Δημοκρατία και Επιστήμη (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

Θέμα Α

Α. Ο Στέφανος Τραχανάς στο κείμενο επισημαίνει ότι οι εχθροί του Διαφωτισμού ενοχλούνται από την εμπειρική μέθοδο, ισχυριζόμενοι ψευδώς ότι αυτό το πνευματικό κίνημα δίνοντας προτεραιότητα στον ορθό λόγο και στην αξία των δεδομένων περιθωριοποιεί τη συναισθηματική φύση του ανθρώπου. Όμως, σύμφωνα με το συγγραφέα, αυτό που πραγματικά επιτυγχάνεται μέσω του ορθού λόγου είναι η διαχείριση των συναισθημάτων στο πλαίσιο μιας κοινωνικής ομάδας ώστε να αποφεύγεται η βία, συχνά υποκινούμενη από τα εκάστοτε κέντρα εξουσίας. Τέλος, συμπεραίνει ότι η εμπειρική μέθοδος είναι το μόνο μέσο για να πραγματοποιείται ελεύθερα και διαλογικά η αντιπαράθεση ιδεών ώστε να αποτρέπεται η επιθετικότητα μεταξύ των διαφωνούντων.

Θέμα Β

Β1.

Α. Σωστή (1^η παράγραφος: το πρόγραμμα του Διαφωτισμού για τη δημοκρατική πολιτεία δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: ότι πάνω από τις γνώμες και τις θεωρίες μας είναι τα γεγονότα)

Β. Λανθασμένη (2^η παράγραφος: , μόνο που αυτή ελάχιστη σχέση έχει με το Διαφωτισμό, όπως τον καταλαβαίνει ο καθένας από μας. Που δεν μπορεί να είμαστε τόσο ανόητοι ώστε να μην αναγνωρίζουμε το προφανές: το πόσο συναισθηματικό όν είναι ο άνθρωπος)

Γ. Λανθασμένη (3^η παράγραφος: με τα ίδια εμπειρικά δεδομένα είναι πιθανό ότι εσείς και εγώ θα καταλήξουμε σε διαφορετικά συμπεράσματα για πολλά κοινωνικά ζητήματα-)

Δ. Λανθασμένη (4^η παράγραφος: . Όμως το να τις μηδενίσουμε είναι ένας στόχος πέρα από το ανθρώπινο μέτρο!)

Β2. Ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο του κειμένου επιχειρεί να μας πείσει ότι η Δημοκρατία αν και «τραγικό πολίτευμα» είναι το μόνο που μπορεί να διασφαλίσει την όσο το δυνατόν αναίμακτη συμβίωση μας με τους άλλους. Επικαλείται τη λογική με το επιχείρημα «Και η δημοκρατική διαδικασία είναι ό,τι καλύτερο έχουμε επινοήσει μέχρι σήμερα για να μειώσουμε τις πιθανότητες ατυχήματος» εξαίροντας έτσι την υπεροχή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Με τη χρήση του α πληθυντικού «μειώσουμε, μηδενίσουμε», προσδίδει στο κείμενο καθολικότητα και τονίζει τη συνυπευθυνότητα όλων των εμπλεκομένων, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου. Παράλληλα επικαλείται και το συναίσθημα, αναφερόμενος στην επικινδυνότητα του να χρησιμοποιείται κάτι διαφορετικό από την ορθή λογική και την εμπειρική μέθοδο στις σύγχρονες δημοκρατίες. Για αυτόν ακριβώς το λόγο χρησιμοποιεί τις μεταφορές «άβυσσος, κόλαση, παράδεισος» και την εικόνα (κατολίσθηση στην άβυσσο).

Β3α.

κόκκινο πανί = πρόκληση –αιτία αντιπαράθεσης

Σημαία= βασικό χαρακτηριστικό/ στοιχείο

Ιερατεία= ηγεσίες

Άβυσσος= απόλυτη αποτυχία/καταστροφή

Προτιμότερη είναι η μεταφορική χρήση της γλώσσας που προσδίδει ζωντάνια και παραστατικότητα στο λόγο. Με τη μεταφορική χρήση της γλώσσας ο κος Τραχανάς επιχειρεί να κρατήσει σε εγρήγορση τον αναγνώστη και να τον ευαισθητοποιήσει σχετικά με το πόσο έχουν αντιτεθεί στην εμπειρική μέθοδο και στο κίνημα του Διαφωτισμού κάποιοι διανοητές ( κόκκινο πανί- ιερατεία, σημαία). Επίσης επιθυμεί να τονίσει πόσο εύκολη είναι η διολίσθηση στην καταστροφή ( άβυσσος) αν δεν ακολουθηθεί η ορθή λογική.

Β3β. Το σκίτσο του κειμένου 2 απεικονίζει σκηνές από δυο διαφορετικές εποχές. Από τη μια έχουμε σκηνή από την πλατεία ενός μεσαιωνικού χωριού όπου ετοιμάζεται η πυρά για τη θανάτωση μιας γυναίκας. Τα πρόσωπα όσων παρακολουθούν δεν έχουν χαρακτηριστικά, επιλογή που δηλώνει ενδεχομένως και την απουσία ατομικότητας, συνείδησης, νόησης και ελευθερίας επιλογής. Το πλήθος λειτουργεί σαν αγέλη συναινώντας στην καύση της γυναίκας. Αντικατοπτρίζεται ολοκάθαρα η νίκη του συναισθήματος έναντι της λογικής, γιατί η μάζα πάντα χειραγωγείται συναισθηματικά αποθεώνοντας ή το αντίθετο κατακρημνίζοντας ανθρώπους και ιδεολογίες. Το θύμα είναι μία γιατρός, φερμένη από το σήμερα με ανάλογη σύγχρονη ενδυμασία ιατρού. Μοιάζει σα να καταδικάζεται ακριβώς για αυτήν την ιατρική ιδιότητα της, το ρόλο της ως επιστήμονα.

Σε αυτό το σημείο τα δύο κείμενα συνδιαλέγονται και παρουσιάζουν συγκλίσεις. Και στο κείμενο του Στέφανου Τραχανά δηλώνεται ότι γίνεται προσπάθεια ο ορθός λόγος και τα εμπειρικά δεδομένα, που ακολουθούν οι επιστήμες και η Δημοκρατία, να διαχειριστούν τις παθογένειες που δημιουργεί η συναισθηματική φύση των ανθρώπων. (Ένα κοινωνικό συμβόλαιο που απευθύνεται στον ορθολογικό μας εαυτό, έχοντας ως βασική αρχή του ότι καμιά πλευρά του συμβολαίου δεν μπορεί να έχει μονομερώς δίκιο απέναντι σε μια άλλη. Και ότι θα είμαστε όλοι κερδισμένοι (έστω και άνισα κερδισμένοι) από έναν συμβιβασμό που αποτρέπει την αλληλοσφαγή προς την οποία μας ωθούν οι κάθε λογής αγιατολάδες )

Επομένως και τα δύο κείμενα αναφέρονται στη σημασία της ορθής λογικής στην αντιμετώπιση της βίας που ακολουθεί διαχρονικά η μαζική κοινωνία υποκινούμενη συναισθηματικά πρώτα και έπειτα ιδεολογικά από τις εκάστοτε εξουσίες ‘’. οι κάθε λογής αγιατολάδες ‘’. Για αυτό ο Σ. Τραχανάς σημειώνει ‘’Η κατολίσθηση στην άβυσσο θα είναι πάντα ένα ανοιχτό ενδεχόμενο’’ και ο σκιτσογράφος συνδυάζει εικόνες προερχόμενες από διαφορετικές εποχές( Μεσσαίωνας – σύγχρονη εποχή- κόβιντ) για να δηλώσει τη διαχρονικότητα του κινδύνου διολίσθησης στην άβυσσο.

Θέμα Γ

Ο αφηγητής ως εξωτερικός παρατηρητής, εξωδιηγητικός, παρουσιάζει μία ιστορία χωρίς συγκεκριμένους τοποχρονικούς προσδιορισμούς σε κάποια εξοχή μεταξύ ενός πατέρα και του μικρού του γιου, ο οποίος κλαίει για κάποιο λόγο που δεν προσδιορίζεται. Μέσω του ευθέος λόγου ‘’ Τι νόημα έχει να κλαις με τέτοιο δυνατό αγέρα όπου είναι αδύνατο να σε ακούσουν ‘’ αποδίδεται παραστατικά η συμβουλή του πατέρα, η οποία αλλάζει αμέσως τη στάση του γιου και τον επαναφέρει σε ηρεμία.

Το θέμα που αναδεικνύεται σε αυτήν την ιστορία είναι ο τρόπος με τον οποίο η γνώση και η λογική διαδικασία μπορεί να υπερνικήσει μία συναισθηματική κατάσταση, ενδεχομένως προβληματική. Μάλιστα η τελευταία φαίνεται να απομυθοποιείται εντελώς όταν αναθεωρείται υπό την οπτική ενός λογικού επιχειρήματος ‘’ είναι αδύνατο να σε ακούσουν ‘’.Προφανώς πρόκειται για μια αλληγορία, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες τις ιστορίες του κου Κόυνερ. Δεν είναι τυχαίο ότι επιλέγεται ως βασικός ήρωας ένα παιδί, το οποίο λόγω της ηλικίας του εμπλέκεται περισσότερα συναισθηματικά σε σχέση με τους ενήλικες. Επίσης, αυτό που τονίζεται είναι ότι το συναίσθημα-όποιο πρόσημο και αν έχει- απογυμνώνεται εντελώς από την επίδραση του όταν δε βρίσκει κάποιον αποδέκτη στο κοινωνικό σύνολο (λόγω του δυνατού ανέμου, κανείς δεν ακούει το κλάμα).

Η ανωνυμία των προσώπων και του χωροχρόνου υποδηλώνει πιθανόν την πρόθεση του Μπέρλολτ Μπρέχτ να προσδώσει διαχρονικότητα και καθολικότητα στο περιεχόμενο της ιστορίας: όποια συναισθηματική έξαρση –ακόμη και αν οδηγεί σε πόνο και θρήνο (τον βρήκε να κλαίει) αν εξεταστεί υπό το πρίσμα μιας λογικής που εμπλέκει τις αντικειμενικές συνθήκες (ποιος θα ακούσει το κλάμα με τον αγέρα;) αλλάζει σε κάποιο βαθμό, μικρό ή μεγάλο.

Προσωπικά, ανάλογες περιπτώσεις στην έκφραση και την επίδραση του συναισθήματος έχω παρατηρήσει σε περιπτώσεις που κάποιος βρίσκεται σε πανικό επειδή έχει μεγαλοποιήσει κάποια κατάσταση. Τότε παρεμβαίνει συχνά η λογική που απομονώνει το αρνητικό συναίσθημα από τον κοινωνικό του μανδύα και τότε αυτό, ως δια μαγείας, εξαφανίζεται. Το γνωστό άγχος των πανελλαδικών, για παράδειγμα, χάνει αρκετή από την ψυχοφθόρα του επίδραση αν οι εξετάσεις αυτές ιδωθούν αντικειμενικά χωρίς την ερμηνεία που γίνεται από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον. Με απλά λόγια, ένας μαθητής που αποτυγχάνει στο ωριαίο διαγώνισμα δεν χάνει την αυτοεκτίμηση του όταν είναι μόνος του αλλά βιώνει έντονη στενοχώρια ή θυμό όταν βρίσκεται με τους δασκάλους ή τους γονείς του.

Θέμα Δ

Τίτλος: Ο ορθός λόγος πολεμά τις θεωρίες συνωμοσίας

Στον πρόλογο, καθότι άρθρο, δηλαδή επικαιρικό κειμενικό είδος, αναφερόμαστε σε μία σύγχρονη θεωρία συνωμοσίας όπως αυτή για την ανυπαρξία του κόβιντ.

Α. ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ

Ο άνθρωπος διαχρονικά για ψυχολογικούς λόγους αλλά κυρίως λόγω πνευματικής νωθρότητας είθισται να πιστεύει σε ιδέες που έχουν παγιωθεί από την παράδοση, ακόμα και αν βρίθουν από προκαταλήψεις.

Είναι κοινή ψυχολογική ανάγκη να κατηγορεί το άτομο κάποιον άλλον, συνήθως αόρατο, για όσα δεινά συμβαίνουν. Αυτή η ανάγκη το μεταθέτει στη θέση του θύματος και συνάμα χωρίς ευθύνες.

Η αποχή του ατόμου από την κοινωνική και πολιτική ζωή από τη μια προκαλεί την άγνοια και ως εκ τούτου την εύκολη χειραγώγηση από όσους διασπείρουν αυτές τις ιδεολογίες. Αυτή η στάση είναι συνήθης σήμερα που τα σύγχρονα οικονομικά συστήματα κάνουν ιδιαίτερη δύσκολη τη διαχείριση της πραγματικότητας.

Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους χειρισμούς των κρατών και των επιστημονικών ομάδων -όχι πάντα αδικαιολόγητη- δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την καλλιέργεια θεωριών συνωμοσίας. Αυτό επιτείνουν και οι χειρισμοί των διάφορων ελίτ που αφήνουν απροστάτευτο το συμφέρον των λαϊκών μαζών

Ψυχολογικές μελέτες αποδεικνύουν ότι η πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας καλύπτουν την ανάγκη των ατόμων για αυτοεκτίμηση και αντίδραση στις οδηγίες του επίσημου κράτους.

Β. ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: Πώς το σχολείο μπορεί να καλλιεργήσει την πίστη στον ορθό λόγο και την επιστήμη

Αναφορά σε γεγονότα, τις αιτίες και τα αποτελέσματα τους ως σχέση αιτιοκρατίας και όχι μιας έξωθεν δύναμης. Για παράδειγμα στις ανθρωπιστικές επιστήμες η ανάδειξη των κοινωνικών και οικονομικών αιτιών μιας εξέλιξης και όχι προσώπων, συχνά μυθοποιημένων, βοηθά στη θεμελίωση της ορθολογικής σκέψης και όχι της μοιρολατρικής.

Δημιουργία κριτικής σκέψης μέσω παράθεση τεκμηρίων, διαλόγου και σύνθεσης εργασιών με επιστημονικό τρόπο (δεδομένα, υπόθεση εργασίας, συμπέρασμα)

Ανάδειξη των προβλημάτων που έχουν δημιουργήσει οι θεωρίες συνωμοσίας στον κόσμο όταν αυτές παρακίνησαν τις μάζες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνωμοσιολογία για τους Εβραίους η οποία οδήγησε στο ολοκαύτωμα.

Η σωστή διδασκαλία των θετικών επιστημών (μαθηματικά, φυσική, χημεία, βιολογία) με τρόπο ώστε να φαίνεται η εξέλιξη της επιστήμης ως αποτέλεσμα πολλών συνεργατών σε βάθος χρόνου με κανόνες ορθής λογικής και απόδειξης βάσει εμπειρικών δεδομένων

Επίλογος: Συμπερασματικά, δηλώνεται η πίστη στον ορθό λόγο ως όπλο απέναντι σε κάθε προσπάθεια χειραγώγησης και μαζοποίησης ώστε να μην απεκδυθεί το άτομο την ιδιότητα που τον διαφοροποιεί από τα άλλα όντα, τη λογική ικανότητα και εκπέσει σε μια πρωτόγονη κατάσταση στην οποία καθοδηγείται μόνο από τα πάθη και τα συναισθήματά του.

Για να μεταφερθείτε στο Κριτήριο Αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Δημοκρατία και Επιστήμη (Ενιαία Εξέταση) 

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Σπίντζου Νάντιας, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.