Ελευθερία και Δημοκρατία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α

Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον λόγο υπακοής στην πολιτική εξουσία.  Αρχικά, ισχυρίζεται ότι η ελευθερία είναι αξιακή αρχή και προτεραιότητα έναντι της πολιτικής εξουσίας που ακολουθεί.  Παράλληλα, θεωρεί πως αν και ο περιορισμός της ελευθερίας συνεπάγεται κόστος γι` αυτόν που τον υφίσταται, στις δημοκρατικές κοινωνίες οι νόμοι που περιορίζουν την ελευθερία την προστατεύουν και όταν ελαχιστοποιείται η αναγκαία επιβολή τέτοιων περιορισμών γίνεται κατανοητός ο προορισμός κάθε πολιτικής εξουσίας. Ολοκληρώνοντας, επισημαίνει πως κάθε άλλη αιτιολογία υπονομεύει υστερόβουλα την ελευθερία.

ΘΕΜΑ Β

Β1. Η ελευθερία και η δημοκρατία θεωρούνται συγγενικές έννοιες.  Η ελευθερία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εδραίωση της δημοκρατίας.  Οι ελεύθεροι πολίτες ασκούν απρόσκοπτα τα καθήκοντά τους ελέγχοντας την εκάστοτε εξουσία, ενώ η ίδια η ηγεσία δρα με γνώμονα το καλό όλων ενισχύοντας έτσι τη δημοκρατία.  Παράλληλα, η δημοκρατία στηρίζεται σε κανόνες με αποτέλεσμα να καλλιεργείται η ενσυνείδητη πειθαρχία και να περιορίζεται η αυστηρή επιβολή νόμων που περιορίζουν την ελευθερία.  Τέλος, ο πολίτης δε νιώθει αδικημένος και περιορισμένος, επειδή η δημοκρατία θεμελιώνεται στην ισονομία.

 Β2. α. Η βασική ιδέα του αποσπάσματος δηλώνεται ήδη από τον τίτλο του «Η ελευθερία του ανθρώπου ελληνική κατάκτηση».  Η ανθρώπινη ελευθερία κατακτήθηκε για πρώτη φορά με τα έργα και με τον λόγο των αρχαίων Ελλήνων.   Πηγή της αποτέλεσε η πίστη στον άνθρωπο και μέσο της ο σωματικός και ο πνευματικός αγώνας ενάντια σ` ό,τι προσέβαλλε το πρόσωπό του.  Ο συγγραφέας Χρ. Τσολάκης αξιοποιεί το παράδειγμα της ζωής και του έργου του Αισχύλου για να αποσαφηνίσει την παραπάνω θέση του.  Ισχυρίζεται ότι ο Αισχύλος αφενός πολέμησε γενναία στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα για να διαφυλάξει την αυτονομία των Ελλήνων αφετέρου αγωνίστηκε με το λόγο του για να απαλλάξει τους Έλληνες από δεσποτικές δοξασίες που τον υποδούλωναν είτε προερχόμενες από την Ανατολή είτε από την πίστη του στους Θεούς.  Με αυτά τα απτά παραδείγματα επιτυγχάνει να εκθέσει με σαφήνεια και πληρότητα την άποψή του με αποτέλεσμα να γίνεται εύληπτη και κατανοητή στους αναγνώστες.  Ο λόγος του είναι πειστικός και διεγείρει το ενδιαφέρον και την προσοχή του αναγνώστη.

Β2.β. Στο κείμενό του ο Χρ. Τσολάκης επικαλείται την αυθεντία σε δύο σημεία, αναφέρεται στον Φ. Πολίτη «Με τιτανική προσπάθεια ανοίγει το δρόμο προς τις πηγές της ζωής και της ελευθερίας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος ελεύθερος όχι μονάχα απέναντι στον δεσποτισμό των ανθρώπων αλλά και απέναντι στον δεσποτισμό των θεών. Η σύγκρουσή του με τους θεούς βρίσκει την έκφραση της στον «Προμηθέα Δεσμώτη». Η ελεύθερη ατομική ζωή του ανθρώπου βρίσκει τη δικαίωσή της με τον ελεύθερο λόγο της «Ορέστειας»» και τον Livingstone «Είναι παράξενο, λέει ο Livingstone, ότι με τέτοιες αρχές το ελληνικό πνεύμα παρέμεινε αδιάφθορο: Γραφές και ιερατεία και πολιτικούς δεν ανεχόταν πάνω από το κεφάλι του. Μόνον ρήτορες, φιλόσοφοι, ιστορικοί, ποιητές και καλλιτέχνες του έδειχναν το δρόμο της ελεύθερης σκέψης και δημιουργίας. Κι εκεί φτάνει κανένας μόνο μέσα από την κατάκτηση της καθημερινής ελευθερίας».

Η χρήση της αυθεντίας γίνεται προς επίρρωση της άποψης του συγγραφέα και δείχνει ότι κατέχει τη σχετική βιβλιογραφία. Στην πρώτη περίπτωση, ο συγγραφέας τονίζει ότι ο αγώνας του ανθρώπου για την ελευθερία εκφράζεται με ευστοχία στις αρχαίες τραγωδίες του Αισχύλου, όπου περιγράφεται ο αγώνας του για απελευθέρωση από τον δεσποτισμό των θεών.  Στη δεύτερη περίπτωση, η παραπομπή στον  Livingstone ενισχύει τη θέση του συγγραφέα ότι οι λέξεις που εκφράζουν τον περιορισμό δεν υπάρχουν στο λεξιλόγιο της ελληνικής θεωρίας για την ελευθερία, γιατί οι πνευματικοί άνθρωποι -οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών- υποδείκνυαν πως θα απελευθερωθεί η σκέψη και η δημιουργία του ανθρώπου προτείνοντας ως μόνο ασφαλή δρόμο την κατάκτηση της ελευθερίας στην καθημερινή ζωή.

Β3.α.   Ο στοχαστής Δ. Δημητράκος στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου του θέτει το ερώτημα «για ποιο λόγο έχει οποιοσδήποτε υποχρέωση υπακοής σε οποιονδήποτε άλλο και κυρίως αν αυτός είναι φορέας πολιτικής εξουσίας;».  Έχει επισημάνει ότι «η ιστορία της ελευθερίας είναι πράγματι ιστορία αγώνων κατά της εξουσίας», γι` αυτό αναρωτιέται γιατί πρέπει να υπακούμε στην πολιτική εξουσία.  Θέτει αυτό το ερώτημα για να εξηγήσει στη συνέχεια -στις επόμενες παραγράφους (συνοχή)- ότι ο ρόλος της πολιτικής εξουσίας είναι η διαφύλαξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και δη της ελευθερίας, διαφορετικά η απαίτηση υπακοής χαρακτηρίζει τυραννικά καθεστώτα και υποκρύπτει ιδιοτέλεια.  Έτσι, με αυτό το ερώτημα κατορθώνει να προβληματίσει τον αναγνώστη για το ρόλο της πολιτικής εξουσίας και τη στάση του πολίτη -για τα δικαιώματά του αλλά και τις υποχρεώσεις του.  Διατυπώνει εμφατικά ένα καίριο ερώτημα που καθορίζει τη σχέση του πολίτη με την πολιτική εξουσία και γίνεται ο λόγος του πιο άμεσος, ζωντανός και παραστατικός στην προσπάθειά του να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη δίνοντας στον κείμενό του επικοινωνιακό τόνο και διαλογικό χαρακτήρα.

Β3. β. Ευθύς λόγος: «για ποιο λόγο έχει οποιοσδήποτε υποχρέωση υπακοής σε οποιονδήποτε άλλο και κυρίως αν αυτός είναι φορέας πολιτικής εξουσίας;»

Πλάγιος λόγος:  Ο συγγραφέας αναρωτιέται για ποιο λόγο έχει οποιοσδήποτε υποχρέωση υπακοής σε οποιονδήποτε άλλο και κυρίως αν εκείνος είναι φορέας πολιτικής εξουσίας.

Η μετατροπή από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο δείχνει ότι ανάμεσα στα λόγια που ειπώθηκαν σε ευθύ λόγο παρεμβάλλεται η φωνή κάποιου άλλου προσώπου, που μεταφέρει τα λόγια αυτά από τη δική του οπτική.  Επομένως, η αμεσότητα που διακρίνει τον ευθύ λόγο χάνεται κατά τη μεταφορά του σε πλάγιο.   Ο ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια και παραστατικότητα στο κείμενο, ελκύει το ενδιαφέρον και την προσοχή του αναγνώστη, ενώ ο πλάγιος λόγος είναι έμμεσος, τυπικός, σοβαρός και επίσημος.  Με τον ευθύ λόγο παραθέτουμε τα λόγια κάποιου αυτούσια χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος της διαστρέβλωσης λόγω της παρέμβασης άλλου προσώπου, όπως συμβαίνει στον πλάγιο λόγο.  Άρα, με τη μετατροπή από ευθύ σε πλάγιο λόγο το κείμενο δεν είναι το ίδιο πειστικό.

ΘΕΜΑ Γ

Ο θεματικός άξονας του ποιήματος «Μικρόκοσμος» του Ναζίμ Χικμέτ είναι ο αγώνας των ανθρώπων για ελευθερία και κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους.  Το ποιητικό υποκείμενο εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για κάθε τι που περιορίζει τη δράση του ανθρώπου, τη σκέψη του και την έκφρασή του.  Το μεγαλείο και η απεραντοσύνη του Σύμπαντος είναι ασήμαντα μπροστά στον αλυσοδεμένο άνθρωπο του μικρόκοσμου μας.  Ένας «Μικρόκοσμος» (τίτλος) που αναδεικνύεται μεγαλύτερος από τον κόσμο του Σύμπαντος «Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό, // πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο, // είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει. // Είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε».  Με το ασύνδετο σχήμα αισθητοποιείται ο σεβασμός και το δέος του ποιητικού υποκειμένου για τους ανθρώπινους αγώνες απέναντι στην αδικία, την υποδούλωση και τον περιορισμό.  Ο ανελεύθερος άνθρωπος, ο άνθρωπος που τον περιορίζουν και δεν του επιτρέπουν να διεκδικήσει τα δικαιώματά του και να εξελιχθεί αποδίδεται με την μεταφορική εικόνα «είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει.  Είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε».

Προσωπική ανταπόκριση:  Οποιαδήποτε απάντηση στο ερώτημα είναι αποδεκτή, αρκεί να τεκμηριωθεί κατάλληλα και επαρκώς.

ΘΕΜΑ Δ

Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία*

Στη σύγχρονη εποχή έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες για τη διασφάλιση του θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος και αγαθού, της ελευθερίας.  Αν και παρατηρούνται φαινόμενα που επιβεβαιώνουν την κατοχύρωσή της ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά αιχμαλωτίζεται.  Ευθύνη και χρέος όλων μας είναι να κατανοήσουμε την καίρια σημασία της και τα χαρακτηριστικά της, ώστε να εξασφαλίσουμε τις απαραίτητες συνθήκες που θα μας οδηγήσουν στην αρμονική συνύπαρξη και ευρυθμία.

Ζ1. Παράγοντες που απειλούν στο σημερινό κόσμο το ιδανικό της Ελευθερίας

• η έλλειψη παιδείας: η έλλειψη γνώσεων καθιστά τον άνθρωπο πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση και υιοθέτηση προκαταλήψεων και δεισιδαιμονιών, ο απαίδευτος ετεροκατευθύνεται και δεν έχει την ευθυκρισία, ώστε να λαμβάνει τις σωστές αποφάσεις (εσωτερική – πνευματική ελευθερία)
• κρίση ηθικών αξιών: η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από την ιδιοτέλεια, την υποκρισία και τον ατομικισμό που οδηγούν στην κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, οι σχέσεις είναι επιδερμικές και η σύναψη δεσμών γίνεται με γνώμονα το προσωπικό όφελος, επικρατούν συνθήκες που ευνοούν τον αθέμιτο ανταγωνισμό και προσβάλλουν την αξιοπρέπεια και την τιμή του ανθρώπου (εσωτερική – ηθική ελευθερία)
• η δυσλειτουργία των ΜΜΕ: η παραπληροφόρηση και η υπερπληροφόρηση επιφέρουν τη σύγχυση και τον αποπροσανατολισμό με αποτέλεσμα να χειραγωγείται ο σύγχρονος άνθρωπος, η διαστρέβλωση της αλήθειας και η άγνοια εμποδίζουν τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων και αναστέλλουν την πρόοδο σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο (εσωτερική – πνευματική ελευθερία)
• η ανεργία και η φτώχια: πολλοί άνθρωποι δεν εργάζονται ή υποαπασχολούνται με αποτέλεσμα να υποβιβάζεται συνεχώς το βιοτικό τους επίπεδο και να απειλείται η σωματική και η ψυχική υγεία τους, καθώς δεν μπορούν να οργανώσουν τη ζωή τους όπως επιθυμούν και να προγραμματίσουν το μέλλον χωρίς το φόβο της ανεργίας (εξωτερική – οικονομική ελευθερία)

Ζ2. Τρόποι κατοχύρωσης της ελευθερίας

• Πολιτεία / Κράτος & Διεθνείς Οργανισμοί: γνήσια δημοκρατία, ευνομία, προάσπιση ανθρώπινων δικαιωμάτων, καλές διακρατικές σχέσεις, διάλογος για την επικράτηση της οικουμενικής ειρήνης και την αποσόβηση του πολέμου.
• Οικογένεια – Σχολείο: οι γονείς και οι δάσκαλοι με το παράδειγμά τους να διδάσκουν το νόημα της ελευθερίας στους νέους θέτοντας όρια στη δράση τους και σεβόμενοι τον χαρακτήρα τους, ο διάλογος και η νουθεσία αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της ελευθερίας.
• Πνευματικοί άνθρωποι: ευθύνη και χρέος τους η ανάδειξη της σημασίας της ειρήνης και η αφύπνιση του λαού, να αποτελούν υγιή πρότυπα καταδικάζοντας την υποκρισία και τα φαινόμενα καταπάτησης της ελευθερίας του ανθρώπου.
• ΜΜΕ: τήρηση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας, έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση για πολιτικές εξελίξεις, παρουσίαση φαινομένων καταπάτησης της ελευθερίας του ανθρώπου σε κάθε μορφή, έλεγχος στα κέντρα λήψης αποφάσεων.

Συνοψίζοντας, η ελευθερία είναι ιδανικό, γι` αυτό και ο αγώνας για τη διασφάλισή της είναι διαρκής.  Η ελευθερία νοηματοδοτεί τη ζωή μας και το πάθος γι` αυτήν καταξιώνει τον άνθρωπο.  Μόνο σε συνθήκες ελευθερίας ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα αυτοπραγμάτωσης και ολοκλήρωσης.  Είναι ανάγκη, λοιπόν, να συμβάλουμε όλοι, επαναπροσδιορίζοντας τη στάση μας απέναντι στο συνάνθρωπο, ώστε το πολύτιμο αγαθό της ελευθερίας να το απολαμβάνουν όλοι.

*Ανδρέας Κάλβος

Για να μεταφερθείτε στο Κριτήριο Αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Ελευθερία και Δημοκρατία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Μαρίας Μποβολή, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.