
Δραστηριότητες Δημιουργικής Γραφής Ενότητα 10
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Νέων Ελληνικών της Α’ Γυμνασίου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Ενότητα 10η
Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό μου
Το παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στη Σαμαρίνα και περιέχει μερικές εικόνες της βλάχικης ζωής, όπως εμφανίζονται στο χωριό αυτό. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το απόσπασμα, παρουσιάστε στην τάξη σας μια σκηνή που διαδραματίζεται ανάμεσα σε έναν βοσκό, που προσπαθεί να πουλήσει κάποιο από τα αρνιά του και σε έναν Βλάχο, που θέλει να αγοράσει ένα αρνί στη χαμηλότερη τιμή. Ο διάλογος μπορεί να τελειώνει με τη βλάχικη έκφραση: «Λι βρέι τούτι ατάλι* …».
Ο Δεκαπενταύγουστος των Βλάχων
Περίπου τρεις ημέρες προ της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, βοσκοί απ ́ όλη τη γύρω περιοχή έρχονται στο χωριό με τα αρνιά τους, γιατί είναι έθιμο ο κάθε οικογενειάρχης στη Σαμαρίνα να ψήσει και να φάει το δικό του αρνί αυτή την ημέρα, όπως ακριβώς και το Πάσχα. Το λιβάδι μπροστά στην Παναγία μοιάζει με έκθεση προβάτων και γίνεται μεγάλο παζάρι ζώων, όπου ο πανούργος Βλάχος της Σαμαρίνας επιχειρεί να ξεγελάσει τους έξυπνους Έλληνες και Κουπατσάρους** γείτονές τους. Το βράδυ οι γύφτοι και οι οργανοπαίχτες παίζουν στις ταβέρνες, γύρω από το «μεσοχώρι» και πίνουν και χορεύουν πολύ για να καλωσορίσουν φίλους και συγγενείς, που έφθασαν για το ετήσιο πανηγύρι. Είναι ίσως απαραίτητο να πιεις στην υγεία και την επιτυχία αυτών που καταφθάνουν, γιατί οι περισσότεροι απ ́ αυτούς είτε θα παντρευτούν σύντομα είτε θα σκέφτονται να ζητήσουν το χέρι κάποιας κοπέλας. Όταν ξημερώνει η 15η Αυγούστου όλο το χωριό μαζεύεται σαν κοπάδι στη λειτουργία στην Παναγία και συχνά ο επίσκοπος Γρεβενών έρχεται ειδικά για να χοροστατήσει στη λειτουργία. Μετά τη λειτουργία όλοι πηγαίνουν στα σπίτια τους να φάνε τα αρνιά τους και να προετοιμασθούν για τους γάμους που γίνονται το απόγευμα. Αφού γίνονται δεκαέξι ή και περισσότεροι γάμοι αυτήν την ημέρα, είναι ευκολονόητο ότι την υπόλοιπη ημέρα ολόκληρο το χωριό ρίχνεται στο τραγούδι και τον χορό, στο φαγητό και το ποτό και όλες τις διασκεδάσεις. Η γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου συνεχίζεται με συνεχώς αυξανόμενη ζωηρότητα για μία εβδομάδα και τις δύο ημέρες αμέσως μετά την 15η Αυγούστου, μετά τη λειτουργία στην εκκλησία, γίνεται ένας μεγάλος ανάμικτος χορός, όπου παίρνει μέρος όλο το χωριό. Χορεύουν με τραγούδια στο λιβάδι της εκκλησίας της Παναγίας. Σχηματίζονται δύο μεγάλοι κύκλοι, ο εσωτερικός από άντρες και ο εξωτερικός από γυναίκες και πάνε γύρω-γύρω σε όλο το λιβάδι από το ένα άκρο μέχρι το άλλο.
Alan, J. B. Wace & Maurice S. Thompson, (2009). Οι νομάδες των Βαλκανίων-Περιγραφή της ζωής και των
εθίμων των Βλάχων της βόρειας Πίνδου. Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., σελ.155-156.
*Κι τα δικά μ’ κι τα δικά σ’, δικά μ ́: Τα θέλεις όλα δικά σου! Και τα δικά μου και τα δικά σου, δικά μου. Η φράση λέγεται για τους άπληστους.
**Ελληνόφωνες που ζουν σε γρεβενιώτικα χωριά των Κοπατσάρων όπως: Ζιάκας, Μαυραναίοι,Φιλιππαίοι, Δοτσικό, Μέγαρο, Σπήλαιο, Φελί, Μελίσσι, Άγιοι Θεόδωροι, Σιταράς, Διάκος, Ανθρακιά κ.ά
Στο παρακάτω απόσπασμα δίνονται οδηγίες για το πώς παιζόταν ένα βλάχικο παιχνίδι. Αφού διαβάσετε το απόσπασμα να εντοπίσετε τις Δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και να τις σχολιάσετε ως προς το είδος και τη λειτουργία τους. Στη συνέχεια, φανταστείτε ότι είστε ταξιδιώτες του χρόνου και ξαφνικά βρίσκεστε σε ένα βλαχοχώρι. Στην πλατεία του χωριού τα παιδιά παίζουν μπισκ και σας καλούν να παίξετε μαζί τους. Εσείς ξαφνιάζεστε και παίρνετε το θάρρος να τους περιγράψετε ένα παιχνίδι, που παίζετε στη δική σας εποχή! Ποιο θα ήταν αυτό; Τι τίτλο έχει; Πώς παίζεται; Γράψτε τους κανόνες του παιχνιδιού και μην ξεχάσετε να αναφέρετε τα υλικά ή τα αντικείμενα που χρειάζονται για το παιχνίδι και πόσοι παίκτες μπορούν να συμμετάσχουν! Συμβουλή: προσπαθήστε να είστε όσο πιο πρωτότυπες-οι μπορείτε!
Τζιόκουρι*
Μπισκ (αντάρου μπισκ = κάνω μπίσκα). Αυτό παίζονταν με ένα τενεκεδάκι γάλακτος ή κονσερβοκούτι, που το χρησιμοποιούσαν σαν τόπι. Γίνονταν τρύπες (γκούβες) στο έδαφος με μια κεντρική. Το παιχνίδι παίζονταν με 3-9 άτομα και ένας έκανε τη «Μάνα». Σε γενικές γραμμές ο σκοπός της «Μάνας» ήταν να μπάσει το «τόπι» με το μπαστούνι (καρλίτζι-αγκλίτσα) στην κεντρική τρύπα, ενώ τα υπόλοιπα μέλη με τις δικά τους μπαστούνια έπρεπε να την εμποδίσουν να το κάνει.
Τσιαμήτρος, Ι. (2020). Βλαχοχώρια-Ανατολικού Βερμίου, Λαογραφία-Παράδοση, Μπουσμπούκης, Αντ. (προλ.) . Θεσσαλονίκη: i-write. Σελ. 292
Γράψτε τις σκέψεις σας
Οι βλαχόφωνες Έλληνες εκτός από τα παραμύθια και τους θρύλους συνήθιζαν να λένε -ιδιαίτερα τους χειμώνες κοντά στο τζάκι- κι αινίγματα (ινίγματι) για ν’ «ακονιστεί ο νους των παιδιών. Το αίνιγμα λειτουργούσε σαν στοιχείο διαχωρισμού των κατόχων της γνώσης ανάμεσα στις ηλικίες. Ο «σοφός γέρος» από τη μια και ο «άγουρος νέος» από την άλλη. Έτσι, σπάνια τα παιδιά λέγανε αινίγματα μεταξύ τους. Οι μεγάλοι ρωτούσαν και οι μικροί έπρεπε ν’ απαντήσουν. Μόλις λύσετε το σταυρόλεξο, διαλέξτε τρεις (3) λέξεις και γράψτε μία μικρή ιστορία από πέντε (5) έως δέκα (10) σειρές. Ο μόνος σας περιορισμός είναι να χρησιμοποιήσετε για τη σύνδεση των προτάσεών σας και τους τρεις τρόπους: παρατακτική, υποτακτική και ασύνδετο.

Εικόνα 1: Σταυρόλεξο με βλάχικα αινίγματα Έξαρχος, Γ. (1986). Βλάχοι-Μνημεία ζωής και λόγου ενός πολιτισμού που χάνεται. Αθήνα: Επικαιρότητα, σελ. 95-99.
Διαβάστε τα δύο αποσπάσματα. Ύστερα, επιλέξτε ένα από τα δύο αποσπάσματα και συμπληρώστε το αντίστοιχο κόμιξ χρησιμοποιώντας κεφαλαία γράμματα και σημεία στίξης όπως τελεία, κόμμα, θαυμαστικό, αποσιωπητικά. Αφού γράψετε τους διαλόγους στο κόμιξ σχολιάστε δύο από τα σημεία στίξης σας
α) Ο κόκορας και η κότα
Ήταν μια γριά κι ένας γέρος και είχαν έναν κόκορα και μια κότα. Η γριά με τον γέρο περπατούσαν και περπατούσαν κι ο κόκορας ανέβηκε σε μια φουντουκιά. Ο κόκορας λαλούσε κι η κότα καθόταν κάτω και του έλεγε: «Κόκορα, κόκορα, ρίξε μου ένα φουντούκι». Κι αυτός έριξε ένα φουντούκι της έβγαλε το μάτι. Η κότα ξαναφώναξε: «Κόκορα, κόκορα, ρίξε ακόμα ένα». Της έριξε ακόμα ένα και της έβγαλε και το άλλο μάτι. «Κόκορα, κόκορα, ρίξε ακόμα ένα». Της έριξε ακόμα ένα και της έσπασε το πόδι. Η κότα φώναξε πάλι: «Κόκορα, κόκορα, ρίξε ακόμα ένα». Κι αυτός έριξε ακόμα ένα και της έσπασε και το άλλο πόδι. Μια και δυο η κότα πάει στον… […]
Παραμύθι από το Μέτσοβο
Alan, J. B. Wace & Maurice S. Thompson, (2009).
Οι νομάδες των Βαλκανίων-Περιγραφή της ζωής και
των εθίμων των Βλάχων της βόρειας Πίνδου.
Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών
Κυριακίδη α.ε., σελ. 312
β) Μάρτσου λα μάνα ή λα γκούσι-«Μάρτη» στο χέρι ή στο λαιμό
Την 1η του Μάρτη, αγόρια και κορίτσια που διανύουν την παιδική ή εφηβική ηλικία δένουν στα δάχτυλά τους «δαχτυλίδια» (ανιάλι), στον καρπό του χεριού τους βραχιόλια (μπιλτζίκι) από μαυροκόκκινη ή κοκκινόασπρη κλωστή, και ταυτόχρονα κρεμούν στον λαιμό τους «μενταγιόνι» από αρμάθα τρύπιων δεκάρων ή δυάρων ή κουμπιών σε αντίστοιχη κλωστή. Ο λόγος είναι να μην τ’ αρπάξει μαυρίσει ο ήλιος! Ο ανοιξιάτικος ήλιος… Δεύτερος λόγος είναι να «καλοπιάσουν» τα παιδιά την εισερχόμενη άνοιξη, για να κάνει καιρό
βροχερό, ώστε να δώσουν τα σπαρτά «μπόλικη» σοδειά…
Έξαρχος, Γ. (1986). Βλάχοι-Μνημεία
ζωής και λόγου ενός πολιτισμού που
χάνεται. Αθήνα: Επικαιρότητα, σελ. 108
Τα περισσότερα τραγούδια που τραγουδούν οι Βλάχοι στους αρραβώνες, στους γάμους και τα πανηγύρια είναι στα ελληνικά. Διαβάστε τους στίχους του βλάχικου δημοτικού τραγουδιού «Ζαχαρούλα» και απαντήστε επιγραμματικά στις ερωτήσεις: α) πώς περιγράφει ο/η τραγουδιστής-στρια την Ζαχαρούλα; και β) ποιες συνήθειες από τη ζωή των Βλάχων αντλείτε από το τραγούδι;
Σειώνται τα δέντρα, σειώνται Ζαχαρούλα
σειώνται και τα κλαριά,
σειέται κι η Ζαχαρούλα με τα ξανθά μαλλιά.
Ζαχαρούλα τ’ όνομά σου
και γλυκό είν’ το φίλημά σου.
Στα Γιάννενα θα πάω, Ζαχαρούλα
στα μπογιατζίδικα
να βάψω τα μαλλιά σου τα σεβνταλίδικα.
Ζαχαρούλα παινεμένη
και στον κόσμο ξακουσμένη.
Τσαρούχια ταλατήνια, Ζαχαρούλα
και φούστα θαλασσιά
τα βάζει η Ζαχαρούλα και πάει στην εκκλησιά.
Ζαχαρούλα, Ζαχαρούλα
συ μου πήρες την καρδούλα.
Πάρε καρότσα κι έλα, Ζαχαρούλα
κάτω στα χειμαδιά
να δεις τους τσελιγκάδες πως φτιάνουν τα μαντριά.
Ζάχαρη και πορτοκάλι
σαν κι εσένα δεν είν’ άλλη.
Διαθεματικές εργασίες
• Ακούστε το τραγούδι στο youtube και αναγνωρίστε τον κλαρινιτζή, Γιάννη Δανίτσα . Αφού διαβάσετε το βιογραφικό του, στείλτε του ένα μέιλ, στο οποίο τον προσκαλείτε να γνωρίσει την πόλη ή το χωριό σας.
Περιγράψτε στο μέιλ σας τα αξιοθέατα του τόπου σας και αναφερθείτε σε κάποιες από τις παραδόσεις ή τα τραγούδια σας.
• Αναζητήστε στο διαδίκτυο και άλλα βλάχικα τραγούδια στα ελληνικά όπως το «Μαρία λεν τη Παναγιά» και τα «Παιδιά της Σαμαρίνας» και συνδέστε τα με τα θρησκευτικά ή τα ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας.
Εναλλακτικά, αναζητήστε παραδοσιακά τραγούδια άλλων χωρών.
Για να μεταβείτε στο Υλικό ή τα Κριτήρια Αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας Α’ Γυμνασίου, επιλέξτε την αντίστοιχη ενότητα από τον παρακάτω πίνακα:
Ενότητες | Κριτήρια Αξιολόγησης | Κριτήρια Αξιολόγησης | Κριτήρια Αξιολόγησης | Κριτήρια Αξιολόγησης |
Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο | Ενότητα 1 | Ενότητα 1Β | Ενότητα 1Γ | |
Επικοινωνία στο σχολείο | Ενότητα 2 | Ενότητα 2Β | Ενότητα 2Γ | |
Ταξίδι στον κόσμο της φύσης | Ενότητα 3 | Ενότητα 3Β | Ενότητα 3Γ | Ενότητα 3Δ |
Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου | Ενότητα 4 | Ενότητα 4Β | ||
Γνωρίζω το μαγικό κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου | Ενότητα 5 | Ενότητα 5Β | ||
Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου | Ενότητα 6 | |||
Ο κόσμος μέσα από την οθόνη-εικόνα | Ενότητα 7 | |||
Αθλητισμός και Ολυμπιακοί αγώνες: Παρακολουθώ και συμμετέχω | Ενότητα 8 | |||
Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό μου | Ενότητα 10 |
ή επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο για να μεταβείτε σε:
ΙΕΠ: Κριτήρια Αξιολόγησης για Γλώσσα και Λογοτεχνία Γυμνασίου
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.