Ατομική Ευθύνη Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Κοινωνικές αξίες και ατομική ευθύνη

Τα σύγχρονα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα και οι επιπτώσεις τους στην πραγματικότητα δείχνουν ότι η διαχείριση τους τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό και πολιτικό επίπεδο «σκοντάφτουν» στη σχέση κοινωνικών αξιών και ατομικής ευθύνης. Το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής και η διαμόρφωση συνθηκών πόλωσης, οι οποίες δημιουργούν εμπόδια στην πολιτική διαχείριση της εξέλιξης, διότι οι πολίτες δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στις εκκλήσεις για την ανάληψη της ατομικής ευθύνης, ώστε να καταστεί εφικτή η πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.

Η επίκληση της ατομικής ευθύνης έχει μόνο τότε νόημα, όταν στηρίζεται σε κοινωνικές αξίες, που οριοθετούνται από τις ανάγκες των ανθρώπων στο πλαίσιο της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες ή της παγκοσμιοποίησης με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον στις πλανητικές τους διαστάσεις. Για την επίτευξη αυτού του στόχου πολύ σημαντικές προϋποθέσεις είναι η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης (ο πολίτης να μπορεί να μπαίνει στη θέση του συνανθρώπου του και να κατανοεί και τις δικές του ανάγκες) καθώς και της κοινωνικής συνείδησης και ευθύνης, ώστε να συνειδητοποιούν οι πολίτες ότι πρέπει να συμβάλλουν ως άτομα για την διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και της βιωσιμότητας.

Τα καταναλωτικά πρότυπα σε συνδυασμό με τον ατομικισμό και το κυνήγι των υλικών αγαθών, ως βασικών κριτηρίων για την πρόσδωση νοήματος στη ζωή και την «κατάκτηση» αποδοχής από τους άλλους, δεν οδηγούν στην συνειδητοποίηση της ατομικής ευθύνης για την συλλογική ευημερία και βιωσιμότητα.  Ιδιαιτέρως ο ατομικισμός είναι μια ηθική στάση και κοινωνική οπτική, στο πλαίσιο της οποίας το συμφέρον του ατόμου είναι πάνω από το συλλογικό και γενικότερα κοινωνικό. Αρνητική παράμετρος σε σχέση με την διαμόρφωση στάσης από τους πολίτες, ως ατόμων ή και ως συνόλου που συνθέτουν μια κοινωνία, είναι και η αδυναμία κατανόησης των επιπτώσεων του ότι αφενός μεν δεν ενημερώνονται ή δεν διαθέτουν τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία για την ανάλυση των πληροφοριών και αφετέρου δεν προλαβαίνουν να επεξεργασθούν την πραγματικότητα λόγω της μεγάλης ταχύτητας της εξέλιξης και την πολυπλοκότητα, που παράγει.

Αυτές οι συνθήκες επιβάλλουν την αλλαγή προσανατολισμού και την αναδιοργάνωση του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης χωρίς καθυστερήσεις. Ο σχεδιασμός της πορείας στο μέλλον θα πρέπει να είναι μακροπρόθεσμος, ενώ η οπτική του ανθρώπου θα πρέπει να διευρύνει τα όρια της και πέραν του βιολογικού χρόνου ακόμη και δύο ή τριών γενεών.  Εάν πληρούνται όλες αυτές οι προϋποθέσεις, τότε θα είναι εφικτή η παραγωγή λειτουργικών κοινωνικών αξιών, οι οποίες θα εκφράζουν τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, ενώ οι πολίτες ως ενσυνείδητα υποκείμενα θα μπορούν να αναλαμβάνουν τις ευθύνες, που τους αναλογούν, στο πλαίσιο της κοινωνικής τους δραστηριοποίησης και της πολιτικής τους λειτουργίας.

Διασκευασμένο άρθρο του Χρήστου Αλεξόπουλου από την ιστοσελίδα
https://www.metarithmisi.gr/content/koinonikes-axies-kai-atomiki-eythyni-4316, 22/8/2021

Η νέα γενιά μετά τα Τέμπη

Δεν χρειαζόταν να φτάσεις στην πλατεία Συντάγματος, έτσι κι αλλιώς αυτό ήταν αδύνατο από ένα σημείο και μετά. Αν βρισκόσουν οπουδήποτε σ’ αυτό που αντιλαμβανόμαστε όταν λέμε «στο κέντρο», ήσουν κομμάτι του πλήθους που είχε μαζευτεί για να δηλώσει, έστω και βουβά, την αγανάκτησή του με τη διαχείριση της τραγωδίας των Τεμπών.

Ένα πλήθος ευρύ, υπερκομματικό, ετερόκλητο. Διαφορετικοί άνθρωποι από διαφορετικές γενιές και συνομοταξίες, νέοι, μεγάλοι, οικογένειες, παιδιά. Ελάχιστα πανό, ελάχιστες σημαίες, περιορισμένη πολιτική «καπηλεία». Η αίσθηση της πραγματικά αυθόρμητης προσέλευσης είναι διάχυτη.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ήταν βαθιά πολιτική η μεγάλη συγκέντρωση, η οποία πέρα απ’ όλα υπήρξε ένα σημαντικό κοινωνικό (και δημοκρατικό) γεγονός. Το τραύμα είναι βαρύ, η πληγή βαθιά, οι ενδείξεις συγκάλυψης χαστούκι στο πρόσωπο, ο κυνισμός των αρχών γροθιά στο στομάχι. Και ίσως αυτός ήταν ο λόγος που τόσοι άνθρωποι που δεν βγαίνουν τακτικά «στον δρόμο» αποφάσισαν να δηλώσουν τη φυσική τους συμμετοχή στις συγκεντρώσεις για τα Τέμπη.

Εκτός των άλλων, ήταν και μια απόδραση από την ανάπηρη κλεισούρα του πληκτρολογίου και της οθόνης. Μια ευκαιρία ίσως να μοιραστούν με αγνώστους κοινούς θυμούς και κοινούς φόβους, ανομολόγητους ίσως, όπως το να πηγαίνει το μυαλό σου κατευθείαν στον όλεθρο καμιά φορά που κλυδωνίζεται στριγγλίζοντας το βαγόνι στο μετρό. Και μια αφορμή να ζητήσουν να ταυτιστεί επιτέλους το δίκαιο με το νόμιμο, όσο ουτοπικό κι αν έχει φτάσει να θεωρείται κάτι τέτοιο.

H μετωπική σύγκρουση των δύο τρένων, το πιο θανατηφόρο σιδηροδρομικό δυστύχημα που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα, είναι κάτι που δύσκολα μπορεί να χωρέσει ο ανθρώπινος νους. Η απώλεια τόσων ανθρώπινων ζωών, στην πλειοψηφία τους κάτω των 30 ετών, λειτούργησε ως σοκ που βύθισε την κοινωνία στο πένθος και παράλληλα οδήγησε στις μεγαλύτερες κινητοποιήσεις της τελευταίας δεκαετίας. Πρόκειται επομένως για ένα γεγονός με καθολικό αντίκτυπο που είναι ακόμη δύσκολο να εντοπιστεί σε όλο του το εύρος.

Το κυρίαρχο συναίσθημα που νιώθουν οι νέοι και οι νέες είναι η οργή, με δεύτερο την απελπισία και τρίτο το αίσθημα της ντροπής. Όπως σημειώνει ο Δ. Παρασκευόπουλος, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο βιβλίο του για μια “Εισαγωγή στην κοινωνιολογία των συναισθημάτων“, το οποίο εκδόθηκε πριν λίγους μήνες, το συναίσθημα δεν είναι μόνο ατομική υπόθεση. Αντίθετα, όπως εξηγεί, η εκδήλωσή του ή η αιτιότητά του τοποθετείται στη διασταύρωση του ατομικού και του κοινωνικού, μέσα στη διαχρονική διαλεκτική τους σχέση.

Σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι κινητοποιήσεις για το δυστύχημα στα Τέμπη επαναπολιτικοποιούν τον πόνο μέσα από ρεπερτόρια δράσης, όπως συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, απεργίες, πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και άλλες ευφάνταστες δράσεις στη μνήμη των θυμάτων, με πλέον χαρακτηριστικό το σύνθημα «όλων των νεκρών θα γίνουμε η φωνή». Επομένως, ο πόνος για την απώλεια και το συλλογικό πένθος συνδέεται με τις αγωνιστικές διεκδικήσεις και τις συλλογικές δράσεις, οι οποίες μάλιστα συνεχίζονται και τις μέρες που διανύουμε.

Συρραφή άρθρων για την ανάγκη της εξέτασης από
τον Δημήτρη Πολιτάκη «Ένα κοινωνικό γεγονός» www.lifo.gr/stiles/daily/ena-koinoniko-gegonos και
τον Κώστα Γούση «Η νέα γενιά μετά τα Τέμπη» https://eteron.org/gousis-nea-genia-tempi-ereyna/

Κούνστ

Ζούμε στην πιο αντιπνευματική χώρα του κόσμου, σκέφθηκε με μεγάλη ένταση ο Κουνστ. Αυτή η πιο αντιπνευματική χώρα του κόσμου είναι τον τελευταίο καιρό και η πιο ρυπαρή χώρα του κόσμου, σκέφθηκε με έξαψη ο Κουνστ και ένιωσε να πνίγεται. Αλλά ο Κουνστ δεν πνίγηκε τελικά. Κατάπιε το σάλιο του, κατάπιε και λίγο νερό και συνέχισε να σκέφτεται περί πνευματικότητας. Αυτή η πιο ρυπαρή χώρα του κόσμου είναι και η πιο ψεύτρα χώρα του κόσμου.[…] Βάση κάθε πνευματικότητας είναι η Αλήθεια, αυτή είναι η θεμελιώδης αρχή κάθε πνευματικότητας, είπε ο Κουνστ με κανονικό τόνο φωνής. Η αλήθεια ή τουλάχιστον η αναζήτηση της αλήθειας. Αλλά στην χώρα σήμερα όχι μόνο δεν αναζητείται καμία πλέον αλήθεια αλλά αντιθέτως υπάρχει υποκρισία περί της αναζητήσεως τής αλήθειας. Δεν είναι χώρα, σκέφθηκε ο Κουνστ, είναι το κέντρο της υποκρισίας. Ζούμε μέσα στο απόλυτο κουκούτσι της καρδιάς της υποκρισίας, είπε ο Κουνστ. Ζούμε μέσα στο μεδούλι της υποκρισίας, έχουμε τυλιχτεί από την υποκρισία, δεν μπορούμε να αναπνεύσουμε από την υποκρισία, λίγο ακόμη και θα σκάσουμε από την υποκρισία, είπε ο Κουνστ, ακούστε πώς πέφτει το χώμα επάνω μας, είπε ο Κουνστ, ψοφήσαμε από την υποκρισία, είπε ο Κουνστ, και τώρα το χώμα πέφτει επάνω μας, επάνω στα υποκριτικά μούτρα μας πέφτει το χώμα και ασφαλίζει για πάντα τα υποκριτικά μας μάτια και βουλώνει τα υποκριτικά μας αυτιά και χώνεται με δύναμη μέσα στο υποκριτικό μας στόμα και έχει βουλώσει ανεπανόρθωτα και τα υποκριτικά μας ρουθούνια.

Η Ελλάδα είναι μία βαθύτατα υποκριτική χώρα, φώναξε ο Κουνστ, είναι τόσο βαθύτατα υποκριτική χώρα που έχει ξεχάσει ακόμη και η ίδια πως υποκρίνεται, ούρλιαξε ο Κουνστ έχοντας τα μάτια του καρφωμένα στον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας, και αυτό ακριβώς είναι το άκρον άωτον της υποκρισίας. Το άκρον άωτον της υποκρισίας είναι η υποκρισία ότι δεν υποκρίνεσαι. Αυτή ακριβώς είναι η κατάσταση της Ελλάδας αυτήν τη στιγμή, ούρλιαξε ο Κουνστ απομακρύνοντας με βδελυγμία τα μάτια του από τον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας. Υποκρίνεται ότι δεν υποκρίνεται. Πεθαίνει, πέθανε, έχει πεθάνει, μπορεί και να ξαναπεθάνει, εάν βεβαίως ξαναζήσει ποτέ, αλλά παρ’ όλους τους θανάτους της σε όλους τους χρόνους της Γραμματικής, αυτή υποκρίνεται ότι δεν σαπίζει, ότι δεν μυρίζει, ότι δεν αποσυντίθεται, ότι δεν βρομάει. Σαπίζει αλλά μένει άταφη. Δεν παραδέχεται τον θάνατο.

Ποιος φταίει;

Εμείς φταίμε, είπε ο Κουνστ. Γιατί επαναπαυτήκαμε στο παρελθόν. Σε ένα παρελθόν που, έτσι κι αλλιώς, δεν ήταν δικό μας δημιούργημα. Ζούσαμε υπό την επήρεια Νεκρών. Αλλά οι Νεκροί πάνε πια, τον κάνανε τον κύκλο τους. Εγώ ξέρεις τι νομίζω; Εγώ νομίζω πως, όταν ζεις υπό την επήρεια των Νεκρών, είσαι ήδη και εσύ νεκρός. Μεγαλοπιαστήκαμε. Ότι τάχα. Ότι τάχα είμαστε κάτι το ξεχωριστό. Αλλά δεν είμαστε. Βολευτήκαμε. Τεμπελιάσαμε. Πάθαμε παραισθήσεις. Γίναμε όπως οι ναρκομανείς που φαντάζονται πράγματα. Και μετά, όταν αρχίσαμε να βγαίνουμε από την επήρεια, άρχισε να τα ρίχνει ο ένας στον άλλον. Βυθιστήκαμε. Κι όσο βυθιζόμασταν, νομίζαμε ότι πετούσαμε. […] Ο συναγερμός να χτυπάει αλλά εμάς τα αυτιά μας ακούγανε επευφημία. Δεν καταλαβαίναμε τι ακούγαμε. Χαμηλή αντιληπτική ικανότητα. Που θα πει βλακεία. Αλλά ο θόρυβος τώρα μας ενοχλεί. Γιατί τάχα δεν μας αξίζει ο συναγερμός αλλά η επευφημία. Κούνια που μας κούναγε.

Δημήτρης Τσεκούρας, Αποσπάσματα από ανέκδοτη νουβέλα, δημοσιευμένα στο περιοδικό Marginalia,7/9/2019
(διασκευή για τις ανάγκες της εξέτασης)

ΘΕΜΑ Α.

Α. Τι εμποδίζει τον σύγχρονο άνθρωπο να αναλάβει την ατομική ευθύνη για την επίτευξη του συλλογικού καλού; Να αποδώσεις την απάντηση του συντάκτη του κειμένου 1 σε 70 περίπου λέξεις.

Μονάδες 20

ΘΕΜΑ Β.

Β1. Να σημειώσεις Σωστό ή Λάθος στις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με το περιεχόμενο του 1^ου κειμένου.

α. Τα σύγχρονα παγκόσμια προβλήματα και οι συνέπειές τους εμποδίζουν την ανάληψη της ατομικής ευθύνης.

β. Η έλλειψη κοινωνικής συνοχής και η πόλωση δημιουργούνται λόγω της συσχέτισης των κοινωνικών αξιών και της ατομικής ευθύνης

γ. Οι πολίτες καλούνται να συμβάλλουν ατομικά ώστε να επιτευχθεί η συνοχή της κοινωνίας και η επιβίωσή της.

δ. Οι κοινωνικές αξίες ορίζονται από τη συμβίωση των ανθρώπων σε τοπικό ή παγκόσμιο επίπεδο και τις ανάγκες που έχουν.

ε. Είναι δυνατόν να παραχθούν κοινωνικές αξίες άμεσα και οι πολίτες γρήγορα να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

Μονάδες 10

Β2. Στο κείμενο 2 ο συντάκτης επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες σχετικά με τη σημασία της κινητοποίησης των ανθρώπων για το δυστύχημα στα Τέμπη. Να σημειώσεις τρεις γλωσσικές επιλογές, με τις οποίες επιχειρεί να το πετύχει, και να αξιολογήσεις την αποτελεσματικότητά τους.

Μονάδες 10

Β3. α. Στο κείμενο 2, ο συντάκτης αξιοποιεί την επίκληση στην αυθεντία. Να την καταγράψεις και να σχολιάσεις τη λειτουργία της μέσα στο πλαίσιο του κειμένου.

Μονάδες 5

β.   Η πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος, για την ανάληψη της ατομικής ευθύνης: Στο κείμενο 1 υπάρχει ευρεία χρήση της ονοματοποίησης, της χρήσης ονοματικών συνόλων. Για ποιο λόγο αξιοποιούνται και τι προσφέρουν στο ύφος του κειμένου; Να  αντικαταστήσεις τα παραπάνω ονοματικά σύνολα με ρηματικά και να σχολιάσεις την αλλαγή του ύφους.

Μονάδες 5

γ. Να αντικαταστήσεις τις υπογραμμισμένες λέξεις της τελευταίας παραγράφου του κειμένου 1( επιβάλλουν, καθυστερήσεις, διευρύνει, πληρούνται, εφικτή) με άλλες συνώνυμες, ώστε το νόημα να παραμένει το ίδιο. Μπορείς να προβείς σε γλωσσικές αλλαγές που κρίνεις απαραίτητες.

Μονάδες 5

ΘΕΜΑ Γ.

Γ. Ο ήρωας στο κείμενο 3 βρίσκεται σε δύσκολη ψυχοσυναισθηματική κατάσταση. Τι είναι αυτό που την προκαλεί και με ποιους κειμενικούς δείκτες (τουλάχιστον 3) αυτή αναδεικνύεται; Συμφωνείς ή διαφωνείς με τις διαπιστώσεις του;

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ.

Δ. Λαμβάνοντας υπόψη τα κείμενα που μελέτησες παραπάνω αλλά και τη σύγχρονη σου κοινωνική πραγματικότητα, καλείσαι να εκφωνήσεις μια ομιλία σε εκδήλωση που οργανώνει το σχολείο σου στα πλαίσια της κοινωνικής ευαισθητοποίησης για την έννοια του πολίτη. Η εισήγησή σου πρέπει να απαντά στα εξής:

Α) Τι εμποδίζει το σύγχρονο άνθρωπο να συνειδητοποιήσει και να αναλάβει την ατομική ευθύνη που του αναλογεί για την επίτευξη του κοινού καλού;

Β) Πως πιστεύεις ότι οι άνθρωποι θα αλλάξουν στάση απέναντι στις κοινωνικοπολιτικές τους ευθύνες και θα δραστηριοποιηθούν για να επιτευχθεί η ευημερία του συνόλου;

Η έκταση της ομιλίας θα είναι περίπου 400 λέξεις.

Μονάδες 30 

Για να δείτε Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Κριτηρίου πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο:

Ατομική Ευθύνη Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων Μερόπης Μανοπούλου και Ειρήνης Χατζούδη,  μέλη του κλάδου φιλολόγων του φροντιστηρίου Έμφαση, οι οποίες στη συνέχεια το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τις ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.