Γλώσσα και Πολιτισμός Κριτήριο Αξιολόγησης (Νέα Μορφή)

Γλώσσα Κριτήριο Αξιολόγησης Α Λυκείου

Γλώσσα και Πολιτισμός

Οδυσσέα Ελύτη, «Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης»^[1]

Κύριοι Ακαδημαϊκοί, Κυρίες και Κύριοι,

Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά – σιγά, να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ. Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα. Δεν μιλώ για τη φυσική ικανότητα να συλλαμβάνει κανείς τ’ αντικείμενα σ’ όλες τους τις λεπτομέρειες αλλά για τη μεταφορική, να κρατά την ουσία τους και να τα οδηγεί σε μια καθαρότητα τέτοια που να υποδηλώνει συνάμα την μεταφυσική τους σημασιολογία.

Μας έφταιγε άλλοτε η αμάθεια. Σήμερα μας φταίει η μεγάλη γνώση. Δεν έρχομαι μ’ αυτά που λέω να προστεθώ στην μακρά σειρά των επικριτών του τεχνικού μας πολιτισμού. Μια σοφία παλαιή όσο και η χώρα που μ’ εξέθρεψε, μ’ εδίδαξε να δέχομαι την εξέλιξη, να χωνεύω την πρόοδο μαζί με όλα της τα παρεπόμενα, όσο δυσάρεστα και αν μπορεί να είναι αυτά.

Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.

Είναι, το ξέρω, άτοπο ν’ αναφέρεται κανείς σε προσωπικές περιπτώσεις. Και ακόμη πιο άτοπο να επαινεί το σπίτι του. Είναι όμως κάποτε απαραίτητο, στον βαθμό που αυτά βοηθούν να δούμε πιο καθαρά μιαν ορισμένη κατάσταση πραγμάτων. Και είναι σήμερα η περίπτωση.

Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στη υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ[2] ή ένας Πίνδαρος[3] π.χ. – χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητας.

Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν’ αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται[4] η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση.

 Οδυσσέας Ελύτης, Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 2006 (αποσπάσματα)

[1] Ο Οδυσσέας Ελύτης κάνει μια απόπειρα απολογισμού για τον εαυτό του και την τέχνη του, τη στιγμή που αποδέχεται το βραβείο Νόμπελ, στις 18 Οκτωβρίου 1979.

[2] Η Σαπφώ, (630 – 570 π.Χ.), ήταν Ελληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο, ιδιαίτερα γνωστή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα για τα ποιήματά της.

[3] Ο Πίνδαρος (522 π.Χ. – 443 π.Χ.) υπήρξε λυρικός ποιητής της Αρχαίας Ελλάδας.

[4] αποκτώ κάτι επιπλέον

Α1. Για την προετοιμασία  μιας ομαδικής εργασίας στο μάθημα ‘Έκθεση – Έκφραση διάβασες το παραπάνω κείμενο. Να συνοψίσεις σε συνεχή λόγο (60 – 70 λέξεις) την πέμπτη παράγραφο (Μου εδόθηκε … ανθρωπότητας) και έκτη (Εάν η γλώσσα … ελληνική ποίηση), για να ενημερώσεις για το περιεχόμενό τους τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας σου.

Μονάδες 15

Α2. Γ. Μπαμ­πι­νι­ώ­της: «Γνω­ρί­ζου­με ὅ­τι ἡ ἑλ­λη­νι­κὴ ἀ­πο­τε­λεῖ μο­να­δι­κὸ πα­ρά­δειγ­μα γλώσ­σας μὲ ἀ­δι­ά­σπα­στη ἱ­στο­ρι­κὴ συ­νέ­χεια καὶ μὲ τέ­τοι­α δο­μι­κὴ καὶ λε­ξι­λο­γι­κὴ συνο­χὴ  ποὺ νὰ ἐ­πι­τρέ­πη νὰ μι­λοῦ­με γιὰ μί­α «ἑ­νια­ία ἑλ­λη­νι­κὴ γλῶσ­σα» ἀ­πὸ τὴν ἀρχαι­ό­τη­τα  ὡς σή­με­ρα». Συμφωνεί ο  συντάκτης του κειμένου  με την παραπάνω άποψη; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

Μονάδες 15

Β1.α) Να βρείτε τρία παραδείγματα  μεταφορικής  χρήσης της γλώσσας. Πού στοχεύει ο πομπός με τη χρήση τους και τι προσδίδει στον λόγο;

 Μονάδες 7

Β1.β) Να εντοπίσετε  τρία στοιχεία του  κειμένου  που αποδεικνύουν ότι πρόκειται για προσχεδιασμένο προφορικό λόγο (ομιλία).

Μονάδες 3

Β2.α) Να γράψετε τέσσερις παράγωγες ή σύνθετες λέξεις από τη λέξη γλώσσα.

Μονάδες 4

Β2.β) Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:

Παλαιή  (2^η παράγραφος)

Πρόοδο  (2^η παράγραφος)

Δέχομαι  (2^η παράγραφος)

Αρμονική  (3^η παράγραφος)

Ορισμένη  (4^η παράγραφος)

Μονάδες 5

Β3.α) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με έντονη γραφή στο κείμενο):

Επειδή  (1^η  παράγραφος)

Όμως  (3^η  παράγραφος)

Παρ’όλ’ αυτά  (5^η  παράγραφος)

Ωστόσο (5^η  παράγραφος)

Εάν  (6^η παράγραφος)

Μονάδες 5

Β3. β) «Να τιμήσετε το πρόσωπό μου και την ποίηση μιας μικρής χώρας». Γιατί ο Ελύτης επέλεξε την ενεργητική σύνταξη; Να μετατρέψετε τη σύνταξη σε παθητική.

Μονάδες 6

Γ. Παραγωγή Λόγου

Η γλώσσα δεν αποτελεί απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, αλλά και φορέα ηθικών αξιών.

Συμμετέχοντας σε μια ημερίδα με θέμα «Γλώσσα, ο πιο μεγάλος θησαυρός», στην οποία θα λάβουν μέρος όλα τα σχολεία του Νομού σου, ως εκπρόσωπος του μαθητικού σου συμβουλίου καλείσαι να διαμορφώσεις μια γραπτή εισήγηση στην οποία θα εξηγήσεις τη σημασία που έχει για τη ζωή των νέων η γνώση και η σωστή χρήση της μητρικής τους γλώσσας. (250-300 λέξεις)

Μονάδες 40

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Α’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του εκλεκτού συναδέλφου Παναγιώτη Γαλάνη, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταβείτε σε Στοιχεία Θεωρίας  της Νεοελληνικής Γλώσσας Α’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο στοιχείο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Α’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.