Δημοκρατία και Επιστήμη (Ενιαία Εξέταση)

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Σήμερα μπορώ να δω καθαρά ότι η Δημοκρατία, όπως και η Επιστήμη, είναι πάνω από όλα μία Μέθοδος: ένα πλαίσιο κανόνων που μας επιτρέπει να υπερασπιζόμαστε τις ιδέες μας αναγνωρίζοντας ότι δεν είναι προκαταβολικά ανώτερες  από τις ιδέες των άλλων και ότι ο τελικός κριτής όλων μας είναι η εμπειρία από την εφαρμογή τους. Στον εννοιολογικό του πυρήνα, το πρόγραμμα του Διαφωτισμού για τη δημοκρατική πολιτεία δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό : ότι πάνω από τις γνώμες και τις θεωρίες μας είναι τα γεγονότα. Ας σημειώσουμε όμως ότι η αυτονόητη αυτή δήλωση όχι μόνο δε γίνεται δεκτή από τους μεταμοντέρνους σκεπτικιστές, αλλά είναι και σαν ‘’κόκκινο πανί’’ για αυτούς[…]

Το σίγουρο είναι ότι τα γεγονότα είναι πράγματι πολύ ενοχλητικά σε όλους τους πολέμιους του Διαφωτισμού και τα ιερατεία τους. Αυτό φαίνεται να είναι το κυρίαρχο μοτίβο που αναδύεται αβίαστα από όλες τις συζητήσεις μας. Γνωρίζουμε βέβαια ότι πολλοί θεωρούν πως το πρόγραμμα του Διαφωτισμού-ακριβώς επειδή βάζει στο κέντρο του τον ορθό λόγο και την προτεραιότητα των γεγονότων (αποκλείοντας τις υπερβατικές αλήθειες και τη μαγική σκέψη)-υποβαθμίζει το συναίσθημα που όλοι αναγνωρίζουμε ότι συχνά υπερισχύει της λογικής στις ανθρώπινες και κοινωνικές υποθέσεις. Μήπως λοιπόν ο Διαφωτισμός και το κοσμικό κράτος πάνε ενάντια στις ανθρώπινες υποθέσεις; Ένα μεγάλο μέρος των αντιπάλων του Διαφωτισμού, αυτή τη διαπίστωση έχουν ως σημαία τους, μόνο που αυτή ελάχιστη σχέση έχει με το Διαφωτισμό, όπως τον καταλαβαίνει ο καθένας από μας. Που δεν μπορεί να είμαστε τόσο ανόητοι ώστε να μην αναγνωρίζουμε το προφανές: το πόσο συναισθηματικό όν είναι ο άνθρωπος. Πηγαίνουμε όμως ένα βήμα πιο πέρα, για να θέσουμε -στον εαυτό μας πρώτα από όλα-το πραγματικά κρίσιμο ερώτημα, που είναι τελικά τούτο: Τι κάνουμε όταν το δικό μας συναίσθημα είναι αντίθετο με το συναίσθημα των άλλων; Όταν εγώ και η ομάδα μου πιστεύουμε με πάθος σε κάτι, και εσείς με τη δική σας ομάδα στο αντίθετο; Αλήθεια, γνωρίζει κανείς άλλον τρόπο που αυτά τα συγκρουόμενα εγώ –και συχνά εξίσου βέβαια για το δίκιο τους –δεν καταλήγουν σε αλληλοσφαγή (ή σε πογκρόμ εις βάρος του πιο αδύναμου),εκτός μόνο από τον τρόπο τον οποίο αυτές οι ατελείς δημοκρατίες μας επινόησαν; Ένα κοινωνικό συμβόλαιο που απευθύνεται στον ορθολογικό μας εαυτό, έχοντας ως βασική αρχή του ότι καμιά πλευρά του συμβολαίου δεν μπορεί να έχει μονομερώς δίκιο απέναντι σε μια άλλη. Και ότι θα είμαστε όλοι κερδισμένοι (έστω και άνισα κερδισμένοι) από έναν συμβιβασμό που αποτρέπει την αλληλοσφαγή προς την οποία μας ωθούν οι κάθε λογής αγιατολάδες.

[..]Στο βιβλίο αυτό προτείναμε μια μέθοδο να αναζητούμε τις απαντήσεις σε ερωτήματα. Την εμπειρική μέθοδο. Δεν είναι μέθοδος πανάκεια-με τα ίδια εμπειρικά δεδομένα είναι πιθανό ότι εσείς και εγώ θα καταλήξουμε σε διαφορετικά συμπεράσματα για πολλά κοινωνικά ζητήματα-όμως αναγνωρίζοντας τη ως τη μοναδική βάση έλλογης υπεράσπισης των αντιτιθέμενων ιδεών και αξιών μας, έχουμε κάνει το μεγάλο βήμα προς την εκκομίσκευση τους. Να μην τις θεωρούμε υπερβατικά αληθείς –οπότε ο πόλεμος κατά των «αλλοδόξων» αποτελεί τη φυσική συνέχεια-, αλλά διαρκώς διαθέσιμες για εμπειρική αξιολόγηση στο έδαφος της κοινωνίας[..] Αυτή η μέθοδος σου λέει ότι (καλώντας σε να ρίξεις μια ματιά στην Ιστορία και γύρω σου) ότι έχεις μια σοβαρή πιθανότητα να αποφύγεις την κόλαση. Αυτήν για την οποία είναι αποδεδειγμένα πολύ ικανό το είδος μας.

Η Δημοκρατία είναι ένα τραγικό πολίτευμα. Και το κατάλαβαν πρώτοι εκείνοι που το εφηύραν. Κατάλαβαν ότι κανένα κοινωνικό συμβόλαιο και καμιά μέθοδος δε θα μας απαλλάξει ποτέ από την ευθύνη και τις συνέπειες της ελευθερίας μας. Της ελευθερίας να κάνουμε από τις πιο σώφρονες έως και τις πιο καταστροφικές επιλογές. Και η δημοκρατική διαδικασία είναι ό,τι καλύτερο έχουμε επινοήσει μέχρι σήμερα για να μειώσουμε τις πιθανότητες ατυχήματος. Όμως το να τις μηδενίσουμε είναι ένας στόχος πέρα από το ανθρώπινο μέτρο! Η κατολίσθηση στην άβυσσο θα είναι πάντα ένα ανοιχτό ενδεχόμενο. Και όσο πιο συχνά το θυμόμαστε αυτό, τόσο η πιθανότητα να το αποφύγουμε θα γίνεται λίγο μεγαλύτερη. Ο παράδεισος δεν είναι επιλογή αλλά η αποφυγή της κόλασης είναι .

(Στέφανος Τραχανάς, Ο Κύκλος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024 σσ. 171-3)

Σκίτσο από δημοσίευση του ηλεκτρονικού μέσου ενημέρωσης News 12.gr με τίτλο:

Στην πυρά! Δεν πιστεύουν στην επιστήμη!

13 Ιουνίου 2022

Ο ρόλος των συναισθημάτων

Ο κ. Κόυνερ ήταν με το μικρό του γιο στην εξοχή. Ένα πρωί τον βρήκε να κλαίει στην άκρη του κήπου. Τον ρώτησε τι ήταν αυτό που τον στενοχωρούσε, το έμαθε και συνέχισε το δρόμο του. Όταν όμως στο γυρισμό είδε ότι ο μικρός εξακολουθούσε να κλαίει, τον φώναξε κοντά του και του είπε: Τι νόημα έχει να κλαις με τέτοιο δυνατό αγέρα όπου είναι αδύνατο να σε ακούσουν; Ο μικρός κοντοστάθηκε, κατάλαβε το λογικό επιχείρημα και ξαναγύρισε στο παιχνίδι του δίχως να δείξει κανένα άλλο συναίσθημα.

(Ιστορίες του κου Κόυνερ, Μπέρλολτ Μπρέχτ, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα)

Θέμα Α

Να παρουσιάσετε συνοπτικά το περιεχόμενο της 2^ης και 3^ης παραγράφου του κειμένου σε 90 λέξεις.

Μονάδες 20

Θέμα Β

Β1. Με βάση το κείμενο 1 να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω περιόδους λόγου ως σωστές ή λανθασμένες, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος (χρειάζεται να αναφέρετε συγκεκριμένο χωρίο κειμένου).

Α) Στο πρόγραμμα των Διαφωτιστών δίνεται μεγάλη έμφαση στα εμπειρικά δεδομένα.

Β) Στο πρόγραμμα του Διαφωτισμού αποκηρύσσεται η συναισθηματική φύση του ανθρώπου.

Γ) Η εμπειρική μέθοδος είναι ένα μέσο για να καταλήξουμε σε όμοιες αντιλήψεις, αν βασιστούμε σε κοινά εμπειρικά δεδομένα.

Δ) Στα δημοκρατικά πολιτεύματα η πιθανότητα να αποκλειστούν οι αποτυχίες είναι εφικτή.

Μονάδες 10

Β2. Ποια είναι η πρόθεση του συντάκτη στην τελευταία παράγραφο του κειμένου; Με ποιο τρόπο επιτυγχάνει να αποδώσει αυτήν την πρόθεση;

Μονάδες 10

Β3α. ’κόκκινο πανί’’, σημαία τους, ιερατεία τους, στην άβυσσο: Να αποδοθούν οι παραπάνω μεταφορικές φράσεις με άλλες κυριολεκτικές λέξεις ή φράσεις σημασιολογικά ισοδύναμες. Ποια χρήση της γλώσσας θα προτιμούσατε και γιατί ο συντάκτης χρησιμοποιεί τη μεταφορική χρήση της γλώσσας;

Μονάδες 5

Β3β. Με ποιους τρόπους συνομιλούν τα κείμενα 1 και 2;

Μονάδες 10

Θέμα Γ

Ποιο θέμα πραγματεύεται η παραπάνω ιστορία «Ο ρόλος των συναισθημάτων»του Μπέρλολτ Μπρεχτ; Να το παρουσιάσετε χρησιμοποιώντας τουλάχιστον τρεις κειμενικούς δείκτες. Είχατε ποτέ παρόμοια εμπειρία στην προσωπική, οικογενειακή ή κοινωνική ζωή;

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Στη σύγχρονη εποχή ένα όχι και τόσο ευκαταφρόνητο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού έλκεται από θεωρίες συνωμοσίας ή διάφορες παραδοξολογίες ή θεωρίες ψευδοεπιστήμης. Είναι κάτι που μπορεί να συναντήσει πλέον κανείς παντού: στις πλατφόρμες αναπαραγωγής βίντεο αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και φυσικά σε δήθεν εξειδικευμένες ιστοσελίδες οι οποίες παραπλανούν τους χρήστες με αντιεπιστημονικές θεωρήσεις και ψευδείς έρευνες.

Σε άρθρο που θα συντάξετε για τη ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας να παρουσιάσετε για ποιους λόγους οι άνθρωποι είναι επιρρεπείς σε αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας και με ποιους τρόπους στο σχολείο θα καταφέρει να εξοικειώσει τους μαθητές με την επιστήμη και τον ορθολογικό τρόπο σκέψης.

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Δημοκρατία και Επιστήμη (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Σπίντζου Νάντιας, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.