το περιβάλλουν. Ένα αυθεντικό εγώ, όμως, έχει το θάρρος των γνωμών του και δεν ενδιαφέρεται υπερβολικά για το «τι θα πει ο κόσμος». Από την καθολική αποδοχή προτιμά την πίστη στα ιδανικά του και επομένως στον εαυτό του.
Η ικανότητα να ασκούμε την ελευθερία ταυτίζεται με τον ίδιο τον ορισμό της ανθρώπινης ύπαρξης. Αλλά αυτή δεν είναι η μοναδική αξία που αγαπάμε και γι’ αυτό η απεριόριστη ελευθερία δεν είναι επιθυμητή. Πρώτα, επειδή ζούμε μαζί με άλλους ανθρώπους και οι επιθυμίες μας δεν εναρμονίζονται υποχρεωτικά με τις δικές τους. Η ζωή στην κοινωνία επιτυγχάνεται, επειδή υπάγεται στη δικαιοσύνη μάλλον παρά στην ελεύθερη βούληση των ατόμων. Αν τίποτε δεν παρεμβαίνει για να θέτει όρια στην ελευθερία, τότε θα μετράει μόνο η δύναμη. Η ελευθερία του ισχυρότερου συνεπάγεται την υποταγή του ασθενέστερου…
Απόσπασμα του λήμματος «Ελευθερία», του Τσβετάν Τοντόροφ,
για το βιβλίο «Dizionario della liberta», έκδοση του περιφερειακού
συμβουλίου της Τοσκάνης.
Παρατηρήσεις
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100 – 120 λέξεις.
Μονάδες 25
Β1. «Ένα αυθεντικό εγώ, όμως, έχει το θάρρος των γνωμών του και δεν ενδιαφέρεται υπερβολικά για το «τι θα πει ο κόσμος». Από την καθολική αποδοχή προτιμά την πίστη στα ιδανικά του και επομένως στον εαυτό του». Να αποδώσετε το περιεχόμενο του χωρίου σε μία παράγραφο 70 – 90 λέξεων.
Μονάδες 10
Β2. Να εντοπίσετε δύο διαφορετικούς τρόπους πειθούς στην 1η παράγραφο του κειμένου και να προσδιορίσετε τα μέσα υλοποίησής τους.
Μονάδες 5
Β3. Να εντοπίσετε τη συλλογιστική πορεία της 3ης παραγράφου του κειμένου και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 5
Β4. Να εντοπίσετε δύο τρόπους ανάπτυξης της 5ης παραγράφου και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 5
Β5. συνέβαλε, εξαρτήσεις, ανυπέρβλητη, ολοκληρωτικό, αλλοτρίωσης: Να γράψετε τα συνώνυμα των παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Β6. καταπιεστικά, εξομοιώνουν, τιμωρηθούν, αυθεντικό, υποχρεωτικά: Να γράψετε τα αντώνυμα των παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Γ. Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης και της ψηφιακής τεχνολογίας, ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι μεγαλύτερες απειλές εναντίον της ουσιαστικής ελευθερίας του σύγχρονου ανθρώπου; Με ποιους τρόπους αυτός μπορεί να τις αντιμετωπίσει και να διασφαλίσει το υπέρτατο ιδανικό της ελευθερίας;
Να δώσετε τις απαντήσεις σας εκπονώντας ένα άρθρο (500 – 600 λέξεις), το οποίο θα δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.
Μονάδες 40
Το υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικό υλικό που μόλις διαβάσατε προέρχεται από το βιβλίο του εκλεκτού συναδέλφου Δημήτρη Σακατζιάδη, ο οποίος παραχώρησε μέρος του στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.
Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.
Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:
Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’ Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.