Αρχαίος Ελληνικός Λόγος: Ο θάνατος μιας ζωντανής ύπαρξης!

Οι τελευταίες εξελίξεις στην Παιδεία με την πανθομολογούμενη υποβάθμιση της ανθρωπιστικής-κλασικής παιδείας και πιο συγκεκριμένα του αρχαίου ελληνικού λόγου (Αρχαία Ελληνικά) και την αναβάθμιση της τεχνοκρατικής παιδείας οπωσδήποτε πλήττουν βάναυσα όχι μόνο την Παιδεία στην χώρα μας αλλά και το σύνολο του μορφωμένου κόσμου. Ας δούμε όμως, τους λόγους που ο αρχαίος ελληνικός λόγος είναι ιδαίτερα σημαντικός.

 

Αρχαίος Ελληνικός λόγος – Ο θάνατος μια ζωντανής ύπαρξης

Η γλώσσα ή για την ακρίβεια <<η γλώσσα ως λόγος>> (κατά τους Γάλλους <<language as discourse>>, σύμφωνα με τον Ιωάν. Καζάζη) αποτελεί το λίκνο του πολιτισμού για κάθε χώρα. Είναι μια πράξη επικοινωνίας, συνεννόησης, διαμάχης, συμβιβασμού, καταδίκης, εκδίκησης. Αποτελεί τρόπο έκφρασης και εξωτερίκευσης ενός εσώτερου εαυτού και ερμηνείας των πάντων. Μέσω του λόγου άλλωστε, από την αρχαιότητα προσπάθησαν να εξηγηθούν πολλά ανεξήγητα και σκοτεινά σημεία του τότε κόσμου.

Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν πολύ καλά την τέχνη του λόγου.  Οι σύγχρονοι Έλληνες μόνο κατ ’επίφαση δηλώνουν τον θαυμασμό τους για τον αρχαίο ελληνικό λόγο μιας και στην πλειονότητά τους δεν τον έχουν μελετήσει εις βάθος και δεν τον έχουν κατανοήσει πλήρως. Η μήτρα όμως, που γέννησε τον αρχαίο ελληνικό λόγο είναι ελληνική. Κι όμως, αδυνατούμε να το κατανοήσουμε όσο αυτονόητο κι ας φαντάζει.

 

Ο αρχαίος ελληνικός λόγος στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία

Ο αρχαίος ελληνικός λόγος κατείχε δεσπόζουσα θέση στην φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων μιας και ήταν το κύριο όργανο έκφρασης και ερμηνείας των πάντων. Οι αρχαίοι Έλληνες (φιλόσοφοι) είχαν στον επίκεντρο του φιλοσοφικού τους συστήματος τον άνθρωπο και τον κόσμο – σύμπαν , πτυχές του οποίου ή ακόμα και το σύνολό του δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν παρά μόνο με τον λόγο.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος μέσω της παραδοχής << πάντα εἰσί ‘Ὑδωρ >>  προσπάθησε να ερμηνεύσει τον κόσμο. Ο Αναξαγόρας μέσω του λόγου εξύψωσε το νου, το καθαρότερο και τελειότερο από όλα τα στοιχεία που ελέγχει όλα όσα διαθέτει η ψυχή. Ο Σωκράτης χρησιμοποίησε τη διαλεκτική για να συνδιαλλαγεί, να λογομαχήσει με τους σοφιστές και μέσω της λογικής και των συλλογισμών να κερδίσει μια θέση στο πάνθεον του παγκόσμιου στοχασμού.

Ο Πλάτων διά του λόγου στον  <<Φαίδρο>> θα εξάρει την αξία του Έρωτα και μέσω των διαλόγων του συνολικά θα προσπαθήσει να αποκαλύψει απόκρυφες πτυχές της ψυχής του μέχρι να καταλήξει στον Δυϊσμό, στον κόσμο των Ιδεών και στην τοποθέτηση της λογικής στην κορυφή του φιλοσοφικού του συστήματος  και τέλος θα βγει από το φιλοσοφικό του λαβύρινθο με έπαθλο την αποκάλυψη της ιδανικής <<Πολιτείας>> στο ομότιτλο έργο του.

Ο Πλωτίνος από την άλλη μεριά θα περιπλανηθεί στην πεδιάδα του αισθητού και δια του λόγου θα υμνήσει το ωραίο.

Ο Αριστοτέλης μέσω του λόγου και της λογικής θα μιλήσει για το <<κινούν ακίνητο>>, την φιλία, την ηθική και την δικαιοσύνη ανοίγοντας νέους ερμηνευτικούς δρόμους. Θα ορίσει  τον <<πολίτη>>,  την <<πόλη>>, την <<πολιτική κοινωνία>>, που οι Λατίνοι θα ονομάσουν <<societas civilis>> (πόσο χάνεται το νόημα των αρχαίων λέξεων όταν μεταφράζονται !), θα διακρίνει το ηθικά ορθό από το κακό, το δίκαιο από το άδικο που θα είναι τα κυριότερα στοιχεία ύπαρξης μεταξύ των πολιτών σε μια πόλη.

Όλοι όσοι ασχολήθηκαν με την φιλοσοφία θα έχουν ένα όργανο,  τον λόγο. Για τους αρχαίους Έλληνες όλα γίνονται για κάποιο λόγο (τελεολογία) και εξηγούνται βάσει αυτού.

Ο Αρχαίος Ελληνικός Λόγος και η σύνδεση με το σήμερα

Ο λόγος φέρνει κοντά τους ανθρώπους μα και τους χωρίζει, τους αθωώνει και τους καταδικάζει, όπως ο Σεφέρης <<καταδίκασε>> για δεύτερη φορά (μετά τον Πλάτωνα) τον Αρδιαίο Τύραννο κάπου στο Σούνιο κοντά σε ασπάλαθους μια ηλιόλουστη μέρα της 25ης Μαρτίου. Ο Καβάφης ερωτεύτηκε, από την άλλη μεριά, παθιάστηκε και απογοητεύτηκε με τη βοήθεια του λόγου, ο Μίλτος Σαχτούρης διαμαρτυρήθηκε μέσω του λόγου, ο Εγγονόπουλος καταδίκασε το τέρας του πολέμου μέσω του λόγου.

Η εξέλιξη του λόγου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι ομολογουμένως μεγάλη. Όμως, ο νέος ελληνικός λόγος είναι απλά μετεξέλιξη κι όχι μεταμόρφωση του αρχαίου. Ο αρχαίος ελληνικός λόγος δεν πέθανε, αλλά μετεμψυχώθηκε στο νέο. Όμως, δεν απορροφήθηκε -και ευτυχώς- πλήρως από το νέο. Λέξεις όπως ὄλεθρος (από το αρχ. ὄλλυμι), ἀναπόφευκτος (από τον παρακ. του αρχ. πέφευγμαι), ομόνοια (από το αρχ. ὁμονοῶ), ὅραση (από το αρχ. ὁρῶ), φήμη (από το αρχ. φημί) δεν πρέπει να χαθούν. Δεν πρέπει να παραδοθούν αμαχητί στους νεωτερισμούς και στην μόδα των greeklish! Αυτό άλλωστε, ήδη συμβαίνει με κάποιες λέξεις όπως συγχρονισμός, διάθεση, αίσθημα που γεννήθηκαν πριν 2000 χρόνια περίπου σε κάποια μέρη του αρχαίου ελληνικού λόγου και καθημερινά <<σκοτώνονται>> σε μέρη του σύγχρονου δίνοντας τη θέση τους στις αγγλικές λέξεις <<timing, mood και feeling>> αντίστοιχα.

Την ίδια στιγμή που οι Ιάπωνες, οι Αυστραλοί, οι Αμερικανοί, οι Καναδοί, οι αφρικανοί της Ζιμπάμπουε, οι Γερμανοί, οι Ιταλοί, οι Δανοί , οι Κροάτες, οι Σέρβοι, οι Ουκρανοί και εσχάτως οι Γάλλοι και οι Βέλγοι διδάσκονται τον αρχαίο ελληνικό λόγο εμείς οι νεοέλληνες τον <<σκοτώνουμε>> καθημερινά. Συγκεκριμένα, οι Βέλγοι αποφάσισαν πρόσφατα την διδασκαλία των ελληνικών ως ξένη γλώσσα και οι Γάλλοι αποφάσισαν ότι το 90% των γαλλικών γυμνασίων θα διδάσκονται υποχρεωτικά την ελληνική.

Την σύνδεση των αρχαίων ελληνικών με τη νέα αλλά και τη σημασία των αρχαίων εν γένει είχαν επισημάνει πρωτίστως οι Κοραής και Ελύτης λέγοντας ο Κοραής από τη μια, πως «όποιος χωρίς την γνώση της Αρχαίας επιχειρεί να μελετήσει και να ερμηνεύσει την Νέαν, ή απατάται ή απατά»,  ενώ ο Ελύτης σημείωσε πως «εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία Ελληνική γλώσσα. Επικοινωνούμε κάθε στιγμή μιλώντας με τις ρίζες που βρίσκονται εκεί. Στα Αρχαία».

Ιδανικοί αυτόχειρες και εκτελεστές,  παράλληλα προσηλωμένοι στην προβολή ενός μοντέρνου μα κακόγουστου και λανθασμένου λόγου καταφεύγουμε σε ανυπόστατους και μη ετυμολογικά ορθούς όρους για να εκφράσουμε το οτιδήποτε. Προτιμούμε να αρέσουμε παρά να μιλούμε ορθά. Μοιραία οδηγούμε σε πτώχευση και φθορά την ίδια μας την πολιτιστική ταυτότητα. Και το κυριότερο : Δεν συνειδητοποιούμε το τι κάνουμε στο μέλλον αυτού του τόπου· τους μαθητές,  που αργότερα θα στελεχώσουν την κοινωνία μας.

Γιατί οι Έλληνες μαθητές πρέπει να διδάσκονται τον αρχαίο ελληνικό λόγο

Πρώτα απ’όλα οι Έλληνες μαθητές πρέπει να διδάσκονται εις βάθος τον αρχαίο ελληνικό λόγο όχι μόνο λόγω καταγωγής αλλά κυρίως λόγω του ότι αυτομάτως καθίστανται ομιλητές (της εξέλιξής του, δηλαδή του νέου)  και πρεσβευτές του. Ορισμένοι από τους λόγους είναι :

 

Τα αρχαία ελληνικά κείμενα και κατ’ επέκταση ο αρχαίος ελληνικός λόγος είναι πλούσιος σε υφολογικά – αφηγηματικά στοιχεία. Οι μαθητές μελετώντας τον αρχαίο ελληνικό λόγο θα έχουν τη δυνατότητα να εντοπίσουν στο πέρασμα του χρόνου την εκφραστική δεινότητα πολλών συγγραφέων, την ακρίβεια στην χρήση των λέξεων και των εκφράσεων, την απλότητα και την λιτότητα στην έκφραση, καθώς και την λακωνικότητα, στοιχεία πολύ σημαντικά που σίγουρα θα τους βοηθήσουν στον τρόπο γραφής και ομιλίας τους τόσο στα μαθητικά τους στάδια όσο και στην μετέπειτα ζωή τους. Άλλωστε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες είχαν ως βάση τα αρχαία ελληνικά και βάσει αυτών διαμόρφωσαν τη δική τους γλωσσική ταυτότητα στο πέρασμα των χρόνων π.χ. Λατινικά, Αγγλικά, Γαλλικά…

Τα αρχαία ελληνικά κείμενα είναι πλούσια σε πολιτιστικά στοιχεία. Μελετώντας τα αρχαία ελληνικά κείμενα διαπιστώνει κανείς τις διαφορές που εντοπίζονται ανάμεσα σε μια άλλη εποχή, <<ξένη>> προς εμάς, την αρχαιότητα. Έρχεται σε επαφή με μια άλλη κουλτούρα, σημαντικά διαφορετική και προγενέστερη από την σημερινή δική μας, εντοπίζει έναν διαφορετικό μα ενδιαφέρον τρόπο ζωής, διαφορετικά ήθη και έθιμα, λαογραφικά και ηθογραφικά στοιχεία που σε μια εποικοδομητική σύγκριση με το σήμερα βλέπει την εξέλιξη ενός ενιαίου πολιτισμού, του ελληνικού. Από την αρχαιότητα στο σήμερα. Θα ήταν λοιπόν, πολύ χρήσιμο και ενδιαφέρον όλα αυτά να τα διαπίστωναν οι Έλληνες μαθητές.

Ο αρχαίος ελληνικός λόγος <<όχημα>> για την βαθιά κατανόηση του νεοελληνικού: Ο Έλληνας μαθητής οφείλει να ομιλεί σωστά την ελληνική γλώσσα, την μητρική του γλώσσα. Προϋπόθεση αυτού είναι η βαθιά γνώση και κατανόηση των γραμματικών και συντακτικών δομών του αρχαίου ελληνικού λόγου. Οφείλει να γνωρίζει το “σύνηθες” πρόβλημα κι όχι το “συνήθες”, τον σώφρονα άνθρωπο κι όχι τον σώφρων. Οφείλει να γνωρίζει εις βάθος την ίδια του την γλώσσα, ώστε να αποφεύγει συνήθη λάθη εκφραστικά, ορθογραφικά, γραμματικά και συντακτικά. Οφείλει να εντοπίσει και εν συνεχεία να κατανοήσει την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας  και να δει πώς έχουν παραχθεί και πώς συνδέονται ετυμολογικά αρχαίες με σημερινές νεοελληνικές λέξεις που χρησιμοποιούνται κατά κόρον. Οφείλει να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του και να τιμά την ελληνική γλώσσα, η οποία είναι ενιαία και όχι διαχωρισμένη και νεκρή!

Όλα τα παραπάνω δεν είναι απλά λέξεις και έννοιες αλλά η τεράστια σημασία του αρχαίου ελληνικού λόγου. Η ελληνική γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός αλλά με την επικράτηση του διαχωρισμού αρχαίας – νέας η σύνδεση κόβεται και ο οργανισμός πεθαίνει. Αποκόπτονται οι ρίζες από τον βλαστό και επέρχεται ο θάνατος. Ωστόσο, μια γλώσσα που ομιλείται από εκατομμύρια κόσμο δεν μπορεί να πεθάνει. Αλλά μπορεί να φθαρεί και να κακοποιηθεί. Η πολιτιστική ταυτότητα κάθε λαού έχει πρωτίστως στην κορυφή της τον λόγο, την γλώσσα. Ας μην κάνουμε τα πάντα για την χάσουμε! Λαός που δεν γνωρίζει την γλώσσα του στέκει αίολος και είναι έρμαιο σε κάθε νεωτερισμό ανυπόστατο και άχρηστο.

 

Πηγή

 

Χάρης Αβραμίδης για την Ομάδα του filologika.gr

---

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.

• αρχαία ελληνικά
• αρχαία ελληνική γλώσσα
• ελληνική γλώσσα