Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-Ο Μοριάς (απόσπασμα) Κριτήριο Αξιολόγησης (Τράπεζα Θεμάτων)

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-Ο Μοριάς (απόσπασμα)

Κριτήριο Αξιολόγησης (Τράπεζα Θεμάτων)

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα, ο Καζαντζάκης βρίσκεται στην Πελοπόννησο, στη φτωχική Γλαρέντζα. Εκεί, γίνεται ένα πανηγύρι στο οποίο ο συγγραφέας συναντά έναν οργανοπαίχτη, τον σαντουρτζή.

Κι ήρθε τότε – σαν όλα να γίνουνται στον κόσμο τούτο με κάποιον ειρμό – πρό­βαλε ένας λιγνός, συμπαθητικός μουζικάντης και στάθηκε μπροστά από το τραπέ­ζι μας. Τα μάτια του ήταν γαλάζια πράσινα, τα δάχτυλά του λιγνά και μακρύτατα. Κάθισε, έβγαλε σιγά σιγά από ένα κόκκινο ταγάρι το σαντούρι του, το ακούμπησε στα γόνατά του, το χάδεψε λίγο με την παλάμη του, κι άρχισε να τραγουδάει και να παίζει. Αμανέδες, ανατολίτικο πάθος, λαχτάρες προαιώνιες, μονότονες, ίδιες που έρχουνται και ξανάρχουνται, κλαψιάρες και ανίκητες, και πιπιλίζουν το μυαλό του ανθρώπου. Τα θεμέλια της ψυχής κλονίζουνται, λιγούρα παθιακή σε κυριεύει, η καρδιά σου γίνεται ένα σαπημένο φρούτο. Οι πανηγυριώτες γύρα έπεσαν σε από­τομη αποχαύνωση, τα σουβλερά αρπακτικά μάτια τους θόλωσαν, κάτω από τον αεικίνητο, παμπόνηρο Ρωμιό ξεπρόβαλε ο χαύνος∗ Ανατολίτης.

Τέλειωσε ο σαντουρτζής, σφούγγιξε τον ιδρώτα του, η ματιά του που είχε φύ­γει ξανάρθε και μας κοίταξε γύρα. Έβγαλε από την τσέπη του ένα τασάκι, μάζεψε μερικά πενηνταράκια και σταύρωσε τα χέρια να ξεκουραστεί. Μου άρεσε· έπιασα μαζί του κουβέντα.

– Πώς έμαθες σαντούρι; τον ρωτώ.

– Εγώ ήμουν είκοσι χρονών. Σ’ ένα πανηγύρι άκουσα σαντούρι. Η αναπνοή μου πιάστηκε. Τρεις μέρες έκαμα να φάω.

»- Τι έχεις; με ρωτά ο πατέρας μου.

»- Εγώ θέλω να μάθω σαντούρι.

»- Μωρέ δεν ντρέπεσαι;

»- Εγώ θέλω να μάθω σαντούρι!

»Είχα οικονομήσει μερικά χρήματα για να παντρευτώ, σαν έρθει η ώρα. Τα έδωκα κι αγόρασα ένα σαντούρι. Να, τούτο το σαντούρι που βλέπεις. Έφυγα μαζί του για την Πάτρα, και βρήκα το μακαρίτη τον Κωστάκη, το δάσκαλο του σαντουριού. Έπεσα στα πόδια του.

»- Τι θες μωρέ; μου κάνει.

»- Εγώ θέλω να μάθω σαντούρι.

»- Ε, και γιατί πέφτεις στα πόδια μου;

»- Γιατί δεν έχω λεφτά να σε πληρώσω.

»- Μωρέ κάτσε, και δε θέλω εγώ πληρωμή.

»Έκατσα μαζί του ένα χρόνο κι έμαθα. Και τώρα γυρίζω εδώ και εκεί, στα πανηγύ­ρια, στους γάμους, και βγάνω το ψωμί μου. Ας είναι καλά οι άνθρωποι. Όταν παίζω, μου μιλούνε μα δεν ακούω. Κάποτε πάλι ακούω, μα δεν μπορώ ν’ αποκριθώ. Θέλω, μα δεν μπορώ.

– Μα γιατί;

– Ε, σεβντάς!∗∗

– Στο σπίτι σου παίζεις;

– Πού να παίξω, κύριέ μου! Στο σπίτι είναι σκουτούρες, γυναίκα, παιδιά, τι να φάμε… Έγνοιες! Και το σαντούρι θέλει καλή καρδιά. Άμα μου πει εμένα έναν πε­ρίσσιο λόγο η γυναίκα μου, τι καρδιά θέλεις να ’χω να παίξω σαντούρι; Άμα τα παιδιά πεινούνε, με τι καρδιά να παίξω; Το σαντούρι θέλει να συλλογάσαι μονάχα σαντούρι!

Ποτέ δεν άκουσα να διατυπώνεται πιο τέλεια και πιο απλά η ουσία και το συνέπαρ­μα της τέχνης. Μονάχα τη στιγμή που θα μπορέσεις να λυτρωθείς από τον αργα­λειό της ανάγκης νιώθεις τι θα πει αγνή, αφιλόκερδη κραυγή του ανθρώπου, τρα­γούδι! Ο κουρελιάρης αυτός σαντουρτζής είχε φτάσει, ακολουθώντας την καρδιά του, στην κορυφή της αισθητικής.

Κατέβηκα στη θάλασσα, στο αιώνιο στοιχείο της Ελλάδας, κολύμπησα, ξάπλωσα στις πέτρες, άκουγα μακριά το βουητό του ανθρώπινου κοπαδιού και κοίταζα πέρα κατά τη Ζάκυνθο, πιο πέρα ακόμα, κατά τη μυστική πατρίδα μας, την Ιθάκη.

Κι άξαφνα από την αιώνια θάλασσα τινάχτηκε πάλι, καβαλικεύοντας τα κύματα, το καράβι του Οδυσσέα. Κι ο καπετάνιος κάθεται, καθώς το συνηθάει, καβάλα στο δοιάκι∗∗∗, με το μυτερό σκουφί κατεβασμένο ως τα φρύδια. Στραφταλίζουν∗∗∗∗ τα μικρά του παμπόνηρα μάτια, τα φρύδια του είναι συμμαζεμένα – σα να ζυγιάζει με το μάτι ένα νησί που ορέχτηκε να κουρσέψει ή ένα σύννεφο που πρόβαλε ξαφ­νικά στον ουρανό καργαρισμένο ∗∗∗∗∗ ­ανέμους· ή τη δύναμή του και τη δύναμη των αθανάτων, προτού ν’ αποφασίσει αν συφέρει να φανεί γενναίος ή πανούργος.

Νίκος Καζαντζάκης, κεφ. ΣΤ΄. Ο Μοριάς, V. Η Μεσαιωνική Γλαρέντζα. Αθήνα: εκδ. Ελ. Καζαντζάκη, 19696, σελ. 226-9.

∗ χαύνος= χαλαρός, άτονος, νωθρός

∗∗ σεβντάς= διακαής πόθος, ανικανοποίητο ερωτικό πάθος, μελαγχολία

∗∗∗ δοιάκι= μοχλός που μετακινεί το πηδάλιο του πλοίου, λαγουδέρα

∗∗∗∗ Στραφταλίζουν= αστράφτουν, λάμπουν, λαμποκοπούν

∗∗∗∗∗ καργαρισμένο= γεμισμένο, φορτωμένο υπερβολικά

ΘΕΜΑ 1

ΘΕΜΑ 1α

Σε κάθε μία από τις ακόλουθες διαπιστώσεις να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σω­στό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν σωστά το νόημα του κειμένου. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

α) Ο σαντουρτζής του κειμένου θέλησε να ασχοληθεί με το σαντούρι προκειμένου να βγάζει χρήματα.

β) Η επήρεια της μουσικής του σαντουριού είναι τέτοια, ώστε φέρνει στην επι­φάνεια μια διαφορετική πτυχή του χαρακτήρα των προσώπων που βρίσκονται στο πανηγύρι.

γ) Ο σαντουρτζής έχει μεγαλώσει στην Πάτρα.

δ) Ο σαντουρτζής κατορθώνει να δώσει έναν επιτυχημένο ορισμό της τέχνης, σύμφωνα με τον αφηγητή, χάρη στην πολύχρονη μελέτη της μουσικής.

ε) Αν και η μουσική του σαντουριού επηρεάζει όσους την ακούν, δεν ασκεί πια επίδραση στον σαντουρτζή του κειμένου.

10 μονάδες

ΘΕΜΑ 1αβ

Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια τον χαρακτήρα του «σαντουρτζή», αξιοποιώ­ντας στοιχεία της αφήγησης. (50-60 λέξεις)

20 μονάδες

ΘΕΜΑ 2

ΘΕΜΑ 2α

Στο ακόλουθο χωρίο να εξηγήσετε πώς συνδέονται με το νόημα του κειμένου και πώς επηρεάζουν το ύφος του τα ρηματικά πρόσωπα που αξιοποιεί ο αφηγητής:

«Ποτέ δεν άκουσα να διατυπώνεται πιο τέλεια και πιο απλά η ουσία και το συνέ­παρμα της τέχνης. Μονάχα τη στιγμή που θα μπορέσεις να λυτρωθείς από τον αργαλειό της ανάγκης νιώθεις τι θα πει αγνή, αφιλόκερδη κραυγή του ανθρώπου, τραγούδι! Ο κουρελιάρης αυτός σαντουρτζής είχε φτάσει, ακολουθώντας την καρδιά του, στην κορυφή της αισθητικής.»

20 μονάδες

ΘΕΜΑ 2β

Στο κείμενο διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν πολλές αναφορές σε ήχους, μουσική, τραγούδια. Ποιες ακουστικές εικόνες «βλέπετε» να σχηματίζονται στο απόσπα­σμα; Πώς ανταποκρίνεστε εσείς στο περιεχόμενο και το ύφος του κειμένου;

10 μονάδες

ΘΕΜΑ 3

Ερμηνεία και παραγωγή λόγου

Να παρουσιάσετε το κύριο, κατά τη γνώμη σας, θέμα του αποσπάσματος. Να εκ­φράσετε τα συναισθήματα και τις σκέψεις που σας δημιουργεί (150-200 λέξεις).

40 μονάδες

Για να μεταφερθείτε στο αντίστοιχο μη λογοτεχνικό κείμενο επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:

Γλωσσικές ποικιλίες Κριτήριο Αξιολόγησης (Τράπεζα Θεμάτων)

Για να δείτε τις απαντήσεις επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:

Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-Ο Μοριάς (απόσπασμα)-Απαντήσεις

Το κριτήριο που μόλις διαβάσατε αποτελεί ευγενική προσφορά Εκδόσεων Χατζηθωμά  με αφορμή την ανάρτηση της  Τράπεζας Θεμάτων για τη Α Λυκείου και στόχο έχει να προσφέρει μια ποιοτική πρόταση για την μορφή που μπορούν να έχουν τα κριτήρια αξιολόγησης που στηρίζονται στα θέματα που προέρχονται από αυτή.

Για να μεταβείτε σε κάποια άλλη από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α’  Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.