Αρχαία Α’ Γυμνασίου 5

Αρχαία Α’ Γυμνασίου

Ενότητα 5

Κείμενο

Τῶν Ἀθήνησι προεστηκότων ἔλεγόν τινες ὡς γιγνώσκουσι μὲν τὸ δίκαιον, διὰ δὲ τὴν τοῦ πλήθους πενίαν ἀναγκάζονται ἀδικώτεροι εἶναι περὶ τὰς πόλεις. Ἐκ τούτου ἐπεχείρησα σκοπεῖν εἴ πῃ δύναιντ΄ ἂν οἱ πολῖται διατρέφεσθαι ἐκ τῆς ἑαυτῶν. Τοῦτο μὲν οὖν εὐθὺς ἀνεφαίνετό μοι͵ ὅτι ἡ χώρα πέφυκεν οἵα πλείστας προσόδους παρέχεσθαι. Αἱ μὲν γὰρ ὧραι ἐνθάδε πρᾳόταταί εἰσιν· ἃ δὲ πολλαχοῦ οὐδὲ βλαστάνει ἐνθάδε καρποφορεῖ. Ὥσπερ δὲ ἡ γῆ͵ οὕτω καὶ ἡ περὶ τὴν χώραν θάλαττα παμφορωτάτη ἐστίν. Καὶ μὴν ὅσαπερ οἱ θεοὶ ἐν ταῖς ὥραις ἀγαθὰ παρέχουσι͵ καὶ ταῦτα πάντα ἐνταῦθα πρῳαίτατα μὲν ἄρχεται͵ ὀψιαίτατα δὲ λήγει. Πρὸς τούτοις καὶ ἀίδια ἀγαθὰ ἔχει ἡ χώρα. Πέφυκε μὲν γὰρ λίθος ἐν αὐτῇ ἄφθονος͵ ἐξ οὗ κάλλιστοι μὲν ναοί͵ κάλλιστοι δὲ βωμοὶ γίγνονται͵ εὐπρεπέστατα δὲ θεοῖς ἀγάλματα. Ἔστι δὲ καὶ γῆ ἣ σπειρομένη μὲν οὐ φέρει καρπόν͵ ὀρυττομένη δὲ πολλαπλασίους τρέφει ἢ εἰ σῖτον ἔφερε. Καὶ μὴν ὑπάργυρός ἐστι.

Ξενοφῶν, Πόροι 1.1-5 (διασκευή)

Μετάφραση

Μερικοί από τους ηγέτες της Αθήνας έλεγαν ότι δήθεν γνωρίζουν το δίκαιο, αλλά λόγω της φτώχειας του λαού τους αναγκάζονται να συμπεριφέρονται σχετικά άδικα στις πόλεις. Για τον λόγο αυτό επιχείρησα να διερευνήσω αν οι πολίτες θα μπορούσαν με κάποιο τρόπο να συντηρηθούν από τη χώρα τους. Αμέσως λοιπόν άρχισα να σχηματίζω αυτή τη γνώμη, ότι δηλαδή η χώρα είναι από τη φύση της ικανή να παρέχει πάρα πολλά έσοδα. Γιατί οι εποχές εδώ είναι πολύ ήπιες· και τα φυτά που σε πολλά άλλα μέρη ούτε καν φυτρώνουν εδώ δίνουν καρπούς. Όπως ακριβώς η γη, έτσι και η θάλασσα που περιβάλλει την περιοχή είναι πολύ εύφορη. Και ασφαλώς όσα αγαθά προσφέρουν βέβαια οι θεοί σε κάθε εποχή και όλα αυτά εδώ εμφανίζονται πάρα πολύ νωρίς και διαρκούν πάρα πολύ. Πέρα από αυτά, η χώρα έχει και διαρκή αγαθά. Υπάρχει δηλαδή εκ φύσεως σε αυτήν άφθονο μάρμαρο, από το οποίο κατασκευάζονται πάρα πολύ όμορφοι ναοί και βωμοί και κομψότατα αγάλματα για τους θεούς. Υπάρχουν όμως και περιοχές που, αν καλλιεργηθούν, δεν παράγουν καρπό, όταν όμως αξιοποιούνται για εξόρυξη, μπορούν να θρέψουν πολύ περισσότερους από όσους θα έτρεφαν, αν καλλιεργούνταν. Και βέβαια (η χώρα) έχει και κοιτάσματα αργύρου.

Ο Ξενοφώντας στο έργο του Πόροι ασχολείται με την εξεύρεση οικονομικών πόρων για την Αθήνα, που αντιμετωπίζει έντονα οικονομικά προβλήματα στην εποχή του. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τα χαρίσματα της αθηναϊκής γης. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, η γη που καρπώνονται οι Αθηναίοι είναι ιδιαίτερα εύφορη, επειδή οι διάφορες εποχές του χρόνου εμφανίζονται σε ήπια μορφή χωρίς έντονα καιρικά φαινόμενα. Επιπλέον, η παραγωγή των γεωργικών αγαθών ξεκινά νωρίτερα στην Αττική από ό,τι στις υπόλοιπες περιοχές και διαρκεί περισσότερο, αφού σταματά και αργότερα. Όμως δεν είναι όμως μόνο η γη πολύ εύφορη, αλλά και η θάλασσα. Τέλος, το υπέδαφος της Αθήνας είναι πολύ πλούσιο σε ορυκτά και ειδικά σε μάρμαρο που χρησιμοποιείται στην κατασκευή ναών και αγαλμάτων. Με αυτόν τον τρόπο ακόμα και περιοχές που είναι ακαλλιέργητες αποφέρουν πολλαπλάσια έσοδα στην Αθήνα. Σε αυτό βοηθούν και τα κοιτάσματα αργύρου (ασημιού) που υπήρχαν στην περιοχή, τα οποία χρησιμοποιούνταν για την κοπή νομισμάτων.

τῶν προεστηκότων: γεν. πληθ. αρσ. της μετοχής παρακ. ενεργ. φωνής του ρ. προΐσταμαι (= είμαι αρχηγός, προΐσταμαι).

Ἀθήνησι: τοπικό επίρρημα (= στην Αθήνα).

ἔλεγον: γ΄ πληθ. ορ. παρατ. ενεργ. φωνής του ρ. λέγω.

τινές: ονομ. πληθ. αρσ. της αόριστης αντωνυμίας τὶς, τὶς, τὶ (= κάποιος).

ὡς: υποτακτικός ειδικός σύνδεσμος (= ότι δήθεν, ότι κατά τη γνώμη κάποιου).

γιγνώσκουσι: γ΄ πληθ. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. γιγνώσκω (= γνωρίζω).

μέν: παρατακτικός αντιθετικός σύνδεσμος.

τὸ δίκαιον: αιτιατ. εν. του ουδ. ουσιαστικού β΄ κλίσης τὸ δίκαιον.

διά: κύρια πρόθεση συντασσόμενη (εδώ) με αιτιατική (= εξαιτίας, λόγω).

δέ: παρατακτικός αντιθετικός σύνδεσμος (= και, αλλά).

τὴν πενίαν: αιτιατ. εν. του θηλ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ἡ πενία (= η φτώχια).

τοῦ πλήθους: γεν. εν. του ουδ. ουσιαστικού γ΄ κλίσης τὸ πλῆθος (= το πλήθος, ο λαός).

ἀναγκάζονται: γ΄ πληθ. ορ. ενεστ. μέσης φωνής του ρ. ἀναγκάζομαι.

ἀδικώτεροι: ονομ. πληθ. αρσ. του δευτερόκλιτου επιθέτου ὁ/ἡ ἄδικος, τὸ ἄδικον στον συγκριτικό βαθμό.

εἶναι: απαρέμφατο ενεστ. του βοηθητικού ρ. εἰμί (= είμαι).

περί: κύρια πρόθεση συντασσόμενη (εδώ) με αιτιατική (= για, γύρω από).

τὰς πόλεις: αιτιατ. πληθ. του θηλ ουσιαστικού γ΄ κλίσης ἡ πόλις, τῆς πόλεως.

ἐκ: κύρια πρόθεση συντασσόμενη με γενική (= από, εξαιτίας).

τούτου: γεν. εν. ουδ. της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο (= αυτός, αυτή, αυτό).

ἐπεχείρησα: α΄εν. ορ. αορ. ενεργ. φωνής του ρ. ἐπιχειρέω, ἐπιχειρῶ.

σκοπεῖν: απαρ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. σκοπέω, σκοπῶ (= εξετάζω, διερευνώ).

εἰ: υποτακτικός υποθετικός σύνδεσμος (= εάν).

πῃ: εγκλιτικό μόριο (= κατά κάποιο τρόπο).

δύναιντο: γ΄ πληθ. ευκτ. ενεστ. μέσης φωνής του ρ. δύναμαι (= μπορώ).

ἄν: δυνητικό μόριο.

οἱ πολῖται: ονομ. πληθ. του αρσ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ὁ πολίτης.

διατρέφεσθαι : απαρ. ενεστ. μέσης φωνής του ρ. διατρέφομαι (= διατρέφομαι, συντηρούμαι).

ἐκ: κύρια πρόθεση συντασσόμενη με γενική (= από).

ἑαυτῶν: γεν. πληθ. αρσ. του γ΄ προσώπου της αυτοπαθητικής αντωνυμίας.

τοῦτο: ονομ. εν. ουδ. της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο (= αυτός, αυτή, αυτό).

μέν: παρατακτικός αντιθετικός σύνδεσμος.

εὐθύς: χρονικό επίρρημα (= αμέσως).

ἀνεφαίνετο: γ΄εν. ορ. παρατ. μέσης φωνής του ρ. ἀναφαίνομαι (= παρουσιάζομαι).

μοι: δοτ. εν. α΄ προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας.

ὅτι: υποτακτικός ειδικός σύνδεσμος.

ἡ χώρα: ονομ. εν. του θηλ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ἡ χώρα.

πέφυκεν: γ΄εν. ορ. παρακ ενεργ. φωνής του ρ. φύομαι (= φυτρώνω, γεννιέμαι).

οἵα: ονομ. εν. θηλ. της αναφορικής αντωνυμίας οἷος, οἷα, οἷον (= τέτοιος που).

πλείστας: αιτιατ. πληθ. θηλ. του ετερόκλιτου επιθέτου ὁ πολύς, ἡ πολλή, τὸ πολὺ στον υπερθετικό βαθμό.

προσόδους: αιτιατ. πληθ. του θηλ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ἡ πρόσοδος (= το έσοδο).

παρέχεσθαι: απαρ. ενεστ. μέσης φωνής του ρ. παρέχομαι (= παρέχω).

αἱ ὧραι: ονομ. πληθ. του θηλ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ἡ ὥρα (= η εποχή).

γάρ: παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος (= γιατί, δηλαδή).

ἐνθάδε: τοπικό επίρρημα (= εδώ).

πραόταται: ονομ. πληθ. θηλ. του ανώμαλου επιθέτου ὁ πρᾶος, ἡ πραεῖα, τὸ πρᾶον (= ήπιος) στον υπερθετικό βαθμό.

εἰσιν: γ΄ πληθ. ορ. ενεστ. του βοηθητικού ρ. εἰμί.

ἅ: ονομ. πληθ. ουδ. της αναφορικής αντωνυμίας ὅς, ἥ, ὅ (= ο οποίος).

πολλαχοῦ: τοπικό επίρρημα (= σε πολλά μέρη).

οὐδέ: παρατακτικός συμπλεκτικός σύνδεσμος (= ούτε).

βλαστάνει: γ΄εν. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. βλαστάνω (= φυτρώνω).

καρποφορεῖ: γ΄εν. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. καρποφορέω, καρποφορῶ.( =φέρω καρπούς)

ὥσπερ: αναφορικό τροπικό επίρρημα (= όπως ακριβώς).

ἡ γῆ: ονομ. εν. του θηλ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ἡ γῆ.

οὕτω: τροπικό επίρρημα (= έτσι, τόσο).

καί: παρατακτικός συμπλεκτικός σύνδεσμος.

ἡ θάλαττα: ονομ. εν. του θηλ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ἡ θάλαττα.

τὴν χώραν: αιτιατ. εν. του θηλ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ἡ χώρα.

παμφορωτάτη: ονομ. εν. θηλ. του δευτερόκλιτου επιθέτου ὁ/ἡ πάμφορος, τὸ πάμφορον στον υπερθετικό βαθμό. ( =εύφορος)

ἐστίν: γ΄ εν. ορ. ενεστ. του βοηθητικού ρ. εἰμί.

καί: παρατακτικός συμπλεκτικός σύνδεσμος.

μήν: βεβαιωτικό μόριο (= βέβαια).

ὅσαπερ: αιτιατ. πληθ. ουδ. της αναφορικής αντωνυμίας ὅσοσπερ, ὅσηπερ, ὅσονπερ (= όσος ακριβώς).

οἱ θεοί: ονομ. πληθ. του αρσ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ὁ θεός.

ἐν: κύρια πρόθεση συντασσόμενη με δοτική (= μέσα, σε).

ταῖς ὥραις: δοτ. πληθ. του θηλ. ουσιαστικού α΄ κλίσης ἡ ὥρα.

ἀγαθά : αιτιατ. πληθ. του ουδ. ουσιαστικού β΄ κλίσης τὸ ἀγαθόν.

παρέχουσι: γ΄ πληθ. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. παρέχω.

ταῦτα: ονομ. πληθ. ουδ. της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο.

πάντα: ονομ. πληθ. ουδ. της αόριστης επιμεριστικής αντωνυμία πᾶς, πᾶσα, πᾶν (= όλος).

ἐνταῦθα: τοπικό επίρρημα (= εδώ, εκεί).

πρῳαίτατα: υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος πρωί (= νωρίς).

ἄρχεται: γ΄ εν. ορ. ενεστ. μέσης φωνής του ρ. ἄρχομαι (= αρχίζω).

ὀψιαίτατα: υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος ὀψέ (= αργά).

λήγει: γ΄ εν. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. λήγω (= σταματώ).

πρός: κύρια πρόθεση συντασσόμενη (εδώ) με δοτική (= επιπλέον).

τούτοις: δοτ. πληθ. ουδ. της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο.

ἀίδια: αιτιατ. πληθ. ουδ. του δευτερόκλιτου επιθέτου ὁ/ἡ ἀίδιος, τὸ ἀίδιον (= αιώνιος, παντοτινός).

ἔχει: γ΄ εν. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. ἔχω.

λίθος: ονομ. εν. του αρσ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ὁ λίθος (= η πέτρα).

αὐτῇ: δοτ. εν. θηλ. της επαναληπτικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή , αὐτό.

ἄφθονος: ονομ. εν. αρσ. του δευτερόκλιτου επιθέτου ὁ/ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον.

ἐξ: κύρια πρόθεση συντασσόμενη με γενική.

οὗ: γεν. εν. ουδ. της αναφορικής αντωνυμίας ὅς, ἥ, ὅ (= ο οποίος).

κάλλιστοι: ονομ. πληθ. αρσ. του δευτερόκλιτου επιθέτου καλός, καλή, καλὸν στον υπερθετικό βαθμό.

ναοί: ονομ. πληθ. του αρσ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ὁ ναός.

βωμοί: ονομ. πληθ. του αρσ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ὁ βωμός.

γίγνονται : γ΄ πληθ. ορ. ενεστ. μέσης φωνής του ρ. γίγνομαι .

εὐπρεπέστατα: ονομ. πληθ. ουδ. του τριτόκλιτου επιθέτου ὁ/ἡ εὐπρεπής, τὸ εὐπρεπὲς στον υπερθετικό βαθμό.(=κομψός)

θεοῖς: δοτ. πληθ. του αρσ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ὁ θεός.

ἀγάλματα: ονομ. πληθ. του ουδ. ουσιαστικού γ΄ κλίσης τὸ ἂγαλμα, τοῦ ἀγάλματος.

ἔστι: γ΄ εν. ορ. ενεστ. του βοηθητικού ρ. εἰμί.

ἥ: ονομ. εν. θηλ. της αναφορικής αντωνυμίας ὅς, ἥ, ὅ.

σπειρομένη: ον. εν. θηλ. της μετοχής ενεστ. μέσης φωνής του ρ. σπείρομαι (= καλλιεργούμαι).

οὐ: αρνητικό μόριο (= όχι, δεν).

φέρει: γ΄ εν. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. φέρω (= φέρνω, παράγω).

καρπόν: αιτιατ. εν. του αρσ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ὁ καρπός.

ὀρυττομένη: ονομ. εν. θηλ. της μετοχής ενεστώτα μέσης φωνής του ρ. ὀρύττομαι. (=σκάβω, εξορύσσω)

πολλαπλασίους: αιτιατ. πληθ. αρσ. του δευτερόκλιτου επιθέτου ὁ πολλαπλάσιος, ἡ πολλαπλασία/πολλαπλάσιος, τὸ πολλαπλάσιον.

τρέφει: γ΄ εν. ορ. ενεστ. ενεργ. φωνής του ρ. τρέφω.

ἤ: διαζευκτικός σύνδεσμος.

εἰ: υποτακτικός υποθετικός σύνδεσμος (= αν).

σῖτον: αιτιατ. εν. του ετερόκλιτου αρσ. ουσιαστικού β΄ κλίσης ὁ σῖτος.

ἔφερε: γ΄ εν. ορ. παρατ. ενεργ. φωνής του ρ. φέρω.

ὑπάργυρος: ονομ. εν. θηλ. του δευτερόκλιτου επιθέτου ὁ/ἡ ὑπάργυρος, τὸ ὑπάργυρον (= αυτός που έχει ασήμι από κάτω)

1. Ποιον ισχυρισμό προβάλλουν μερικοί άρχοντες των Αθηναίων, για να δικαιολογήσουν το ότι μερικές φορές αδικούν τους άλλους Έλληνες; Πώς αντιμετωπίζει τον ισχυρισμό τους αυτό ο Ξενοφών; Ποια επιχειρήματα προβάλλει, για να στηρίξει την άποψή του;

Οι Αθηναίοι μετά τους Περσικούς Πολέμους κυριάρχησαν για πολλά χρόνια στον ελλαδικό χώρο χάρη στον ηγετικό ρόλο που έπαιζαν στην Δηλιακή ή Αθηναϊκή Συμμαχία. Στα πλαίσια αυτής της συμμαχίας ανάγκαζαν τις συμμαχικές τους ελληνικές πόλεις να τους πληρώνουν δυσβάσταχτες εισφορές. Γι’ αυτόν τον λόγο κατάντησαν μισητοί στους συμμάχους τους. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα οι κυβερνήτες της Αθήνας πρόβαλλαν τον ισχυρισμό ότι γνώριζαν πως αυτό που έκαναν ήταν άδικο, αλλά η φτώχεια του αθηναϊκού λαού δεν τους επέτρεπε να σταματήσουν να εκμεταλλεύονται τους υπόλοιπους Έλληνες.

Ο Ξενοφώντας δεν μοιάζει να συμφωνεί με την άποψη αυτή, αλλά τη θεωρεί ως δικαιολογία των αρχόντων της Αθήνας που κατά βάθος ήταν ικανοποιημένοι με την κατάσταση και απλά για λόγους πολιτικής πρόβαλλαν αυτή τη δικαιολογία. Για να στηρίξει την άποψή του αυτή παρουσιάζει μια σειρά από επιχειρήματα που δείχνουν ότι η αθηναϊκή γη είναι πλούσια και εύφορη.

Ξεκινά αναφερόμενος στην ηπιότητα του κλίματος και στην ποικιλία των παραγόμενων προϊόντων. Επιπλέον τονίζει ότι η γεωργική παραγωγή ξεκινά πολύ νωρίς και διαρκεί περισσότερο από όσο σε άλλες περιοχές. Στη συνέχεια συμπληρώνει ότι η γη στην Αθήνα είναι πλούσια σε κοιτάσματα μαρμάρου, χάρη στα οποία κατασκευάζονται υπέροχοι ναοί και αγάλματα. Έτσι περιοχές που δεν μπορούν να καλλιεργηθούν αποφέρουν τελικά περισσότερα κέρδη στην αθηναϊκή οικονομία, αφού από αυτές εξορύσσονται τα περίφημα μάρμαρα της Πεντέλης. Τέλος παρατηρεί ότι υπάρχουν στην αττική γη και κοιτάσματα αργύρου που χρησιμεύουν στην κοπή νομίσματος.

2. Ο Ξενοφών περιγράφει την Αττική ως τόπο με ιδανικό κλίμα και εξαιρετικές δυνατότητες και προοπτικές ανάπτυξης. Ποιες από αυτές πιστεύετε ότι έχουν αξιοποιηθεί από τους σύγχρονους Έλληνες, ποιες έχουν παραμεληθεί και ποιες έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί;

Οι σύγχρονοι Έλληνες, και ειδικότερα όσοι κατοικούν στην Αττική, εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο το πλούσιο υπέδαφος της Αττικής με τα φημισμένα πεντελικά μάρμαρα, τα οποία εξάγονται σε όλη την υφήλιο. Επίσης ασχολήθηκαν με τη ναυτιλία και το εμπόριο. Το λιμάνι του Πειραιά στις μέρες μας αποτελεί σημαντικό εμπορικό κόμβο στην ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, ακόμα και σήμερα το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της πρωτεύουσας καλύπτεται από προϊόντα που καλλιεργούνται σε περιοχές που ανήκουν στον νομό Αττικής ή συνορεύουν μαζί του: Μεσόγεια, Μαραθώνας, Ωρωπός, Ελευσίνα κλπ.

Βέβαια, υπάρχει και η αρνητική πλευρά. Οι πλαγιές της Πεντέλης ορθώνονται πληγωμένες από τη λατόμευση και γυμνές από βλάστηση εξαιτίας συστηματικών εμπρησμών. Οι ακτές της Αθήνας έχουν γεμίσει με αυθαίρετα κτίσματα, οι θάλασσές της είναι μολυσμένες και ακατάλληλες για κολύμβηση, ενώ τα ποτάμια της Αθήνας (Κηφισός, Ιλισός, Ηριδανός) έχουν εξαφανιστεί κάτω από τόνους μπετόν, για να κατασκευαστούν δρόμοι.

Καταλήγουμε έτσι ότι το ιδανικό κατά τον Ξενοφώντα αττικό κλίμα και περιβάλλον όχι μόνο έχει υποστεί την αναμενόμενη επιβάρυνση από τους αιώνες που έχουν μεσολαβήσει, αλλά και έχει υποβαθμιστεί από την άναρχη και αδιάφορη για την ποιότητα της ζωής αναπτυξιακή πορεία που ακολούθησε ο τόπος μας. Η συσσώρευση εκατομμυρίων κατοίκων σε σχετικά μικρή έκταση και η υπερεκμετάλλευση των πόρων που περιγράφει ο Ξενοφώντας έχουν διαμορφώσει ένα περιβάλλον αφιλόξενο έως εχθρικό για τους κατοίκους της σύγχρονης Αττικής.

3. Λαμβάνοντας υπόψη όσα γνωρίζετε από το μάθημα της Ιστορίας να αναφέρετε άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας στους οποίους διακρίθηκαν οι Αθηναίοι. Ποιοι γεωγραφικοί και άλλοι παράγοντες πιστεύετε ότι τους έστρεψαν σε αυτούς;

Οι Αθηναίοι διακρίθηκαν κυρίως στο θαλάσσιο εμπόριο και τα ναυτιλία. Δεν είναι τυχαίο ότι στα ναυπηγεία τους κατασκευάζονταν τα τελειότερα πολεμικά πλοία της εποχής, οι ξακουστές αθηναϊκές τριήρεις. Πέρα από το θαλάσσιο πολλοί Αθηναίοι ξεχώρισαν και στο χερσαίο εμπόριο, ενώ είχαν ιδρυθεί και αρκετές βιοτεχνίες που κατασκεύαζαν εργαλεία και σκεύη καθημερινής χρήσης ( μαχαίρια, κοσμήματα, πήλινα αγγεία, δέρματα κλπ.)

Σημαντικός παράγοντας για την ενασχόληση των Αθηναίων με το εμπόριο και τη βιοτεχνία ήταν η θέση της πόλης τους. Η Αθήνα βρέχεται από θάλασσα από τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις και επικοινωνεί με την ξηρά μόνο από το Βορρά. Η ιδιομορφία αυτή παρακίνησε από νωρίς τους Αθηναίους να στραφούν προς τη θάλασσα και το εμπόριο. Επίσης, το ότι οι γεωργικές εκτάσεις ήταν σχετικά περιορισμένες (οι αρχαίοι συγγραφείς αποκαλούσαν την Αττική γη «λεπτόγεων») δεν επέτρεψε στους κατοίκους να ασχοληθούν με τη γεωργία και τα συναφή με αυτήν επαγγέλματα. Τέλος, το εμπόριο και οι θαλάσσιες εξορμήσεις ταίριαζαν περισσότερο με τον ανήσυχο και ριψοκίνδυνο χαρακτήρα των Αθηναίων.

1. Να καταγράψετε εθνικά ουσιαστικά της ν.ε. που σχηματίζονται με τις καταλήξεις που διδαχθήκατε.

Θεσσαλονικιός (Σαλονικιός), Μυκονιάτης, Αιγινίτης, Κορίνθιος, Ζακυνθινός, Πελοποννήσιος, Ηρακλειώτης, Χανιώτης, Χιώτης.

2. Να γράψετε τις παράγωγες λέξεις που ζητούνται συμπληρώνοντας τη σωστή κατάληξη στα παρακάτω ουσιαστικά με βάση τους πίνακες:

 Ἐρέτρια ” Ἐρετρι-εύς (εθνικό), γράμμα “ γραμματ–εύς (παρώνυμο), ἀετός “ ἀετ–ιδεύς (γονεωνυμικό), Κρόνος “ Κρον–ίδης (πατρωνυμικό), Μῆλος “ Μήλ–ιος (εθνικό), πρέσβυς “ πρεσβύ-της (παρώνυμο), Μυτιλήνη “ Μυτιλην-αῖος (εθνικό).

3. Να αντιστοιχίσετε τα παράγωγα ουσιαστικά της στήλης Α΄ με την κατηγορία στην οποία ανήκουν από τη στήλη Β΄:

1-γ, 2-β, 3-α, 4-α, 5-β

4. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τις παράγωγες λέξεις που ζητούνται:

ἵππος                   παρώνυμο                           ἱππεύς

Τάνταλος            πατρωνυμικό                     Τανταλίδης

Αἴγυπτος             εθνικό                                 Αἰγύπτιος

Πελαργός            γονεωνυμικό                    πελαργιδεύς

῾Ρόδος                 εθνικό                                 Ῥόδιος

δῆμος                   παρώνυμο                         δημότης

Αρχαία Α’ Γυμνασίου 5

1. Θεωρία

1. Η Οριστική Ενεστώτα του βοηθητικού ρήματος εἰμί

Το εἰμὶ είναι βοηθητικό ρήμα της α.ε. (= είμαι, υπάρχω), όπως της ν.ε. το είμαι και το έχω. Στην Οριστική του Ενεστώτα κλίνεται ως εξής:

2. Η Ο­ρι­στι­κή Ε­νε­στώ­τα Ε­νερ­γη­τι­κής Φω­νής

3. Η Ο­ρι­στι­κή Μέλ­λο­ντα Ε­νερ­γη­τι­κής Φω­νής

4. Ο σχη­μα­τι­σμός του Μέλ­λο­ντα Ε­νερ­γη­τι­κής Φω­νής των α­φω­νό­λη­κτων ρη­μά­τωνΟι κα­τα­λή­ξεις του ε­νερ­γη­τι­κού μέλ­λο­ντα των α­φω­νό­λη­κτων ρη­μά­των φαί­νον­ται παρακάτω:

Ου­ρα­νι­κό­λη­κτα (κ, γ, χ, τ­τ, σ­σ): ξω  π.χ. πράτ­τω > πρά­ξω

Χει­λι­κό­λη­κτα (π, β, φ, πτ): ψω π.χ. κό­πτω > κό­ψω

Ο­δο­ντι­κό­λη­κτα (τ, δ, θ, ζ): σω π.χ. κτί­ζω > κτί­σω

Παρατήρηση

• Έ­νας εύ­κο­λος τρό­πος γι­α να βρί­σκου­με τον μέλ­λο­ντα ε­νός ρή­μα­τος της α.ε. εί­ναι να παί­ρνου­με το νε­οελ­λη­νι­κό τύ­πο του στι­γμι­αί­ου μέλ­λο­ντα και να α­φαι­ρού­με το μό­ρι­ο «θα», π.χ. θα κό­ψω > κό­ψω, θα πρά­ξω > πρά­ξω.

1. Να συμπληρώσετε τον σωστό τύπο του ρ. εἰμὶ στις παρακάτω φράσεις:

α. Ἐγώ εἰμι ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος.

β. Ἡμεῖς ἐσμεν προγόνων ἀγαθῶν.

γ. Ὑμεῖς ἐστε σύμμαχοι.

δ. Ἡ πόλις ἡμῶν ἀρχαιοτάτη ἐστί(ν).

ε. Οἱ ἄνθρωποι θνητοί εἰσι(ν).

2. Να αντιστοιχίσετε τις φράσεις των δύο στηλών:

1-ε, 2-δ, 3-α, 4-β, 5-γ

3. παρέχουσι, λήγει: Να γράψετε τον ίδιο τύπο της οριστικής μέλλοντα των ρηματικών τύπων.

παρέχουσι  > παρέξουσι, λήγει > λήξει

4. Να κλίνετε τα ρήματα καταλύω, πείθω, τρέπω και λήγω στην οριστική ενεστώτα και μέλλοντα.

5. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στο ίδιο πρόσωπο του άλλου αριθμού:

λέγουσι > λέγει, παρέχει > παρέχουσι(ν), βλαστάνει > βλαστάνουσι(ν), λήγει > λήγουσι(ν), ἔχει > ἔχουσι(ν), φονεύεις > φονεύετε, κρούσομεν > κρούσω, λούετε > λούεις, παύσουσιν > παύσει, λύεις > λύετε, ἱκετεύσετε > ἱκετεύσεις, ἱδρύομεν > ἱδρύω, ἀριστεύσει > ἀριστεύσουσι(ν), βασιλεύω > βασιλεύομεν, θεραπεύσουσιν > θεραπεύσω.

6. Να μεταφέρετε τα ρήματα των παρακάτω φράσεων από τον ενεστώτα στον μέλλοντα:

α. Ὁ στρατηγὸς κελεύει θαρσεῖν.                          κελεύσει

β. Οἱ διδάσκαλοι παιδεύουσιν τοὺς μαθητάς.     παιδεύσουσι(ν)

γ. Ἡμεῖς λύομεν τὰς σπονδάς.                                λύσομεν

δ. Ὑμεῖς θύετε τοῖς θεοῖς.                                       θύσετε

7. Να μεταφέρετε τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων από τον μέλλοντα στον ενεστώτα:

α. Ἡμεῖς ἀριστεύσομεν.                                         ἀριστεύομεν

β. Οἱ ἄνθρωποι τοὺς θεοὺς ἱκετεύσουσιν.        ἱκετεύουσιν

γ. Οἱ πολέμιοι ἐνεδρεύσουσιν.                             ἐνεδρεύουσι(ν)

δ. Ὑμεῖς τοξεύσομεν ταύρους ἀγρίους.            τοξεύομεν

ε. Ὁ ἁλιεὺς ἰχθῦς ἁλιεύσει.                                  ἁλιεύει

Πρώτο παράλληλο κείμενο

[…] Δεῖ δὲ τῆς πόλεως κατεσκευασμένης ἱκανῶς τοῖς ἀναγκαίοις πρὸς τὸν πόλεμον͵ εἰς ταῦτα τὴν εὐπορίαν τρέπειν αὐτῆς͵ ἀφ΄ ὧν δόξα μὲν γενομένων ἀίδιος͵ εὐπορία δὲ γινομένων ἑτοίμη παρέσται͵ παντοδαπῆς ἐργασίας φανείσης καὶ ποικίλων χρειῶν͵ αἳ πᾶσαν μὲν τέχνην ἐγείρουσαι͵ πᾶσαν δὲ χεῖρα κινοῦσαι͵ σχεδὸν ὅλην ποιοῦσιν ἔμμισθον τὴν πόλιν͵ ἐξ αὑτῆς ἅμα κοσμουμένην καὶ τρεφομένην.

Πλούταρχος, Περικλῆς 12.4

Απόδοση κειμένου στη νέα ελληνική

[…]Πρέπει λοιπόν η πόλη, αφού ετοίμασε σε ικανοποιητικό βαθμό τα απαραίτητα για τον πόλεμο, σε αυτά τα έργα να στρέψει την ευπορία της (τον πλούτο της), από τα οποία, αν γίνουν, θα προκύψει δόξα αθάνατη και, όσο θα γίνονται, θα υπάρχει πραγματική ευπορία (πλούτος), αφού θα παρουσιαστεί κάθε είδους εργασία και κάθε είδους ανάγκη, οι οποίες δραστηριοποιώντας κάθε επάγγελμα και κινητοποιώντας (δίνοντας απασχόληση σε) όλα τα χέρια, σχεδόν σε όλη την πόλη θα προσφέρουν (την ευκαιρία) να έχει χρήματα, και ταυτόχρονα να αναπτύσσεται και να τρέφεται από μόνη.

Δεύτερο παράλληλο κείμενο

῍Ην δὲ τὴν εἰρήνην ποιησώμεθα καὶ τοιούτους ἡμᾶς αὐτοὺς παράσχωμεν οἵους αἱ κοιναὶ συνθῆκαι προστάττουσιν͵ μετὰ πολλῆς μὲν ἀσφαλείας τὴν πόλιν οἰκήσομεν͵ ἀπαλλαγέντες πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς εἰς ἣν νῦν πρὸς ἀλλήλους καθέσταμεν͵ καθ΄ ἑκάστην δὲ τὴν ἡμέραν πρὸς εὐπορίαν ἐπιδώσομεν͵ ἀναπεπαυμένοι μὲν τῶν εἰσφορῶν καὶ τῶν τριηραρχιῶν καὶ τῶν ἄλλων τῶν περὶ τὸν πόλεμον λειτουργιῶν͵ ἀδεῶς δὲ γεωργοῦντες καὶ τὴν θάλατταν πλέοντες καὶ ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις ἐπιχειροῦντες αἳ νῦν διὰ τὸν πόλεμον ἐκλελοίπασιν. Ὀψόμεθα δὲ τὴν πόλιν διπλασίας μὲν ἢ νῦν τὰς προσόδους λαμβάνουσαν͵ μεστὴν δὲ γιγνομένην ἐμπόρων καὶ ξένων καὶ μετοίκων ὧν νῦν ἐρήμη καθέστηκεν.

Ἰσοκράτης, Περὶ εἰρήνης 20-21

Απόδοση κειμένου στη νέα ελληνική

Αν κάνουμε ειρήνη και έχουμε τέτοια συμπεριφορά, όπως ορίζουν οι κοινές συνθήκες, θα κατοικούμε στην πόλη μας με μεγάλη ασφάλεια, αφού απαλλαγούμε από πολέμους και κινδύνους και από την κοινωνική αναταραχή στην οποία έχουμε περιέλθει τώρα. Αντίθετα, κάθε μέρα θα αυξάνουμε τον πλούτο μας, απαλλαγμένοι από τους φόρους και τις τριηραρχίες και τις άλλες εισφορές για τον πόλεμο και ασχολούμενοι χωρίς φόβο με την καλλιέργεια των χωραφιών και τη ναυτιλία κα τις άλλες εργασίες, οι οποίες έχουν εκλείψει εξαιτίας του πολέμου. Και θα δούμε την πόλη μας να λαμβάνει διπλάσια έσοδα από όσα παίρνει τώρα και να είναι γεμάτη από εμπόρους και ξένους και μετοίκους, από τους οποίους τώρα έχει ερημωθεί.

1. Με βάση το πρώτο παράλληλο κείμενο, πώς μπορεί η Αθήνα να αυτοσυντηρηθεί, κατά τον Περικλή;

Οι Αθηναίοι, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Περικλή, αφού τελείωσαν τις ετοιμασίες για τον πόλεμο, μπορούν τώρα απερίσπαστοι να ασχοληθούν με τον καλλωπισμό της πόλης τους. Με αυτόν τον τρόπο θα πετύχουν ταυτόχρονα δύο στόχους. Αφενός η Αθήνα θα αποκτήσει αιώνια δόξα χάρη στα έργα που θα επιτευχθούν και αφετέρου οι κάθε είδους εργασίες θα προσφέρουν απασχόληση στους επαγγελματίες όλων των ειδών. Έτσι θα ενισχυθεί η εσωτερική οικονομία της πόλης και θα περιοριστεί η φτώχεια. Σε μία τέτοια πόλη που υπάρχει άφθονη προσφορά εργασίας όλοι οι πολίτες θα είναι ευτυχισμένοι και θα εργάζονται για την πρόοδό της.

2. Σύμφωνα με τον Ισοκράτη, πώς μπορεί η Αθήνα να διπλασιάσει τα έσοδά της;

Την εποχή που ο Ισοκράτης έγραψε τον Περὶ Εἰρήνης λόγο του η Αθήνα αντιμετώπιζε αρκετά οικονομικά προβλήματα. Γι’ αυτό όλοι σχεδόν οι ρήτορες της εποχής προτείνουν τρόπους για την εξεύρεση εσόδων. Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής, ο Ισοκράτης προτείνει οι Αθηναίοι να εγκαταλείψουν την πολιτική επιβολής που ακολουθούν απέναντι στους άλλους Έλληνες, να σταματήσουν να ασχολούνται με τις πολεμικές προετοιμασίες και να στραφούν στη γεωργία, τη ναυτιλία και τις υπόλοιπες ειρηνικές εργασίες που έχουν παραμεληθεί στις μέρες του. Έτσι η πόλη, απαλλαγμένη από τα έξοδα για τη συντήρηση ενός πολυδάπανου στρατιωτικού μηχανισμού και απολαμβάνοντας την εμπιστοσύνη των άλλων ελληνικών πόλεων, θα μπορέσει να ανακάμψει οικονομικά και να μετατραπεί σε πόλο έλξης εμπόρων, μετοίκων και ξένων, οι οποίοι με τα χρήματα που θα φέρουν θα ενισχύσουν την οικονομία της.

3. Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο κοινός θεματικός άξονας που εντοπίζεται ανάμεσα στα παραπάνω αποσπάσματα και το κείμενο της Ενότητας;

Τόσο το κύριο κείμενο της Ενότητας όσο και τα δύο παράλληλα κείμενα του Επιμέτρου έχουν τον ίδιο θεματικό άξονα. Συνδέουν την οικονομική κατάσταση της Αθήνας με την πολιτική που ακολουθείται από μέρους της σε πανελλήνιο επίπεδο. Σε όλα τονίζεται η δυνατότητα της πόλης να αντλεί χρήματα από πολλές διαφορετικές ασχολίες. Ο Ξενοφών αντικρούει τον ισχυρισμό Αθηναίων πολιτικών ότι αναγκάζονται να καταπιέζουν τους άλλους Έλληνες λόγω της οικονομικής ανεπάρκειας της πόλης τους. Ο Περικλής, σε περίοδο ακμής και εφαρμογής αυτής της επεκτατικής πολιτικής, συνδέει την ασφάλεια της πόλης σε ενδεχόμενο πολέμου με την οικονομική ανάπτυξη που θα δώσει εργασία και χρήμα στους πολίτες μιλώντας ανοικτά για την επιδίωξή του να μείνει η Αθήνα αξιομνημόνευτη στους αιώνες. Τέλος, ο Ισοκράτης, σε καιρούς πολύ πιο δύσκολους για την Αθήνα, αναφέρεται στα οφέλη που θα προκύψουν από την ενασχόληση με τα ειρηνικά έργα και την εγκατάλειψη των πολεμικών δραστηριοτήτων. Είναι προφανές πως για μια τόσο σημαντική πόλη όσο η Αθήνα της κλασικής αρχαιότητας η οικονομία βαδίζει, θα λέγαμε, στα χνάρια της εξωτερικής πολιτικής και το αντίστροφο. Κάτι ανάλογο μπορούμε να παρατηρήσουμε για τις ισχυρές χώρες και στις μέρες μας.

Για να μεταβείτε σε άλλες ενότητες του σχολικού εγχειριδίου της Α’  Γυμνασίου επιλέξτε την αντίστοιχη ενότητα από τον παρακάτω πίνακα:

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.