Ανθρωπιστική Παιδεία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Κλασικές σπουδές: αλλάζουν ή παρακμάζουν;

Η κρίση των κλασικών σπουδών έχει απασχολήσει την κοινή γνώμη εδώ και μερικούς μήνες. Τότε ο καθηγητής του Πρίνστον Ντανελ Παντίλα Περάλτα παρουσιάστηκε περίπου ως ο διάβολος μεταμορφωμένος, επειδή ηγείται μιας ευρύτερης προσπάθειας ανανέωσής τους. Το μένος εναντίον του προκλήθηκε κυρίως από την κατάργηση της υποχρεωτικότητας των αρχαίων ελληνικών και λατινικών για τους νεοεισερχόμενους φοιτητές στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πρίνστον. Ελάχιστοι όμως ασχολήθηκαν με το τεράστιο έργο του για τον εκσυγχρονισμό και τη σωτηρία των κλασικών γραμμάτων.

Ο Περάλτα και οι συνοδοιπόροι του δεν είναι μονομανείς. Αντιλήφθηκαν εγκαίρως ότι οι κλασικές σπουδές βασίζονται εν πολλοίς σε πρότυπα του 18ου και 19ου αιώνα, με αποτέλεσμα να είναι ανεπίκαιρες και μη θελκτικές στο σύγχρονο κοινό. Ενώ τα κλασικά γράμματα καθαυτά δεν είναι παρωχημένα, είναι παρωχημένος και αναχρονιστικός ο τρόπος που καλλιεργούνται στα πανεπιστήμια, ιδίως στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, του Διαδικτύου των πραγμάτων και της βιοτεχνολογίας.

Ο σύγχρονος κόσμος αναδιαμορφώνεται από την επιστήμη και την τεχνολογία. Συνεχώς προκύπτουν νέες εξελίξεις, οι οποίες με τη σειρά τους γεννούν καινούργιους προβληματισμούς και ερωτήματα, που απαιτούν νέες απαντήσεις. Αυτές τις απαντήσεις δεν μπορούν να τις παράσχουν ούτε οι επιστήμονες ούτε οι τεχνολόγοι. Τις ζητούν από τους πτυχιούχους των κλασικών σπουδών, οι οποίοι όμως αδυνατούν να τους τις προσφέρουν εξαιτίας του παρωχημένου τρόπου έρευνας και διδασκαλίας στο πεδίο τους.

Τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό απαιτούν την ανάπτυξη συνθετότατων αλγορίθμων, βασισμένων σε ηθικές, κοινωνικές, νομικές και ανθρωπολογικές αρχές. Σε περίπτωση που βρεθεί ένας πεζός στο οδόστρωμα, το αυτοκίνητο θα προστατέψει κατά προτεραιότητα τους επιβάτες ή τον πεζό;

Γύρω μας συμβαίνουν κοσμογονικές αλλαγές: στην κοινωνία, στον πολιτισμό, στην πολιτική. Γεννιέται ένας ριζικά διαφορετικός κόσμος. Η παραδοσιακή διδασκαλία των κλασικών, στηριγμένη στη μορφολογία του κειμένου (γραμματική – συντακτικό) και την αναπαραγωγή καθιερωμένων αναγνώσεων, δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των νέων, δεν τους προσφέρει καμιά επαγγελματική διέξοδο και δεν απαντά σε κανένα σχεδόν από τα σύγχρονα ερωτήματα. Για αυτό και οι νέοι είτε αποστρέφονται τις κλασικές σπουδές είτε αυτές αποτελούν την έσχατη επιλογή τους.

Τα κλασικά κείμενα είναι πλουσιότατα και ζωντανά. Εκείνο που χρειάζεται, κατ’ αρχήν, είναι να τα μελετήσουμε με νέο τρόπο. Να αναζητήσουμε σε αυτά απαντήσεις σε ερωτήματα του σήμερα και του αύριο, όχι του χθες. Απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με το φύλο, τον σεξισμό, τα δικαιώματα, τον ρατσισμό, τον αυταρχισμό, τη μετεξέλιξη των πολιτευμάτων, τη σχέση ανθρώπου – μηχανής, την τεχνητή νοημοσύνη, τον μετανθρωπισμό (την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους με τη βοήθεια της ρομποτικής και της βιοτεχνολογίας), την οικολογία, τη βιοηθική, την τεχνοεπιστήμη.

Τα κλασικά κείμενα είναι ικανά να παράσχουν τις απαντήσεις που θα καταστήσουν την επιστήμη λειτουργική και επωφελή για την ανθρωπότητα, αρκεί να τα μελετήσουμε με εργαλεία του σήμερα. Χρειάζεται να αξιοποιηθούν οι νέες τεχνολογίες, στην κατεύθυνση των ψηφιακών ανθρωπιστικών σπουδών. Η στενή συνεργασία τεχνολόγων και πτυχιούχων κλασικών σπουδών θα προσφέρει επιπλέον πολλαπλές ευκαιρίες απασχόλησης στους δεύτερους.

Αν οι κλασικές σπουδές δεν αλλάξουν άρδην, σε ό,τι αφορά την έρευνα και τη διδασκαλία τους στα πανεπιστήμια, το μέλλον τους δεν προβλέπεται ευοίωνο.

Γιώργος Στείρης, εφ. Καθημερινή, 05-09-2021

Η αξία του αχρήστου: Υπέρ της κλασικής παιδείας

Παρατηρώντας κανείς τον αυταρχικό λαϊκισμό να γίνεται ισχυρότερος στην εικονιστική κοινωνία γοητεύοντας αριθμό ανθρώπων, διαπιστώνει ότι εμφορείται από άξιες οι οποίες βρίσκονται στον αντίποδα των αξιών της κλασικής παιδείας. Ξενοφοβικός, μισογυνικός, μισαλλόδοξος και ομοφοβικός, χαρακτηρίζεται συχνά από την απουσία ηπιότητας, φιλαλήθειας και συμπόνιας όπως επίσης από την έλλειψη σεβασμού προς τις αρχές και τους θεσμούς της δημοκρατίας. Η φιλομάθεια, η ευπρέπεια, η ενσυναίσθηση και η αλληλεγγύη προς τους αδυνάτους που καλλιεργεί η κλασική παιδεία φαίνεται ν’ απαξιώνονται από αρκετούς πολίτες με συνέπεια να καθίστανται δυσεύρετες τόσο στην δημόσια όσο και στην ιδιωτική σφαίρα. Πώς καταλήξαμε εδώ; Μήπως η υποβάθμιση της σημασίας της κλασικής παιδείας συνεισέφερε στην απαξίωσή τους και στην ακόλουθη ανάδυση του αυταρχικού λαϊκισμού; Άραγε συνιστά δείγμα παρακμής το γεγονός ότι η κλασική παιδεία χρήζει πλέον υπεράσπισης; Οφείλεται αυτό ενδεχομένως στο ότι δεν την προάγουν πια ή την προάγουν ανεπιτυχώς οι ανθρωπιστικές επιστήμες; Αν συμβαίνει αυτό, τότε είναι άμοιροι ευθυνών όσοι τις θεραπεύουν ή έχουν δίκιο όσοι ισχυρίζονται ότι η κλασική παιδεία είναι ξεπερασμένη και άχρηστη;

Στην εικονιστική κοινωνία οι ανθρωπιστικές επιστήμες θεωρούνται περιττές από την παραδοσιακή βιομηχανία. […] Όμως πότε προάγουν οι ανθρωπιστικές επιστήμες την κλασική παιδεία; Κατά τη γνώμη μου όταν αναδεικνύουν την αξία της, δηλαδή όταν υπερασπίζονται την αναζήτηση της αλήθειας, της ελευθερίας και του ωραίου, όταν ενδυναμώνουν τη διαφορετικότητα συνεισφέροντας συνάμα στην κοινωνική συνοχή και στην αλληλεγγύη, όταν καλλιεργούν την κριτική σκέψη και τη φαντασία όχι με κύριο στόχο την αγορά εργασίας, με την οποία δεν είναι εγγενώς ασύμβατες, αλλά μαζί με ένα δημοκρατικό ήθος ως αναγκαίες προϋποθέσεις για τη δημοκρατία.

Αν και η κλασική παιδεία περιλαμβάνει ικανότητες όπως την άρτια γλωσσική έκφραση, την εννοιακή ανάλυση και την δυνατότητα διάκρισης μορφών σε όγκους μεγαδεδομένων, οι οποίες είναι περιζήτητες στην βιομηχανία περιεχομένου, αναβαθμίζει επίσης την ποιότητα της διαβούλευσης στην δημόσια σφαίρα για πολιτικά και ηθικά ζητήματα. Σε αυτό το πλαίσιο συνεισφέρει επίσης στην αρμονικότερη ενσωμάτωση μειονοτήτων, προσφύγων, μεταναστών, αλλά και την πρόληψη της τρομοκρατίας. Τέλος, η κλασική παιδεία αξιοδοτεί την αμφισημία, το παράδοξο και την ειρωνεία συνιστώντας ως εκ τούτου ένα πολύτιμο όπλο ενάντια στον θρησκευτικό φανατισμό, στον λαϊκισμό, στον εθνικισμό, όπως επίσης ενάντια στον ολοκληρωτισμό προασπίζοντας την ανεκτικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και τον κοσμοπολιτισμό.

Ωστόσο, παρά τα προαναφερθέντα επιχειρήματα για την χρησιμότητα της κλασικής παιδείας, η τελευταία διατηρεί την αξία της δίχως να χρήζει υπεράσπισης τόσο ως αυταξία όσο και ως θεμέλιο του δυτικού τρόπου ζωής. Πρωτίστως στην εικονιστική κοινωνία όπου η ψηφιακή εικόνα τείνει να υποκαταστήσει το νόημα και ο εαυτός ξενώνεται στην εικόνα εαυτού που προβάλλεται στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, η κλασική παιδεία μάς βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο ποιοι είμαστε αλλά και ποιοι μπορούμε να γίνουμε. Εν ολίγοις συμβάλλει, ιδίως στην αυγή της τεχνητής νοημοσύνης, στην αναστοχαστική νοηματοδότηση της ατομικής και κοινωνικής ζωής σε βίο επιτρέποντας πλουσιότερη διαχείριση της ελευθερίας σε συνδυασμό με διασφάλιση αυτονομίας.

Θεοφάνης Τάσης, Ψηφιακός ανθρωπισμός, εκδ. Αρμός, σελ.132-134

Τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει

Τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει;

Όταν κάτω από το βάρος κάποιου σύννεφου

όλο το μέσα σου σώμα γέρνει

όταν ένα μόνο βλέμμα παλιές πληγές ξύνει

όταν μια νέα αναπηρία καινούριες πληγές ανοίγει

όταν τα φανάρια τ’ ουρανού σε κοντινή απ’ το μέλλον σου απόσταση λάμπουν

κι όλα τ’ αποθέματα ζωής που ’χεις συλλέξει δεν φτάνουν

όταν σε βασανίζει μια θλίψη που δεν ήρθ’ ακόμα

όταν ο πόνος δεν έχει όνομα ούτε χρώμα

τότε αγγίζει η ποίηση σαν χέρι τρυφερό το μέτωπο σου

και σε κάνει να πιστεύεις ότι είναι υψηλός ο σκοπός σου

ότι οι στίχοι σου δεν τελειώνουν με τη ζωή σου

ότι η ποίηση είναι η λογοδοσία της ψυχής σου.

Πιάνεις τότε την πένα

και νομίζεις πως γίνεσαι ένα

με την ωραιότητα και την αθανασία,

όμως η ποίηση ποια σου ζητάει θυσία;

Τι θέλει γι’ αντάλλαγμα;

Μονάχα ένα πράγμα.

Απ’ τη γη που κατοικείς

τίποτα μην απαιτείς.

Ούτε η πραγματικότητα να σε ανταμείψει

να σε πλουτίσει

μ’ αιώνια δεσμά να σε δέσει

ή να ’ναι εκείνη όπως σ’ εσένα αρέσει.

Ένα μόνο να λαχταράς

να ’ναι ακόμα γύρω σου η πραγματικότητα και να την αγαπάς

να ’ναι εκεί

και ας είναι αγέλαστη, ας είναι και στριφνή.

Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ, Ποίηση 1963-2011, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 472

ΘΕΜΑ Α.

Α. Ο αρθρογράφος του Κειμένου 1 υποστηρίζει ότι είναι αναγκαίο τα κλασικά κείμενα να μελετηθούν με νέο τρόπο. Ποιος είναι αυτός; Να αποδώσετε περιληπτικά τις θέσεις του σε ένα κείμενο 50-60 λέξεων.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β.

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε με βάση τα Κείμενα 1 και 2 τις παρακάτω περιόδους λόγου γράφοντας ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ και τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με τα αντίστοιχα χωρία του κειμένου.

Κείμενο 1

α. Τα κλασικά γράμματα είναι τόσο παρωχημένα όσο και ο τρόπος με τον οποίο διδάσκονται στα πανεπιστήμια.

β. Η εμμονή στη μορφολογία ενός αρχαίου κειμένου δεν έχει να προσφέρει κάτι αξιόλογο στον νέο ούτε και να δώσει απαντήσεις στα προβλήματά του.

γ. Οι κλασικές σπουδές πρέπει να συνδυαστούν με τις νέες τεχνολογίες για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών.

Κείμενο 2

δ. Οι κλασικές σπουδές χρήζουν υπεράσπισης, καθώς φαίνεται να παρακμάζουν στην εικονιστική κοινωνία.

ε. Οι ανθρωπιστικές σπουδές απαξιώνονται στην εικονιστική κοινωνία από την παραδοσιακή βιομηχανία.

Μονάδες 10

Β2.α Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με την παρουσία της ερώτησης στο τέλος της 4^ης παραγράφου του κειμένου 1;

Μονάδες 8

β. Να εντοπίσετε το ασύνδετο σχήμα στην 6^η παράγραφο του κειμένου 1 (μονάδες 3) και να δηλώσετε ποιον σκοπό εξυπηρετεί η παρουσία του στο συγκεκριμένο σημείο (μονάδες 4)

Μονάδες 7

Β3.α Να προσδιορίσετε το ύφος που κυριαρχεί στην 1^η παράγραφο του κειμένου 2 (μονάδες 2) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας επικαλούμενοι τρεις κειμενικούς δείκτες (μονάδες 6)

Μονάδες 8

β. Να εντοπίσετε το είδος του λόγου (ως προς την έκταση των προτάσεων) που επιλέγει να χρησιμοποιήσει ο συγγραφέας στην 3^η παράγραφο του κειμένου 2 (μονάδες 2) και να ερμηνεύσετε την επιλογή του από επικοινωνιακή σκοπιά (μονάδες 5)

Μονάδες 7

ΘΕΜΑ Γ.

Γ1. Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας,  το βασικό θέμα που θίγεται στο Κείμενο 3; Να απαντήσετε αξιοποιώντας τρεις διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ.

Δ1. Λαμβάνοντας υπόψη τις θέσεις των συντακτών των Κειμένων 1 και 2, καλείστε να τοποθετηθείτε στα εξής ερωτήματα:

α) Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν στη λεγόμενη «εικονιστική κοινωνία»;

β) Ποιες αξίες μπορεί να προβάλει η ανθρωπιστική παιδεία, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι παραπάνω κίνδυνοι;

Κειμενικό είδος: άρθρο

Πομπός: μαθητής-τρια

Μέσο: εφημερίδα

Αποδέκτης: ευρύ αναγνωστικό κοινό

Όριο λέξεων: 300-350 λ.

Μονάδες 30 

Για να δείτε Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Κριτηρίου πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο:

Ανθρωπιστική Παιδεία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων Άννα Σιάτρα και Μπικάκης Μιχάλης, οι οποίοι στη συνέχεια το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.