Αβεβαιότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Ο αβέβαιος κόσμος

1. «Ζούμε σ’ έναν κόσμο – τοπίο κατακλυσμού όχι γιατί βουλιάζουν γύρω τα πάντα αλλά γιατί τα πάντα γίνονται ρευστά», (Άγγελος Τερζάκης).
2. Η παραπάνω θέση δεν βρίσκει σύμφωνους μόνο αυτούς που προφητεύουν εσχατολογικά το τέλος του κόσμου αλλά και πολλούς που κρίνουν με αυστηρότητα την εικόνα του σύγχρονου κόσμου. Η οικονομική κρίση, η οικολογική καταστροφή, η διεθνοποίηση της τρομοκρατίας, τα μεταναστευτικά ρεύματα, η υποχώρηση της ηθικής, η αποδυνάμωση του ρόλου της πολιτικής, η αδυναμία της επιστήμης να μυήσει ευρύτερα στρώματα λαού στην εσώτερη φύση των πραγμάτων, η ανάπτυξη κέντρων εξουσίας που ποδηγετούν αφανώς την ανθρώπινη σκέψη κι ένα πλήθος άλλων φαινομένων συνυφαίνουν τη ρευστότητα και την αβεβαιότητα της σύγχρονης εποχής.
3. Θα μπορούσε κάποιος να αντιτείνει πως όλα τα παραπάνω συνιστούν μία ισοπεδωτική κριτική κι έναν αρρωστημένο μηδενισμό. Όσο κι αν ο όρος είναι παλιός («Πατέρες και γιοι», Τουργκένιεφ) δεν παύει να χαρακτηρίζει πολλές από τις προσεγγίσεις των σύγχρονων μελετητών του κόσμου. Πολλοί αρέσκονται στην εκμηδένιση των πάντων και ιδιαίτερα εκείνων των στοιχείων που λειτουργούσαν ως κινητήριοι μοχλοί της σταθερότητας ή και της ιστορικής εξέλιξης και προόδου (ιδεολογίες…). Όταν, όμως, η ηθική καταρρέει και οι ιδεολογίες δεν πείθουν πως μπορούμε να αντιπαλέψουμε τις κραυγές του μηδενισμού
4. Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση πως οι άνθρωποι σήμερα βιώνουν ένα οδυνηρό αίσθημα απώλειας και ψυχικής δυσφορίας. Αυτό το αίσθημα δεν συνιστά μία ατομική αντίδραση στο μελαγχολικό τοπίο των καιρών μας αλλά μία αντικειμενική πραγματικότητα. Η αιτία αυτής της οδυνηρής εμπειρίας δεν οφείλεται στη γενικευμένη κατακρήμνιση των πάντων αλλά στο γεγονός ότι κυριαρχεί μία αδυσώπητη ρευστότητα.
5. Τα άλλοτε σταθερά σημεία αναφοράς (αξίες, ιδεολογίες, μύθοι…) έχουν αποδομηθεί προκαλώντας στο κοινωνικό σώμα αισθήματα αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Το άτομο και η κοινωνία αδυνατούν να ισορροπήσουν ψυχολογικά, αφού ταλανίζονται στη σχετικοποίηση των πάντων. Οι βίαιες αλλαγές και οι συνεχείς μετασχηματισμοί (κοινωνικοί, ηθικοί…) τροφοδοτούν την έμφυτη αγωνία του ανθρώπου που σπρώχνεται σε υποκατάστατα «σταθερά» για να αντλήσει δύναμη και σιγουριά.
6. Όταν, όμως, οι παραδοσιακές «σταθερές» κλονίζονται από την αμφισβήτηση και το διάχυτο πνεύμα του σκεπτικισμού, τότε και το κοινωνικό σώμα οδεύει ασυνείδητα σε ένα αίσθημα καταβύθισης και απογοήτευσης. Η εξωτερική ρευστότητα εκτρέφει την εσωτερική ανασφάλεια και απόγνωση.
7. Όλα τα παραπάνω για κάποιους συνιστούν μία νομοτέλεια αναμενόμενη για πολλούς, αφού το τρόπος που οικοδομήθηκε το παγκόσμιο σύστημα (οικονομικό, πολιτικό…) αγγίζει τα όριά του. Οι ευθύνες επιμερίζονται τόσο στα άτομα (πολιτικοί ηγέτες…) όσο και στην κοινωνία. Οι ατομικές ευθύνες δύσκολα ανευρίσκονται και πολύ σπάνια αποδίδονται. Η συλλογική ευθύνη – ενοχή συνιστά μία αυταπάτη και την επικαλούνται όσοι θέλουν να αποκρύψουν τις αδεξιότητές τους και τις λανθασμένες επιλογές τους.
8. Ωστόσο, εκείνο που προσμετράται ως αξία είναι όχι αυτό που μάς συμβαίνει αλλά το πώς αντιδρούμε σε ό,τι μάς συμβαίνει. Άτομα και κοινωνίες αναμετρώνται με τα αδιέξοδα και τα προβλήματα και ο τρόπος αντίδρασης θα προσδιορίσει το μέλλον και την εικόνα του κόσμου. Καμία, όμως, αντίδραση δεν μπορεί να προτιμηθεί ή να αξιολογηθεί χωρίς τη βαθύτερη κατανόηση όλων εκείνων των αιτιών που διαμόρφωσαν το σύγχρονο τοπίο σε πλανητικό επίπεδο. Μπορεί ο Μαρξ να κατηγορούσε τους φιλοσόφους (Πλάτων) που αρκούνταν στην ερμηνεία του κόσμου και αδιαφορούσαν για την αλλαγή του, οποιαδήποτε, όμως, προσπάθεια για αλλαγή (δράση) είναι κενή, αν δεν συνοδεύεται κι από ένα ερμηνευτικό πλαίσιο (θεωρία). Η ισορροπία και των δύο είναι απαραίτητη. Η συνύπαρξη του Πλάτωνα (ιδέες) και του Μαρξ (πράξη – δράση) συνιστά μία αναγκαιότητα.

Κορονοϊός, φόβος και δυστοπία

«Si vis vitam, para mortem»

1. Κι εκεί που όλοι ζούσαμε την ψευδαίσθηση ή το όραμα μιας ουτοπικής κοινωνίας, ξαφνικά ένας ιός – αφανής και απροσδιόριστος – μάς προσγείωσε στην πραγματικότητα μιας δυστοπικής κοινωνίας. Όχι ότι δεν υπήρχαν και πριν προβλήματα. Απλώς τα αντιμετωπίζαμε με καρτερικότητα και με τη βεβαιότητα ότι είναι κάτι προσωρινό.
2. Γκρινιάζαμε για την οικονομική κρίση, για τα οικολογικά αδιέξοδα, για την απουσία του κοινωνικού κράτους, για τα Fake news, για τη μονοτονία της καθημερινότητας, το λαϊκισμό των πολιτικών μας, για τα δικαιώματα των μεταναστών και για ένα πλήθος άλλων προβλημάτων που ροκάνιζαν τη μακαριότητά μας. Ωστόσο, όλα αυτά δεν ήταν αρκετά να ψαλιδίσουν τις ελπίδες μας για ένα καλύτερο αύριο. Ένα αύριο που θα μάς εξασφάλιζε τη βεβαιότητα μιας συνεχούς βελτίωσης στα πλαίσια της «γραμμικής προόδου».

Η διπλή λειτουργία του φόβου

3. Και ξαφνικά μπήκε στη ζωή μας ο κορονοϊός που μέσα στην δυσκολία να τον αποδώσουμε σωστά (ορθογραφία) μάς ξεβόλεψε και μας τρόμαξε. Αποδόμησε τις βεβαιότητές μας, έσπειρε την αμφιβολία για το «τεχνολογικό» μας θαύμα, μάς υπενθύμισε την περατότητά μας και γενικά έφερε τέτοιες ανακατατάξεις που μάς ανάγκασε να επαναπροσδιορίσουμε όλα τα δεδομένα και τα αυτονόητα της ζωής μας.
4. Ο φόβος πήρε τη θέση της ελπίδας και αποδιοργάνωσε τα σταθερά σημεία της ζωής μας. Οι απολυτότητες υποχώρησαν και ο σχετικισμός κυριαρχεί. Ένας επικίνδυνος μηδενισμός αναδύεται που σιγά – σιγά τροφοδοτεί μια επικίνδυνη μοιρολατρία – φαταλισμό. Ένας παθητικός φόβος που δρα παραλυτικά, που ακυρώνει και τα όποια θετικά έχει ως αίσθημα και ως ένα βαθμό εργαλειοποιείται για πολιτικούς και κοινωνικούς σκοπούς.
5. Αν και ο φόβος είναι ως έννοια αρνητικά φορτισμένη δεν παύει να λειτουργεί και θετικά για τον άνθρωπο. Βέβαια ο Ντεκάρτ στάθηκε επικριτικός στη λειτουργία του φόβου «΄Οσον αφορά το φόβο… δεν πιστεύω ότι θα μπορούσε ποτέ να είναι αξιέπαινος ή χρήσιμος».
6. Ωστόσο και κάτω υπό ορισμένες προϋποθέσεις ο φόβος δρα ευεργετικά για τον άνθρωπο «Η σύγχρονη έρευνα επιχειρεί να αποδείξει το αξιέπαινο του φόβου καταδεικνύοντας τη χρησιμότητά του ως ψυχικής κατάστασης που προπαρασκευάζει τον οργανισμό για να αντιμετωπίσει εύστοχα κάποιον κίνδυνο… Για τους κλασσικούς φιλοσόφους ο φόβος είναι «κακός σύμβουλος» της δράσης, ενώ για όλους (σχεδόν) τους σύγχρονους ερευνητές ο φόβος είναι αναπόσπαστο μέρος μιας φυσικής αντίδρασης ενός οργανισμού προς αποφυγή μιας επερχόμενης βλάβης», (Αντώνη Χατζημωϋσή, «Ο Φόβος»).

Ο  κορονοϊός διδάσκει

7. Ωστόσο, επειδή τίποτα δεν είναι σύμβολο του απόλυτου καλού ή κακού, η επέλαση του κορονοϊού θα μάς διδάξει πολλά. Θα μάς υπενθυμίσει τη θνητότητά μας και το ευμετάβλητο της μοίρας μας. Θα μάς υποχρεώσει να ξαναδούμε την κενότητα των «χρυσών» παρουσιαστών της TV, των ποδοσφαιριστών και των καλαθοσφαιριστών και την αξία εκείνων που διακονούν τη δημόσια υγεία (οι άσπρες και οι πράσινες ποδιές). Θα αναδείξει τα όρια της ανθρώπινης δύναμης και την αξία του «μέτρου» στη ζωή μας. Θα προβάλει την αναγκαιότητα της αυτοπειθαρχίας, της αυτογνωσίας και της προτεραιότητας του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού, όπως επίσης και της σπουδαιότητας της ατομικής και συλλογικής ευθύνης στο «ευ ζην».
8. Σε ένα άλλο επίπεδο ο κορονοϊός θα μάς καλέσει «να συνειδητοποιήσουμε ότι μοιραζόμαστε μια κοινή μοίρα με όλον τον πλανήτη και ότι η ανθρωπότητα υπόκειται στις ίδιες θανάσιμες απειλές», (Μορέν).
9. Θα μάς αναγκάσει να προσθέσουμε στα «8 θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού μας» (Λόρεντς) ένα ακόμα, αυτό των ζωονοσογόνων ιών.
10. Κατεξοχήν, όμως, θα ενισχύσει τις προτροπές του Μορέν: «Πρέπει να νιώθουμε αλληλέγγυοι με αυτόν τον πλανήτη η ζωή του οποίου καθορίζει τη δική μας. Πρέπει να σώσουμε τη Μητέρα – Γη. Η ατομική αλλαγή είναι άρρηκτα δεμένη με την κοινωνική – και η καθεμιά τους χωριστά είναι ανεπαρκής. Η μεταρρύθμιση της σκέψης, η μεταρρύθμιση της κοινωνίας και της ζωής θα συνυπάρξουν για να μεταμορφωθεί η κοινωνία μας. Το αστραφτερό μέλλον έχει πεθάνει, μπορούμε όμως να ανοίξουμε τον δρόμο στο εφικτό μέλλον», («Ο δρόμος της ελπίδας», Hessel και Morin).

Ηλίας Γιανακόπουλος

Η αγάπη γράφει Ιστορία

Α) Την Ιστορία τη γράφουν μόνο

όσοι δεν φεύγουν ποτέ – ποτέ

μπροστά στη λύπη,

μπροστά στον πόνο – οι νικηταί.

Β) Αυτοί που ξέρουν να πολεμάνε

στήθος με στήθος κάθε φορά.

Αυτούς που ξέρουν

πώς να νικάνε στη συμφορά.

Γ) Αυτοί που ξέρουν το πώς να χτίζουν,

πώς ν’ αγαπιούνται σαν αδερφοί,

όταν οι άλλοι εδώ σκορπίζουν καταστροφή.

Δ) Αυτοί που ξέρουν στ’ ανεμοβρόχι,

αχ, τη γαλήνη της προσευχής.

Αυτοί που ξέρουν να λένε «Όχι!»

– κι άλλος κανείς.

(Αντώνης Σαμαράκης)

Θέμα Α

Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά τη διπλή λειτουργία του φόβου σε 50 λέξεις (Κείμενο 2, §3-6).

Μονάδες 15

Θέμα Β

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο  1, τις παρακάτω προτάσεις με αναφορές στο κείμενο:

α. Η υποχώρηση της ηθικής είναι ένα από τα φαινόμενα που τροφοδοτούν την βεβαιότητα της εποχής μας.

β. Η κατάρρευση των ιδεολογιών ενισχύει εκείνους που μάχονται τον μηδενισμό.

γ. Η ρευστότητα της εποχής μας γεννά το αίσθημα της απώλειας.

δ. Οι ευθύνες για την εικόνα του σύγχρονου κόσμου είναι τόσο ατομικές όσο και συλλογικές.

ε. Η αντίδρασή μας στην αρνητική πορεία του κόσμου προϋποθέτει τη γνώση των θέσεων τόσο του Πλάτωνα όσο και του Μαρξ.

Μονάδες 10

Β2α. Σε τι στοχεύει ο συγγραφέας στην §2 του Κειμένου  1. Δώστε με συντομία την βασική θέση της § και το ρόλο – αποτελεσματικότητα τριών κειμενικών δεικτών.

Μονάδες 8

β. Να βρείτε και να σχολιάσετε το σχήμα της επανάληψης στην §7 του Κειμένου  2. Δώστε το περιεχόμενο τριών διαφορετικών τρόπων χρήσης των εισαγωγικών του Κειμένου  2.

Μονάδες 7

Β3. Να βρείτε και στα δύο κείμενα την ψυχολογική κατάσταση που βιώνουν οι σύγχρονοι άνθρωποι. Δώστε τα βασικά της στοιχεία.

Μονάδες 15

Θέμα Γ

Ποιοι και ποια στάση ζωής θεωρείται σύμφωνα με το ποίημα ως δημιουργοί της Ιστορίας; Δώστε τα βασικά γνωρίσματα. Αναλύστε το ρόλο δύο κειμενικών δεικτών στην προβολή και κατανόηση της βασικής θέσης.

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Στα κείμενα περιγράφεται ο «αβέβαιος κόσμος» και η «δυστοπική κοινωνία». Ωστόσο εσείς ως νέοι ελπίζετε και αγωνίζεστε να ζήσετε σε έναν κόσμο που θα δικαιώνει τις προσδοκίες σας και θα δίνει προοπτική στα όνειρά σας. Σε μια ομιλία σας σε ημερίδα του τμήματος νεολαίας του δήμου σας αναπτύσσετε: α. Εκείνα τα φαινόμενα – προβλήματα που σκιάζουν τον σύγχρονο κόσμο και β. Τα εφόδια με τα οποία πρέπει να είναι οπλισμένος ο σύγχρονος νέος για να πραγματώσει τα όνειρά του – στόχους σε αυτόν τον σκληρό και αφιλόξενο κόσμο. (400 λέξεις)

Μονάδες 30

Εναλλακτικά

ΘΕΜΑ Β

Β3α. «Να συνειδητοποιήσουμε…απειλές» (§8, Κείμενο 2). Πώς καταλήγει σε αυτήν τη θέση – προτροπή ο Μορέν; Να τη σχολιάσετε.

ΘΕΜΑ Δ

Σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο συντελούνται διεργασίες που προμηνύουν την ανάγκη για βαθύτατες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Σε κείμενο των 500 λέξεων να αναπτύξετε: α. Τους τομείς που κρίνεται αναγκαία η αλλαγή τους με στόχο μία νέα παγκόσμια κοινωνία (Οικονομία, Ειρήνη, Εργασία, Πολιτισμός, Παιδεία, Οικολογία, Δημοκρατία, Κοινωνικά προβλήματα, Ρατσισμός – Μετανάστες, Επικοινωνία ανθρώπων – λαών) και β. Την ευθύνη – ρόλο όλων μας στη διατήρηση της ταυτότητάς μας (ατομικής & εθνικής) αλλά και στην ανάληψη πρωτοβουλιών που θα μάς καταστήσουν (άτομα και έθνος) πρωταγωνιστές στις συντελούμενες εξελίξεις – αλλαγές.

(Η έκθεση να λάβει τη μορφή ομιλίας σε ημερίδα με θέμα: Ένας άλλος κόσμος γεννιέται: Προοπτικές και Ευθύνες).

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Αβεβαιότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις 

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του συναδέλφου Ηλία Γιαννακόπουλου, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.