Εκφυλισμός του Γέλιου Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Νέων Ελληνικών Γενικής Παιδείας της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Κείμενο Ι
Επίμονοι αντιρρησίες
Τα τελευταία χρόνια, σε εγχώριο και διεθνή Τύπο, έχουν γραφτεί εκατοντάδες άρθρα σχετικά με το χιούμορ που αλλάζει, καθώς αλλάζουμε κι εμείς οι ίδιοι μαζί με τα ήθη μας και την αντίληψη του εαυτού μας. Το αστείο δεν εξαφανίζεται, αλλά προσαρμόζεται στις παραδοχές που με κόπο έχουμε επιτύχει σε ό,τι αφορά το συστημικό μίσος, τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και τον σεβασμό στη διαφορετικότητα: υπάρχουν πολλοί τρόποι να κάνει κανείς χιούμορ, αλλά ίσως τελικά μερικές θεματικές να παράγουν περισσότερα δάκρυα απ’ ό,τι γέλια· ίσως το γέλιο εξ αφορμής ενός εγγενούς ανθρώπινου χαρακτηριστικού ή ενός φρικιαστικού κοινωνικού φαινομένου να διαιωνίζει προβλήματα περισσότερο απ’ όσο τα εκτονώνει. Ο διάλογος είναι ανοιχτός και δεν σταματάει να δίνει κίνητρα για αναστοχασμό. Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι παραμένουν πεισματικά ασυγκίνητοι και αμετανόητα ίδιοι. […]
Η πειθώ έχει όρια. Δεν μπορείς να πείσεις κάποιον να σταματήσει να γελάει με ό,τι τον υποβαθμίζει πνευματικά ή με ό,τι πληγώνει συναισθηματικά κάποιον αδύναμο, όπως δεν μπορείς να πείσεις όποιον εμπνέεται μόνο από τα στερεότυπα να εμπνευστεί από κάτι πιο βαθύ, εποικοδομητικό και πρωτότυπο. Ό,τι κι αν μας αρέσει να πιστεύουμε για τη δύναμη του καλού παραδείγματος ή της θετικής επιρροής, η αλήθεια είναι ότι, από ένα σημείο κι έπειτα, υπεύθυνοι για τη διανοητική μας πρόοδο είμαστε μόνο εμείς. Υπό αυτή την έννοια, δεν έχουν ιδιαίτερο νόημα οι κατηγορίες που εκτοξεύονται εναντίον γνωστού κωμικού. Ο άνθρωπος κάνει αυτό που ξέρει: εύπεπτο καλαμπούρι στη βάση παγιωμένων ιδεολογικών και αισθητικών αντιλήψεων, το οποίο ικανοποιεί μια πλατιά μάζα ανθρώπων με απλοϊκές προσλαμβάνουσες. Δεν έχει δόλο. Δεν προσποιείται κάτι που δεν είναι. Χρησιμοποιεί το υλικό και την τεχνογνωσία που κατέχει και προσφέρει το προϊόν που τον ικανοποιεί σε ένα κοινό που το ζητάει. Είναι μια τίμια συναλλαγή που δεν αποσκοπεί σε κάτι, παρά μόνο στη συνέχισή της. Θεωρητικά, αν σε κάποιον δεν αρέσει, μπορεί να γυρίσει το βλέμμα του αλλού.
Το πρόβλημα είναι ότι η προσωπική αίσθηση του χιούμορ, εν προκειμένω αυτή που «φαρδαίνει» τις ανισότητες και ρίχνει αλάτι σε πληγές, είναι κάτι παραπάνω από προσωπική υπόθεση όταν το λαϊκό της έρεισμα είναι μεγάλο. Η μεγαλύτερη ευθύνη, πάντως, για ένα τηλεοπτικό θέαμα δεν ανήκει σε εκείνον που παίζει στην τηλεόραση, αλλά σε αυτόν που του παρέχει την πλατφόρμα. Ο καθένας μπορεί να λέει και να πιστεύει ό,τι θέλει, αλλά οι έχοντες την εξουσία της μαζικής πρόσβασης σε συνειδήσεις είναι απαραίτητο να φιλτράρουν με προσοχή ό,τι διέρχεται από τη σφαίρα της επιρροής τους. Τα κανάλια οφείλουν να λειτουργούν με ηθικούς κανόνες και οι κανόνες αυτοί οφείλουν να ανανεώνονται διαρκώς, ώστε να προστατεύουν όσο το δυνατόν περισσότερους θεατές. Είναι θέμα ρεαλισμού και πολιτισμού: το να μην παρουσιάζεις δύο γκέι άτομα ως καρικατούρες, δηλαδή το να αρνηθείς να απομειώσεις την ανθρώπινη υπόστασή τους σε απανθρωποποιημένο ρόλο, δεν είναι επιταγή της πολιτικής ορθότητας, αλλά της πραγματικότητας και του ανθρωπισμού. Η ζωή είναι πολύ διαφορετική από τις κλισέ απεικονίσεις και οι κλισέ απεικονίσεις καταδικάζουν τους απεικονιζόμενους σε μια λούπα εμπαιγμού και υποτίμησης.
Δύσκολα μπορεί κανείς να εντοπίσει κάποιον που, κοιτώντας πέντε ή δέκα χρόνια πίσω, δεν αισθάνεται άβολα για κάτι που είπε ή έκανε. Η αλλαγή, όμως, δεν είναι μειονέκτημα και η αποκήρυξη παλιών ιδεών δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως ταμπού ή ήττα. Όσο περισσότερα καταλαβαίνουμε τόσο περισσότερο μεταβάλλουμε τη θέση μας απέναντι στους ανθρώπους. Αλλά για να καταλάβουμε, πρέπει που και που να σωπαίνουμε. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες αντοχές στο χιούμορ μας. Δεν θα χαθεί ο κόσμος αν αφήσουμε τους πληγωμένους στην ησυχία τους.
Εφ. Καθημερινή, Άρης Αλεξανδρής, 09-04-2022 (διασκευή για τις ανάγκες του κριτηρίου)
(https://www.kathimerini.gr/opinion/561802618/diataseis-82/ )
Κείμενο ΙΙ
Όσο γελάμε τίποτα δεν χάθηκε
Σήμερα, εκτιμάται κυρίως για τις ευεργετικές του συνέπειες στον οργανισμό. Το γέλιο, λένε οι γιατροί (πεποίθηση που κρατάει από τον Ιπποκράτη), χαρίζει ζωή. Ενισχύει το αμυντικό σύστημα – με ένα ξέσπασμα γέλιου, το σώμα απελευθερώνει αντισώματα σε μύτη και αναπνευστικό σύστημα, που μας προφυλάσσουν από ιούς και μικρόβια, και προκαλεί συγκέντρωση λευκών αιμοσφαιρίων που καταπολεμούν τις λοιμώξεις.
Έτσι, παντός τύπου αεριτζήδες άρπαξαν την ευκαιρία και έκαναν την πρόκληση γέλιου επιχείρηση. Χιλιάδες είναι πλέον ανά την υφήλιο οι λέσχες γέλιου, κλαμπ όπου καταφεύγουν της γης οι αγχωμένοι για να γελάσουν – με το αζημίωτο βέβαια. Πέρα από την εμπορευματοποίηση της πιο φευγαλέας, της πιο εύθραυστης έκφρασης των συναισθημάτων μας, αυτό δείχνει την τραγική εξασθένηση των «φυσικών» αντανακλαστικών της κοινωνίας (γέλιο), απέναντι στη θλίψη, στον πόνο, στην ανέχεια, στην αδικία. Δείχνει μια μαζική αποχαύνωση, σύγχυση, νοσηρότητα. Δεν μπορούμε πλέον να γελάσουμε μόνοι μας (ακόμη και το, από τη φύση του, ανατρεπτικό και εξυγιαντικό γέλιο έχει μεταμορφωθεί σε έναν ανώδυνο μαζικό «σπασμό» μπρος στις τηλεοπτικές ιλαροτραγωδίες) και καταφεύγουμε στους ειδικούς!
Ίσως γιατί κατανοούμε όλο και λιγότερο τις βαθύτερες αξίες του. Το γέλιο, πέρα από γιατρικό του σώματος, κυρίως είναι γιατρικό του νου και της ψυχής. Είναι όπλο, εργαλείο.
Το αστείο είναι ένα είδος διανοητικής ανακάλυψης, το αναπάντεχο πέρασμα στην άλλη όχθη, η αιφνίδια έξοδος από το διανοητικό μονοπάτι (κατά τον Αριστοτέλη, το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της κωμικότητας είναι ακριβώς η αντιφατικότητα, η ανακολουθία, η αμφισημία), που οξύνει το πνεύμα, διευρύνει τις αισθήσεις, αμβλύνει τα πάθη και τις εντάσεις της καθημερινότητας, «μειώνει» το κακό.
Το πιο κοινό εύκολο γέλιο είναι το γέλιο με τα αβλαβή λάθη, τα ανώδυνα παθήματα ή τις μικροατυχίες των άλλων. Εκείνο που πηγάζει από ένα αυτάρεσκο αίσθημα ανωτερότητας (Πλάτωνας) μπρος στη γελοιοποίηση του άλλου (Αριστοτέλης), από μια αθώα χαιρεκακία (Νίτσε). Όμως, το πιο λυτρωτικό γέλιο είναι αυτό που πηγάζει από την ανάγκη να κάνουμε τα τραγικά κωμικά ώστε να είναι πιο υποφερτά, να ελαφρώσουμε τις πένθιμες καταστάσεις από το βάρος της θλίψης, να αντισταθούμε στην εξουσία – το γέλιο είναι το τελευταίο καταφύγιο του καταπιεσμένου πολίτη.
Με το αστείο μπορούμε να είμαστε χοντροκομμένοι ατιμωρητί, δηλαδή μπορούμε να εκφράσουμε την αντίθεσή μας σε κάποιον χωρίς τις δυσκολίες που έχει μια ευθεία αντιπαράθεση (Φρόιντ). Αλλά μπορούμε και να ξεσκεπάσουμε την ανοησία, να καυτηριάσουμε το κακό. Το γέλιο μας βοηθάει να σταθούμε στο ύψος μας (ο Σοπέν έλεγε ότι όποιος δεν γελάει ποτέ δεν είναι σοβαρό άτομο), και να κατανοήσουμε τον κόσμο μας.
Σήμερα, περισσεύει το ανώδυνο τηλεοπτικό γέλιο με ό,τι σκανδαλίζει το κοινό αίσθημα και λείπει το απελευθερωτικό πολιτικό γέλιο – το γέλιο της ειλικρίνειας μέσα στο βούρκο της υποκρισίας.
Εφ. Καθημερινή, Τασούλα Καραϊσκάκη, 20-01-2006
(https://www.kathimerini.gr/opinion/700562/oso-gelame-tipota-den-chathike/)
Κείμενο ΙΙΙ
Για τη χαρά και τη λύπη
Εισαγωγικό σημείωμα: μια πόλη στην Ανατολή. Ο προφήτης αλ- Μουσταφά περιμένει το καράβι που θα τον πάει πίσω στην πατρίδα του. Προτού φύγει οι κάτοικοι τον παρακαλούν να τους μιλήσει για τελευταία φορά. Να τους μιλήσει για όλα αυτά που συγκινούν τους ανθρώπους.
Τότε είπε μια γυναίκα: Μίλησέ μας για τη χαρά και τη λύπη.
Και εκείνος απάντησε:
Η χαρά σας είναι η ακάλυπτη λύπη σας. Και το ίδιο πηγάδι από όπου ανεβαίνει το γέλιο σας, γεμίζει συχνά με τα δάκρυά σας.
Και πως αλλιώς θα γινόταν;
Όσο βαθύτερα σκάβει η λύπη σας εκείνη μέσα στην ύπαρξή σας, τόσο μεγαλύτερη είναι η χαρά που μπορείτε να νιώσετε. Μήπως το κύπελλο με το κρασί σας δεν είναι το κύπελλο εκείνο που ψήθηκε στο φούρνο;
Μήπως το λαγούτο που δίνει χαρά στις ψυχές σας, δεν είναι το ξύλο που το βαθούλωσαν οι κάμες των μαχαιριών;
Όταν είστε χαρούμενοι, κοιτάξτε βαθιά μέσα στην καρδιά σας, και θα δείτε ότι εκείνο που σας έδινε λύπη σας δίνει τώρα χαρά.
Όταν είστε στεναχωρημένοι, κοιτάξτε και πάλι μέσα στην καρδιά σας και θα δείτε ότι στην πραγματικότητα θρηνείτε για αυτό που πριν σας έδινε χαρά.
Κάποιοι από σας λένε: «Η χαρά ζυγίζει πιότερο από τη λύπη» και κάποιοι άλλοι λένε: «όχι, η λύπη ζυγίζει πιότερο».
Εγώ, όμως, σας λέω: τα δύο αυτά είναι αξεχώριστα. Έρχονται πάντα και τα δύο μαζί, και αν το ένα κάθεται μαζί σας στο τραπέζι, μη ξεχνάτε πως το άλλο κοιμάται στο κρεβάτι σας.
Πράγματι σαν τη ζυγαριά ταλαντεύεστε ανάμεσα στη λύπη και τη χαρά σας. Μόνο όταν είστε άδειοι αιωρείστε ακίνητοι και ισορροπημένοι. Όταν ο θησαυροφύλακας σας σηκώσει για να ζυγίσει το χρυσό και το ασήμι του, η χαρά σας και η λύπη σας δεν μπορούν παρά να ανέβουν ή να πέσουν.
Χαλίλ Γκιμπράν, Ο Προφήτης, εκδ. γνώση, Αθήνα 2014, σελ. 38-40
Παρατηρήσεις
ΘΕΜΑ Α.
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της τρίτης παραγράφου του Κειμένου 1 «Το πρόβλημα είναι ότι η προσωπική … σε μια λούπα εμπαιγμού και υποτίμησης» σε 60-70 λέξεις.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β.
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε με βάση το Κείμενο 1 και 2 τις παρακάτω περιόδους λόγου γράφοντας ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ:
Κείμενο 1
- Καθώς ο άνθρωπος αλλάζει και εξελίσσεται, το αστείο και το χιούμορ προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα.
- Η ευθύνη για τα τηλεοπτικά προγράμματα που αναπαράγουν εύπεπτο χιούμορ βαραίνει όσους τα παρακολουθούν.
- Η αλλαγή και η αποκήρυξη παλιών ιδεών πρέπει να θεωρείται πλεονέκτημα.
Κείμενο 2
- Η εμπορευματοποίηση του γέλιου καταδεικνύει τη σύγχυση στην οποία έχει περιέλθει η κοινωνία.
- Το γέλιο θεωρείται, κατά κύριο λόγο, το γιατρικό του σώματος.
Μονάδες 10
Β2.α Στη 2η παράγραφο του Κειμένου 1 παρατηρείται συχνή εναλλαγή προσώπων από τον συντάκτη. Να επισημάνετε τα χρησιμοποιούμενα πρόσωπα και να παρουσιάσετε τους λόγους που ο συντάκτης του κειμένου προχωρά στην κάθε επιλογή.
Μονάδες 7
β. Στην 5η και 6η παράγραφο του Κειμένου 2 αναφέρονται απόψεις τρίτων ατόμων. Να καταγράψετε τα χωρία και να σημειώσετε την πρόθεση της αρθρογράφου.
Μονάδες 8
Β3.α «Ίσως γιατί κατανοούμε όλο και λιγότερο τις βαθύτερες αξίες του. Το γέλιο, πέρα από γιατρικό του σώματος, κυρίως είναι γιατρικό του νου και της ψυχής. Είναι όπλο, εργαλείο».: Να προσδιορίσετε τον ρηματικό χρόνο που χρησιμοποιείται στην παραπάνω φράση του Κειμένου 2. Τι επιδιώκει η αρθρογράφος με τη χρήση του;
Μονάδες 7
β. Στην 4η παράγραφο του Κειμένου 2 να εντοπίσετε το ασύνδετο σχήμα. Ποιος είναι ο σκοπός της χρήσης του από τον συντάκτη του κειμένου;
Μονάδες 8
Εναλλακτικά:
Να σχολιάσετε τα σημεία στίξης στα παρακάτω χωρία των Κειμένων 1 και 2:
- «φαρδαίνει» τις ανισότητες
- Το γέλιο, λένε οι γιατροί (πεποίθηση που κρατάει από τον Ιπποκράτη),
- καταφεύγουμε στους ειδικούς!
- οξύνει το πνεύμα, διευρύνει τις αισθήσεις, αμβλύνει τα πάθη και τις εντάσεις της καθημερινότητας, «μειώνει» το κακό.
Μονάδες 8
ΘΕΜΑ Γ.
Γ1. Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για το Κείμενο 3. Να στηρίξετε την απάντησή σας σε τρεις κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ.
Δ1. Αν και το γέλιο θεωρείται απαραίτητο στοιχείο στη ζωή μας παρόλα αυτά, σύμφωνα με έρευνες, οι ενήλικες γελάνε 15 φορές έναντι 400 των μικρών παιδιών. Με βάση την παραπάνω θέση και αξιοποιώντας τα κείμενα που σας δόθηκαν να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:
α. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτή η ποσοτική μεταβολή;
β. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να βελτιωθεί η παραπάνω κατάσταση;
Να παρουσιάσετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην σχολική εφημερίδα. (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
Για να δείτε Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Κριτηρίου πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο:
Εκφυλισμός του Γέλιου Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις
Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων Άννα Σιάτρα και Μπικάκης Μιχάλης, οι οποίοι στη συνέχεια το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.
Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.
Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:
Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’ Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.