Δείγμα Σχολιασμού Ιστορικής Πηγής: Οι Επιδημίες στην Ελλάδα

Δείγμα Σχολιασμού Ιστορικής Πηγής: Οι Επιδημίες στην Ελλάδα

Για να βοηθηθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες σε όλη την Ελλάδα, η συνάδελφος-συγγραφέας Ελένη Σπαθάρη μας παραχώρησε δύο ιστορικές πηγές (συνδυαστικά αξιοποιημένες) με την ανάλυσή τους από το βιβλίο της Θέματα Ιστορίας Γ΄Λυκείου. Επιλογή και ανάλυση Ιστορικών Πηγών.

Είναι επίκαιρες, καθότι αναφέρονται στην επιδημία χολέρας που ενέσκυψε στον Πειραιά. Είναι και η μόνη ενότητα από το προσφυγικό που έμεινε στην εξεταστεά ύλη, μετά την ανακοίνωσή της προ ημερών. Το συγκεκριμένο βιβλίο, δυστυχώς, έχει αποσυρθεί προσωρινά, προκειμένου να προστεθεί η νέα ύλη, σύμφωνα με το τελευταίαο αναλυτικό πρόγραμμα. Για όσους/ες, όμως, θέλουν να αντλήσουν πηγές, τη μεθοδολογία ανάλυσής τους και τη συνθετική απάντηση που προκύπτει από τις πληροφορίες της πηγής και τις ισοτρικές γνώσεις των μαθητών, υπάρχει αναρτημένο σε e-book το βιβλίο στην ιστοσελίδα των εκδόσεων Πατάκη με την παλαιά ύλη. Δηλαδή, στο βιβλίο υπάρχει ο Παρευξείνειος Ελληνισμός και παραλείπεται το πρώτο κεφάλαιο της Οικονομικής Ιστορίας και το προσφυγικό τον 19ο αιώνα. Για όλα τα υπόλοιπα κεφάλαι υπάρχουν πολλές πηγές, πρωτογενείς και δευτερογενείς, μεμονωμένες και συνδυαστικές, διαφόρων μορφών (κείμενο, φωτογραφία, στατιστικός πίνακας κλπ).

Ακολουθεί η παρουσίαση του υλικού:

Οι μετακινήσεις πληθυσμών λόγω της επιδημίας χολέρας

 

Κείμενο 1

α. Η εις Πειραιά κατοχή επροίκισε την Ελλάδα και με την κορωνίδα των δυστυχημάτων, την επιδημικήν και Ασιατικήν νόσον της ανθρωποφθόρου χολέρας. Αι δύω1 πόλεις του Πειραιώς και των Αθηνών ευρέθησαν αρτίως εις την πλέον δεινήν θέσιν και ηθικήν διαταραχήν ένεκα τούτου». (…)

Κατά τας δοθείσας ήδη διαβεβαιώσεις, η χολέρα υπήρχε προ πολλών ημερών εν των Γαλλικώ στρατώ του Πειραιώς2, διετηρείτο δε περί αυτής σιωπή άκρα, θαπτομένων των νεκρών εν νυκτί κατά σωρείας εντός λάκκων, και ριπτομένης επί των πτωμάτων ασβέστου. Τα περιοδικώς μεταφέροντα ατμόπλοια τους στρατιώτας εκ της Γαλλίας εξηπάτων την Υγειονομικήν Αρχήν, ως φέροντα υγειονομικάς πιστοποιήσεις καθαράς, εν ω πολλάκις έρριπτον καθ’ οδόν εις την θάλασσαν τους αποθνήσκοντας εκ της χολέρας.

Εφημ. «Αιών», 7 Ιουλίου 1854.

  1. Δύω: ιστορική γραμματική.
  2. Αναφέρεται στα γαλλικά στρατεύματα κατοχής μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο.

Κείμενο 2

β. Το πρώτο πλήγμα δέχτηκαν οι κάτοικοι του Πειραιά, όπου περιοριζόταν την πρώτη περίοδο η αγγλογαλλική κατοχή, ενώ από τις πρώτες μέρες που εμφανίστηκαν τα κρούσματα χολέρας μεταξύ του πληθυσμού, το Λοιμοκαθαρτήριο Αίγινας μετατράπηκε σε Λοιμοκαθαρτήριο για τη χολέρα (…).

Προκειμένου δε να μην μεταδοθεί η χολέρα και στους κατοίκους της πρωτεύουσας, ένα από τα πρώτα μέτρα ήταν η απαγόρευση της μεταφοράς προϊόντων από τον Πειραιά στην Αθήνα, ενώ δυσκολεύτηκε και η επικοινωνία των κατοίκων των δύο πόλεων. Προκειμένου να επιτραπεί σ’ ένα Πειραιώτη να επισκεφτεί την Αθήνα, έπρεπε να φέρει πιστοποιητικό Ιατρικής Επιτροπής ότι ήταν καλά στην υγεία του, ενώ αντιστοίχως όσοι Αθηναίοι κατέβαιναν στον Πειραιά έπρεπε να φέρουν άδεια της αστυνομίας. Εξάλλου, δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους χωρίς προηγούμενη άδεια της ιατρικής επιτροπής, που να πιστοποιούσε ότι ήταν υγιείς. (…)

Στις 14.08, ο «Αιών» περιέγραφε την τραγική κατάσταση που επικρατούσε στον Πειραιά με τη γλώσσα των αριθμών. Από τους 5.000 κατοίκους της πόλης, είχαν απομείνει μόνο οι 600, ενώ οι υπόλοιποι την είχαν εγκαταλείψει, κατευθυνόμενοι κυρίως στα γύρω νησιά. Σπίτια και μαγαζιά είχαν κλείσει, ενώ η πόλι φαινόταν έρημη. Τραγική ήταν και η κατάσταση στην Ερμούπολη, όπου το διάστημα μεταξύ 2 και 12 Αυγούστου είχαν αποβιώσει 130 άτομα, εκ των οποίων 95 εξ αιτίας της χολέρας! Εξάλλου, περισσότεροι από 6000 κάτοικοι φέρονταν να είχαν εγκαταλείψει το νησί. Μάλιστα, η Τήνος και η Μύκονος είχαν γεμίσει από πρόσφυγες της Σύρου, με αποτέλεσμα να μην δέχονται άλλους, και οι Συριανοί κατευθύνονταν πλέον σε άλλα νησιά, όπως στην Άνδρο.

«Η αγγλογαλλική κατοχή και το μαύρο καλοκαίρι του 1854, όταν η χολέρα θέριζε και μετέτρεψε τον Πειραιά και την Ερμούπολη σ’ έρημη πόλη», στο:www.syrosagenda.gr.

 

ΕΡΩΤΗΣΗ:

Ο Κριμαϊκός πόλεμος έπληξε έμμεσα τους πρόσφυγες στην Αθήνα και τον Πειραιά με την επιδημία χολέρας που μετέφεραν τα εμπλεκόμενα στρατεύματα. Με βάση τα παραθέματα που σας δίνονται και ανατρέχοντας στις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στον Κριμαϊκό πόλεμο και στις επιπτώσεις που είχε στους προσφυγικούς πληθυσμούς, αλλά και γενικότερα στους κατοίκους της Αθήνας και του Πειραιά.

 

Α. ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ

Α.1. Καταγραφή των βασικών πληροφοριών του παραθέματος/ Εξομάλυνση της πηγής

  • Η εφημερίδα «Αιών», στο φύλλο της 7ης Ιουλίου 1854, αναφέρεται στην επιδημία χολέρας που ξέσπασε στην Ελλάδα με αφετηρία τον Πειραιά.
  • Η επιδημία χολέρας έφερε την Αθήνα και τον Πειραιά όχι μόνο σε δεινή θέση, αλλά δημιούργησε και ηθικά διλήμματα.
  • Η χολέρα μεταδόθηκε από τους Γάλλους στρατιώτες που βρισκόταν στον Πειραιά.
  • Τα κρούσματα χολέρας στο Γαλλικό στρατό είχαν αποκρυφτεί με επιμέλεια:
    • Έθαβαν τους νεκρούς τους σε ομαδικούς τάφους κρυφά τη νύχτα και τους σκέπαζαν με ασβέστη,
    • τα πιστοποιητικά υγείας των στρατιωτών ήταν πλαστά και παραπλανούσαν την Υγειονομική Αρχή,
    • όταν τα στρατεύματα βρίσκονταν εν πλω, έριχναν τους νεκρούς τους στη θάλασσα.
  • Τις πρώτες μέρες της αγγλογαλλικής κατοχής παρουσιάστηκαν και τα πρώτα πλήγματα χολέρας στους κατοίκους του Πειραιά.
  • Το Λοιμοκαθαρτήριο της Αίγινας άνοιξε τις πύλες του για εκείνους που προσβλήθηκαν από τη χολέρα.
  • Προκειμένου να μην εξαπλωθεί η χολέρα, πάρθηκαν κάποια μέτρα:
    • Απαγορεύτηκε η μεταφορά προϊόντων από τον Πειραιά στην Αθήνα,
    • τέθηκαν περιορισμοί στη μετακίνηση των κατοίκων από τον Πειραιά στην Αθήνα και αντίστροφα (ιατρικό πιστοποιητικό, άδεια της αστυνομίας).
  • Στις 14 Αυγούστου του 1854, η εφημερίδα «Αιών» καταγράφει με αριθμούς τις συνέπειες της επιδημίας:
    • Μόνο 600 από τους 5.000 κατοίκους του Πειραιά είχαν μείνει στην πόλη τους,
    • οι Πειραιώτες κατευθύνονταν προς τα γύρω νησιά,
    • η πόλη είχε ερημώσει με τα σπίτια εγκαταλελειμμένα και τα μαγαζιά κλειστά.
  • Η χολέρα είχε εξαπλωθεί μέχρι την Ερμούπολη της Σύρου:
    • Μέσα σε δέκα μόλις μέρες (2 με 12 Αυγούστου) απεβίωσαν 95 άτομα από χολέρα,
    • εγκατέλειψαν το νησί περί τα 6.000 άτομα,
    • κατευθύνονταν προς την Τήνο, τη Μύκονο και την Άνδρο.

Α.2. Καταγραφή των βασικών πληροφοριών του σχολικού εγχειριδίου που σχετίζονται με την ερώτηση (σελ. 134) 

  • Το 1854 ο Κριμαϊκός πόλεμος γέννησε ελπίδες στους Έλληνες ότι έφτασε η ώρα της απελευθέρωσης της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας.
  • Επαναστατικά σώματα από την Ελλάδα διείσδυσαν στις προαναφερθείσες επαρχίες και κάλεσαν τους κατοίκους να ξεσηκωθούν.
  • Τα κινήματα απέτυχαν.
  • Τους αντάρτες που επέστρεψαν στην Ελλάδα ακολούθησαν και άμαχοι.
  • Όταν ηρέμησε η κατάσταση, οι πρόσφυγες επέστρεψαν στις εστίες τους.
  • Ο Κριμαϊκός πόλεμος έπληξε τους πρόσφυγες και μέσα στην Αθήνα.
  • Η επιδημία χολέρας, που έφεραν τα γαλλικά στρατεύματα κατοχής, διαδόθηκε γρήγορα στην πρωτεύουσα.
  • Η επιδημία έπληξε ιδιαίτερα το νότιο τμήμα της πόλης, όπου κατοικούσαν σε άθλιες συνθήκες πρόσφυγες από τα τουρκοκρατούμενα ελληνικά μέρη, οι οποίοι είχαν φτάσει στην Αθήνα μετά τη διακοπή των ελληνοτουρκικών σχέσεων (Μάρτιος 1854).
  • Για την αποκατάσταση όλων των προσφύγων του 1854, ιδρύθηκε προσφυγικός συνοικισμός στο χωριό Ανίβιτσα της Φθιώτιδας.

Β. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Το 1854 ο Κριμαϊκός πόλεμος γέννησε ελπίδες στους Έλληνες ότι έφτασε η ώρα της απελευθέρωσης της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Επαναστατικά σώματα από την Ελλάδα διείσδυσαν στις προαναφερθείσες επαρχίες και κάλεσαν τους κατοίκους να ξεσηκωθούν.

Ωστόσο, τα κινήματα απέτυχαν. Τους αντάρτες που επέστρεψαν στην Ελλάδα ακολούθησαν και άμαχοι. Όταν ηρέμησε η κατάσταση, οι πρόσφυγες επέστρεψαν στις εστίες τους.

Ο Κριμαϊκός πόλεμος είχε και μια παράπλευρη συνέπεια: έπληξε με χολέρα τους πρόσφυγες στην αρχή μέσα στον Πειραιά και κατόπιν στην Αθήνα. Την  επιδημία χολέρας έφεραν τα γαλλικά στρατεύματα ήδη από τις πρώτες μέρες της αγγλογαλλικής κατοχής, τα οποία έκρυβαν επιμελώς από την Υγειονομική Αρχή την κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει προσκομίζοντας πλαστά πιστοποιητικά υγείας, ενώ συγχρόνως είτε έθαβαν νύχτα τους νεκρούς τους σε ομαδικούς τάφους σκεπάζοντάς τους με ασβέστη, είτε τους πετούσαν στη θάλασσα.

Από τον Πειραιά, η επιδημία διαδόθηκε γρήγορα στην πρωτεύουσα, παρά τα μέτρα που ελήφθησαν. Συγκεκριμένα, απαγορεύτηκε η μεταφορά προϊόντων από τον Πειραιά στην Αθήνα και τέθηκαν περιορισμοί στη μετακίνηση των κατοίκων χωρίς πιστοποιητικό υγείας ή άδεια από την αστυνομία από και προς τον Πειραιά και την Αθήνα.

Ωστόσο, η επιδημία έπληξε ιδιαίτερα το νότιο τμήμα της Αθήνας, όπου κατοικούσαν σε άθλιες συνθήκες πρόσφυγες από τα τουρκοκρατούμενα ελληνικά μέρη, οι οποίοι είχαν φτάσει στην Αθήνα μετά τη διακοπή των ελληνοτουρκικών σχέσεων (Μάρτιος 1854). Όσο για τον Πειραιά, σχεδόν ερήμωσε αφού από τους πέντε χιλιάδες κατοίκους έμειναν μόνο εξακόσιοι, σύμφωνα με τις πληροφορίες που καταγράφονται στην εφημερίδα «Αιών» της 14ης Αυγούστου του 1854. Η πόλη έδειχνε εγκαταλελειμμένη, αφού τα σπίτια και τα μαγαζιά παρέμεναν κλειστά.

Όσοι αρρώστησαν μεταφέρθηκαν στο Λοιμοκαθαρτήριο της Αίγινας, ενώ οι υπόλοιποι προσπαθούσαν να σωθούν καταφεύγοντας στα γύρω νησιά, και ιδιαίτερα στη Σύρο. Αλλά και στην Ερμούπολη της Σύρου μεταδόθηκε η χολέρα με αποτέλεσμα να πεθάνουν μέσα σε δέκα μέρες, από τις 2 μέχρι τις 12 Αυγούστου, 95 άτομα. Έτσι, άρχισαν ροές προς τα γειτονικά νησιά, την  Τήνο, την Μύκονο και την Άνδρο. Την Ερμούπολη εγκατέλειψαν περί τα έξι χιλιάδες άτομα.

Τέλος, για την αποκατάσταση όλων των προσφύγων του 1854, ιδρύθηκε προσφυγικός συνοικισμός στο χωριό Ανίβιτσα της Φθιώτιδας.

 

 

Το παράδειγμα προσέγγισης και ανάλυσης ιστορικής πηγής που μόλις διαβάσατε μας παραχώρησε η Ελένη Σπαθάρη, συγγραφέας του βιβλίου “Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας ΕΠΙΛΟΓΉ & ΑΝΆΛΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΏΝ ΠΗΓΏΝ”  που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

Την ευχαριστούμε πολύ και ευχόμαστε το βιβλίο της να είναι καλοτάξιδο!

 

 

 

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook, και διαβάστε παρόμοια προτεινόμενα θέματα της επικαιρότητας ακριβώς από κάτω!

0
Would love your thoughts, please comment.x