Η Γλώσσα και η Αξία της Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Η ανθρωποκεντρική υποστασιοποίηση της ελληνικής γλώσσας

Ακριβοδίκαια θεσπίστηκε Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας που εορτάζεται ετησίως στις 9 Φεβρουαρίου, ημέρα θανάτου του Διονυσίου Σολωμού, του εθνικού ποιητή της Ελλάδας. Η ελληνική γλώσσα είναι μία μήτρα νοημάτων και αξιών με επίκεντρο τον άνθρωπο, απαράμιλλη στο περιεχόμενό της και στην εκφορά της. […]

Τιμώντας την ελληνική γλώσσα, τιμάμε και τους πολιτιστικούς θησαυρούς που δημιούργησε. Και αυτό γιατί η γλώσσα αυτή γεννήθηκε και διαμορφώθηκε ακριβώς στον ίδιο χώρο που γέννησε ένα μοναδικό φαινόμενο για τον πολιτισμό: την ανθρωποκεντρική πολιτεία εν ελευθερία, ενώ περιστοιχιζόταν από δεσποτικές επικράτειες. Ο ελληνικός κόσμος εξελισσόμενος προς την ελευθερία και τη δημοκρατία βάθαινε και πλάταινε τη σκέψη του για την κατάσταση του ανθρώπου και αυτός ο βαθύς στοχασμός και το αγωνιστικό ήθος αποτυπώνονταν στη γλώσσα του. […]

Η ανθρωποκεντρική υποστασιοποίηση της ελληνικής γλώσσας την καθιστά μοναδική και απαράμιλλη. Η μοναδικότητα της Ελληνικής τεκμηριώνεται και από το γεγονός ότι το σημαίνον (τα φωνήματα της λέξης) και το σημαινόμενο (το νόημα της λέξης) ταυτίζονται στον μέγιστο βαθμό στην ελληνική γλώσσα. Για παράδειγμα, η λέξη «δημοκρατία» είναι το κράτος του δήμου, δηλαδή η πολιτεία που η πολιτική αρμοδιότητα ασκείται από τους ίδιους τους πολίτες. Η εκφορά της  λέξης διαυγάζει και το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου. Αλλά δεν κάνει μόνο αυτό η ελληνική γλώσσα, δηλαδή να είναι ακριβής και περιγραφική στο νοηματικό επίπεδο. Η ελληνική γλώσσα έχει τη δύναμη να διαπλάθει το ήθος του ομιλούντος. Για παράδειγμα, η λέξη «φθόνος» προέρχεται από το ρήμα «φθίνω» που σημαίνει εξασθενώ, γίνομαι κάτι λιγότερο, παρακμάζω. Η ίδια η λέξη μάς προειδοποιεί να μην κάνουμε αυτήν την επιλογή. Στα αγγλικά η λέξη «envy» δεν είναι και περιγραφική των επιπτώσεων αυτής της επιλογής στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Κατά τον ίδιο τρόπο, η λέξη «εκδίκηση» βρίσκεται στον αντίποδα των ένδικων μέσων, μας προειδοποιεί ότι κινείται έξω από την περιοχή του δικαίου, άρα μας αποτρέπει. Η αγγλική λέξη «revenge» δεν λειτουργεί αποτρεπτικά στο ηθικό επίπεδο. Τέλος, η ελληνική γλώσσα είναι μία γλώσσα που κινεί τη φαντασία. Ας πάρουμε τη λέξη «άγαλμα» που προέρχεται από το ρήμα «αγάλλω», που σημαίνει ευχαριστιέμαι ψυχικά. Συγκρινόμενη αυτή η λέξη με την αντίστοιχη αγγλική «statue» που προέρχεται από το λατινικό ρήμα «στέκομαι» (στα λατινικά sto/statum), αποτείνεται σε μία διαφορετική κατάσταση: η λέξη «άγαλμα» υποδηλώνει την κίνηση της ψυχής από την ευχαρίστηση, ενώ η λέξη «statue» υποδηλώνει την ακινησία.

Καταλήγουμε ότι αυτό που συνιστά τη μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας είναι ότι αγαπάει τον άνθρωπο, τον παροτρύνει και τον οδηγεί στην ηθική και πνευματική του ανύψωση.  […] Σήμερα το πολιτιστικό παράδειγμα του ελληνικού κόσμου, όπως αποτυπώνεται στα κείμενα της ελληνικής γλώσσας, είναι πιο επίκαιρο και πιο μοντέρνο από ποτέ, ώστε να αφυπνίσει και να νοηματοδοτήσει τον πολιτισμό μας, για να καταστεί ο άνθρωπος αυτοσκοπός και να πάψει να αποτελεί ένα μέσο στον βωμό της κερδοσκοπίας. Η παρακαταθήκη της ελληνικής γλώσσας προτείνει την κοινωνία της αιδούς και της δικαιοσύνης και όχι αυτήν της ύβρεως. Έχει να μας διδάξει σήμερα πολλά.

Πολύβια Παραρά, εφ. Καθημερινή, 09.02.2021

«Το μαχαίρι»

Όπως αργεί τ’ ατσάλι να γίνει κοφτερό και χρήσιμο μαχαίρι

έτσι αργούν κ’ οι λέξεις ν’ ακονιστούν σε λόγο.

Στο μεταξύ

όσο δουλεύεις στον τροχό

πρόσεχε μην παρασυρθείς

μην ξιπαστείς

απ’ τη λαμπρή αλληλουχία των σπινθήρων.

Σκοπός σου εσένα το μαχαίρι.

Άρης Αλεξάνδρου, Ποιήματα (1941-1974), Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1981, σ. 99

ΘΕΜΑ Α

Α1. Η αρθρογράφος του πρώτου κειμένου υποστηρίζει την άποψη ότι η ελληνική γλώσσα είναι μοναδική και απαράμιλλη. Πως τεκμηριώνει την άποψή της; Να παρουσιάσετε την τεκμηρίωσή της περιληπτικά σε ένα κείμενο 60-70 λέξεων.

Μονάδες 10

Α2. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 2^ης παραγράφου του πρώτου κειμένου: «Τιμώντας την ελληνική γλώσσα… αποτυπώνονταν στη γλώσσα του.»

Μονάδες 10

A3.α) Καταλήγουμε ότι αυτό που συνιστά τη μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας είναι ότι αγαπάει τον άνθρωπο, τον παροτρύνει και τον οδηγεί στην ηθική και πνευματική του ανύψωση.  […] Σήμερα το πολιτιστικό παράδειγμα του ελληνικού κόσμου, όπως αποτυπώνεται στα κείμενα της ελληνικής γλώσσας, είναι πιο επίκαιρο και πιο μοντέρνο από ποτέ, ώστε να αφυπνίσει και να νοηματοδοτήσει τον πολιτισμό μας, για να καταστεί ο άνθρωπος αυτοσκοπός και να πάψει να αποτελεί ένα μέσο στον βωμό της κερδοσκοπίας.

Στο παραπάνω χωρίο του πρώτου κειμένου να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες, ώστε το ύφος από επίσημο να μετατραπεί σε περισσότερο οικείο για τον αναγνώστη.

Μονάδες 10

β) Να εντοπίσετε στο πρώτο κείμενο τρία παραδείγματα ποιητικής λειτουργίας στη γλώσσα και να επισημάνετε το σκοπό της χρήσης τους από την αρθρογράφο.

Μονάδες 3

γ) Το πρώτο κείμενο ολοκληρώνεται με μια προτροπή της αρθρογράφου σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο: «(Η γλώσσα) Έχει να μας διδάξει σήμερα πολλά». Τι επιδιώκει με τη χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου;

Μονάδες 2

ΘΕΜΑ Β

Β1. Με αφορμή το πρώτο κείμενο δημοσιεύετε ένα άρθρο στην ιστοσελίδα του σχολείου σας στο οποίο παρουσιάζετε την αξία της ελληνικής γλώσσας και στη συνέχεια καταθέτετε συγκεκριμένες προτάσεις για την γλωσσική καλλιέργεια των νέων από το σχολείο. (350-400 λέξεις)

Μονάδες 30

ΘΕΜΑ Γ

Γ1. Ο τίτλος του ποιήματος «Το μαχαίρι» είναι μεταφορικός. Διαβάζοντας το ποίημα τι πιστεύετε ότι συμβολίζει;

Μονάδες 10

Γ2. Ποιο είναι το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο του ποιήματος; Ποια η λειτουργία του;

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ 

Δ1. Να διατυπώσετε το δικό σας ερμηνευτικό σχόλιο για το ποίημα αξιοποιώντας κειμενικούς δείκτες. (100-150 λέξεις

Μονάδες 15

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Η Γλώσσα και η Αξία της Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Α’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου συγγραφέα Άννας Σιάτρα, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε Στοιχεία Θεωρίας  της Νεοελληνικής Γλώσσας Α’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο στοιχείο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Α’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.