Διαφήμιση Β Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Εργοστάσιο επιθυμιών

1. Ο 20ός αιώνας, με τον πολλαπλασιασμό των τεχνολογικών μέσων γνώρισε όχι μόνο την έκρηξη της διαφήμισης αλλά επίσης και την εκλέπτυνσή της. Η φιλοδοξία χειραγώγησης των πνευμάτων έφτασε στο επίπεδο σχεδόν μιας επιστήμης. Οι τεχνικές της πειθούς δεν έπαψαν να γίνονται πιο εκλεπτυσμένες, για να παραμερίσουν την περιφρόνησή μας και να εντυπώσουν στο μυαλό μας ένα πολύ συγκεκριμένο μήνυμα.
2. Πώς προχωρεί λοιπόν η διαφήμιση για να φτάσει σ’ εμάς; Επειδή η διαφήμιση θέλει να είναι η τέχνη της πειθούς, το κάθε μήνυμά της είναι πολύ επεξεργασμένο. Πριν από τη μετάδοσή της, μια διαφήμιση υποβάλλεται σε επιστημονικές δοκιμασίες, με τις οποίες μπορούμε να καθορίσουμε στατιστικά τις αντιδράσεις του δέκτη, αυτό που είδε πρώτα και αυτό που τού ξέφυγε. Όλα αυτά προκύπτουν από συνεργασία ειδικών που ανήκουν σε διαφορετικές επιστήμες: κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, σημειολόγοι, γλωσσολόγοι, γραφίστες, διακοσμητές.
3. Η διαφήμιση υπόσχεται πάντα το ίδιο πράγμα: την ευημερία, την άνεση, την αποτελεσματικότητα, την ευτυχία και την επιτυχία. Προβάλλει μια υπόσχεση ικανοποίησης. Πουλάει όνειρα, προτείνει συμβολικούς σύντομους δρόμους για μια γρήγορη κοινωνική άνοδο. Κατασκευάζει επιθυμίες και παρουσιάζει έναν κόσμο σε μόνιμες διακοπές, χαλαρό, χαμογελαστό και ανέμελο, που κατοικείται από ευτυχισμένα πρόσωπα που κατέχουν επιτέλους το θαυματουργό προϊόν που θα τους κάνει ωραίους, καθαρούς, ελεύθερους, υγιείς, επιθυμητούς, σύγχρονους… Η διαφήμιση πουλάει τα πάντα στους πάντες αδιακρίτως, σαν η μαζική κοινωνία να είναι μια κοινωνία χωρίς τάξεις. «Απέναντι σε έναν αγχωμένο κόσμο, η διαφήμιση επικαλείται έναν κόσμο ιδανικό, απαλλαγμένο από κάθε τραγωδία, χωρίς υπανάπτυκτες χώρες, χωρίς πυρηνική βόμβα και χωρίς πολέμους. Έναν κόσμο αθώο, γεμάτο χαμόγελα και φώτα, αισιόδοξο και παραδεισένιο», τονίζει ο σημειολόγος Λουί Κενέλ.
4. Σωρευτικά, οι διαφημίσεις επαναλαμβάνουν και επιβεβαιώνουν τους μεγάλους μύθους της εποχής μας: μοντερνισμός, νιάτα, ευτυχία, ψυχαγωγία, αφθονία… Η γυναίκα, για παράδειγμα, δεν αναγνωρίζεται παρά ως αντικείμενο επιθυμίας ή υπηρετικό προσωπικό. Την κυνηγούν και την ενοχοποιούν, την καθιστούν υπεύθυνη για τη βρομιά του σπιτιού ή των ρούχων, για τη γήρανση του δέρματός της και του σώματός της, για την υγεία των παιδιών και για το στομάχι του συζύγου και τις οικονομίες του νοικοκυριού. Τα παιδιά, από την άλλη, είναι ένας προνομιακός στόχος. Το Ινστιτούτο του Παιδιού εκτιμά ότι περίπου το 45% της οικογενειακής κατανάλωσης επηρεάζεται άμεσα από τις επιθυμίες των παιδιών.
5. Σχετικά με όλα αυτά, ο Φρεντερίκ Μπεϊγκμπεντέ παρατηρεί: «Οι παλιές δικτατορίες φοβούνταν την ελευθερία της έκφρασης, λογόκριναν τις διαμαρτυρίες, φυλάκιζαν τους συγγραφείς, έκαιγαν τα επίμαχα βιβλία. Για να σκλαβώσει την ανθρωπότητα, η διαφήμιση διάλεξε τους χαμηλούς τόνους, την ελαστικότητα, την πειθώ. Ζούμε στο πρώτο σύστημα κυριαρχίας του ανθρώπου ενάντια στο οποίο ακόμη και η ελευθερία είναι αδύναμη. Αντίθετα, το σύστημα βασίζει τα πάντα στην ελευθερία, εκεί βρίσκεται η μεγαλύτερη ανακάλυψή του. Κάθε κριτική το φέρνει σε πλεονεκτική θέση, κάθε προκήρυξη ενισχύει την ψευδαίσθηση της μειλίχιας ανοχής του. Μας υποτάσσει ευγενικά».

 (Ignacio Ramonet, Le Monde Diplmatique, απόσπασμα από αναδημοσίευση στην ελληνική έκδοση – 2001)

Διαφήμιση και βία

1. Τι έκανε για χρόνια η διαφήμιση με παραγγελία του συστήματος; Ερέθιζε τις επιθυμίες. Κάνοντάς το όμως, δεν ώθησε απλά τον κόσμο να θέλει, αλλά του είπε τί να θέλει και τί ήταν καλό να θέλει. Αν το σκεφτούμε καλά θα δούμε ότι πέτυχε δυο αποτελέσματα από «αντικειμενική» άποψη επαναστατικά (οι προθέσεις δεν μάς ενδιαφέρουν εδώ). Οι συντηρητικές κοινωνίες και οι αντιδραστικοί παιδαγωγοί δήλωναν πάντα με σοφό τρόπο ότι οι υπερβολικές επιθυμίες είναι κακό πράγμα και ότι κατ’ αρχήν δεν πρέπει να δίνουμε στους φτωχούς την εντύπωση ότι μπορούν ν’ αποχτήσουν τα πράγματα των πλουσίων. Το ότι οι βασιλιάδες μετατοπίζονταν με τη φορητή πολυθρόνα ήταν απόδειξη ότι αυτό το σκεπαστό πολυτελές φορείο ήταν βασιλικό πράγμα: κανείς άλλος δεν μπορούσε να το θέλει.
2. Η διαφήμιση, μεταφράζοντας τη φορητή πολυθρόνα σε «αυτοκίνητο», είπε ακόμη και στον άνεργο ότι μπορούσε να επιθυμεί αυτοκίνητο, ότι όλοι μπορούσαν να το αποχτήσουν κι ότι, πάντως, περισσότερο από δικαίωμα, ήταν υποχρέωση να το επιθυμούν.
3. Μια επιθυμία, ερεθισμένη κι ανικανοποίητη, μπορεί να πάρει δύο δρόμους: την ατομική εξέγερση (την εγκληματική πράξη για παράνομη ιδιοποίηση των αγαθών άλλου) και τη συλλογική επανάσταση (τον κοινωνικό αγώνα για σωστότερη διανομή του κοινού πλούτου). Δεν μπορούμε ν’ αρνηθούμε ότι ένα από τα αποτελέσματα της καταναλωτικής προπαγάνδας υπήρξε και η αύξηση της κοινωνικής αγωνιστικότητας για την κατάχτηση μιας ευδαιμονίας που παρουσιαζότανε σαν δυνατή για όλους και που τελικά ήταν σχεδόν άφταστη.
4. Και να που η κοινωνία, αφού πρώτα ερέθισε τις επιθυμίες για όλα τα πράγματα, τρομοκρατείται γιατί ο κόσμος απαιτεί τουλάχιστον ένα μέρος χωρίς να πρέπει αναγκαστικά να εγκληματήσει. Είναι σαν να έλεγε το σύστημα στους υπηκόους του: «Έπρεπε να θέλετε να ξοδέψετε όλο το μισθό σας, και το δέκατο τρίτο και το δέκατο τέταρτο, αλλά τώρα το παρακάνετε: τώρα θέλετε και αύξηση μισθού! Το παιχνίδι δεν ήταν έτσι. Μην υπερβάλλετε, και σκεφτείτε τα αγαθά της λιτότητας». Και τώρα που ο κόσμος επιθυμεί υπερβολικά πράγματα ποιος φταίει; Η διαφήμιση, για παράδειγμα, που πρέπει να προκαλεί επιθυμίες για ψυγεία (κι αλίμονο αν δεν πουληθούν αρκετά, θα κλείσουν τα εργοστάσια). Αλλά αν για ν’ αγοράσει ο κόσμος ψυγεία απαιτεί νέα συλλογική σύμβαση εργασίας, τότε κάτι δεν πάει καλά. Συναγερμός, οι πολίτες καταναλώνουν πολλά, ζητούν πολυτέλειες.
5. Πώς να δικαιολογηθούν γι’ αυτό; Κατηγορώντας την τύχη, παράλογα. Γιατί ο κύκλος είναι φαύλος, η βία βρίσκεται στην ίδια την ιδέα του κέρδους, είναι παλιά ιστορία: πρέπει να επιθυμείς αυτά που σου προσφέρω όχι αυτά που έχω εγώ, διαφορετικά όλα τελείωσαν. Πράγματι τελείωσαν: η βία αποτέλεσμα, όχι αιτία αυτής της κατάστασης.

(Umberto Eco)

Εναλλακτικά 

Αισιοδοξία

Κανείς δεν πεθαίνει

στις διαφημίσεις.

Κανείς δεν πονάει

(παρά μόνο για να πάρει παυσίπονο).

Κανείς δεν ουρλιάζει στις διαφημίσεις.

Κανείς δεν είναι μόνος

(εκτός κι αν έχει κακοσμία).

Κανείς δε φοβάται

στις διαφημίσεις.

Όλα πάνε καλά

στις διαφημίσεις.

Όλα

πάνε

καλά.

Νίκος Δήμου

Θέμα Α

Δώστε περιληπτικά το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου Ι. (80 λέξεις)

Μονάδες 15

Θέμα Β

B1.

Β1. Βάλτε τη λέξη Σωστό ή Λάθος στο τέλος των προτάσεων:

α. Η διαφήμιση λειτουργεί με τέτοιο τρόπο που παρακινεί σε επανάσταση (Κείμενο ΙΙ).

β. Η κοινωνική αγωνιστικότητα είναι το αποτέλεσα του καταναλωτισμού (Κείμενο ΙΙ).

γ. Η βία είναι άσχετη ως συμπεριφορά με το κέρδος (Κείμενο ΙΙ).

δ. Η διαφήμιση αδυνατεί να λειτουργήσει ως τεχνική πειθούς (Κείμενο Ι).

ε. Οι δικτατορίες και η διαφήμιση χρησιμοποιούν την ίδια τεχνική πειθούς (Κείμενο Ι, §5).

Μονάδες 10

Β2α. Στις  παραγράφους 3, 4 και 5 του Κειμένου Ι να βρείτε δύο τεχνικές πειθούς, να αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητά τους και τη βασική θέση που προβάλλουν.

Μονάδες 10

β. Το Κείμενο ΙΙ ξεκινά με μία ερώτηση. Σε τι αποσκοπεί αυτή η υφολογική επιλογή και ποιο το αισθητικό αποτέλεσμα;

Μονάδες 5

Β3. «…η βία αποτέλεσμα, όχι αιτία αυτής της κατάστασης» (§5, Κείμενο ΙΙ). Με ποια επιχειρήματα θεμελιώνει αυτή τη θέση ο συγγραφέας και ιδιαίτερα τη σχέση Διαφήμισης και Βίας;

Μονάδες 15

Θέμα Γ

Ο ποιητής σχολιάζει ειρωνικά τη λειτουργία – ρόλο της διαφήμισης. Να επισημάνετε τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται αυτό. Δώστε το ρόλο των όρων κανείς και όλα στην προβολή της βασικής θέσης.

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Υποθέστε ότι συμμετέχετε ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας του σχολείου σας σε μία ημερίδα του δήμου σας με θέμα: Η κριτική σκέψη ως άμυνα απέναντι στη διαφήμιση και τον καταναλωτισμό». Ειδικότερα να αναπτύξετε: α. Εκείνα τα φαινόμενα – κινδύνους που απορρέουν από τη λειτουργία της διαφήμισης – καταναλωτισμού και καθιστούν την κριτική σκέψη αναγκαία και β. Το ρόλο – αξία της κριτικής σκέψης στην απελευθέρωση του ατόμου από τις σειρήνες της διαφήμισης και του καταναλωτισμού. (380 λέξεις)

Μονάδες 30

Εναλλακτική ερώτηση

Ποιο είναι το θέμα που θίγει ο σκιτσογράφος; Δώστε με τη μορφή θεματικών προτάσεων τέσσερα επί μέρους θέματα. Να αναπτύξετε σε μία § των 120 λέξεων μία από αυτές. Δώστε έναν δικό σας τίτλο στο σκίτσο.

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Διαφήμιση Β Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις 

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του συναδέλφου Ηλία Γιαννακόπουλου, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.